“تیرماه سیزده” در شهمیرزاد آیینی به درازای تاریخ

اکثر اهالی شهمیرزاد 7 تا 9 ماه سال را در استان‌های مجاور و اکثراً مازندران یا تهران سپری کرده و بقیه ایام سال را دل به نسیم روح‌افزای آن و بهره‌مندی از مواهب بی‌دریغ آن می‌سپارند.

با توجه به قرار گرفتن شهمیرزاد در مرز بین استان سمنان و مازندران در طول تاریخ بارها جزو مازندران و فرمانداری مرکزی آن اداره می‌شده است اما پس از تقسیمات کشوری در دهه 40 شمسی از استان مازندران جدا و در محدوده استان سمنان قلمداد می‌شود. این هم‌جواری و فرم زندگی کوچ‌نشینی فصلی اهالی و ارتباطات فرهنگی با همسایگان شمالی، تأثیرات فراوانی در حوزه‌های مختلفی چون سنت و باورها، گویش، آداب و رسوم، معماری خانه و حتی پوشش مردم برجای گذاشته است.

یکی از مراسمی که تحت تأثیر فرهنگ طبرستان در شهمیرزاد حفظ شده و برگزار می‌شود، آئین تیرماه سیزده است. تیرماه سیزده همان جشن تیرگان است که در تاریخ طبری مطابق با 13 آبان است. این شب در شهمیرزاد تیرماه سیزده نام دارد و یادگاری از نیاکان و اجدادمان است.

در این شب همچون شب یلدا خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و مراسمی تحت عنوان لال چو یا لال شو برگزار می‌شود. بدین‌صورت که جوانی بدون اینکه با کسی صحبت کند وارد خانه اهالی شده و با چوب نازکش همه اهل خانه، درخت‌ها و حیوانات را به نیت سلامتی، دفع درد و بلا و بیماری به ‌آرامی می‌زند و با گرفتن هدیه و بدون گفتن حتی کلمه‌ای خانه را ترک می‌کند. برای شب غذای مخصوصی که همان ته‌چین گوشت شهمیرزادی است طبخ می‌شود با این تفاوت که حتماً باید حداقل سیزده ماده غذایی در تهیه آن به کار رود. مواد غذایی شامل هویج، عدس، سبزی پلویی شامل تره،گشنیز، جعفری، شوید و شنبلیله، سیب‌زمینی، بادمجان، آلو، چغندر، به، گوشت، برگ کلم، اسفناج، کشمش و برنج است.

از جمله دیگر مراسم تیرماه سیزده در شهمیرزاد که توسط جوانان برگزار می‌شود، «پلادارک» است که همان آئین قاشق زنی است که در بسیاری از نقاط ایران در شب چهارشنبه‌سوری برگزار می‌شود. در این شب دختران و پسران لباس مبدل پوشیده و صورت خود را می‌پوشانند و جلوی در منازل رفته و شروع به خواندن شعر می‌کنند و صاحب‌خانه می‌پرسد: «کیه»و آن‌ها جواب می‌دهند: «پلادارکمه». صاحب‌خانه هم خوراکی‌هایی مانند شیرینی، پشت‌دونه شامل شاهدانه و گندم بریان، گردو، پشت‌زیک شامل سوهان، شاهدانه و کنجد به جوانان می‌دهند و شبی شاد و خاطره‌انگیز در کنار خانواده‌ها رقم می‌خورد. در انتهای شب نیز پلادارکی‌ها، خوراکی‌ها را بین خود تقسیم می‌کنند. از این دست آئین‌ها و مراسم که ریشه در باورها و اعتقادات کهن مردم ایران‌زمین داشته همواره بهانه‌ای بوده برای هم‌نشینی، دور هم جمع شدن و پاسداشت شادی و معرفی و انتقال آن به نسل جوان آینده.

*هدی طالبیان – کارشناس گردشگری شهرستان مهدی‌شهر

منبع:ایسنا