به دنبال کشف زباله‌دانی باستانی هستیم

سیدمنصور سیدسجادی، رئیس هیئت باستان‌شناسی شهر سوخته با ارائه گزارشی از دست‌آوردهای این دور از کاوش‌ها در شهر سوخته، گفت: امسال فقط در بخش مسکونی شرقی کاوش داشتیم و ساختمان جدید که بخشی از ساختمان قدیمی‌تر شماره ۲۰ بود را حفاری کردیم که منجر به کشف ۵ اتاق شد که مربوط به دوران سوم استقرار در شهر سوخته است. به دلیل محدودیت اعتبارات و کمبود زمان این فصل از کاوش، حفاری این بخش تمام نشد. البته کارگاه شماره ۳۳ را نیز در دست کاوش داشتیم که حدود ۴ سال است حفاری در آن انجام می‌شود. درصدد آن بودیم که در بخشی از این کارگاه به خاک بکر برسیم و برایمان مشخص شود که متعلق به کدام دوره استقرار است.

او درخصوص ماجرای کشف لوح حسابداری در اتاق شماره ۲۷ نیز گفت: قبل از انقلاب همکاران ایتالیایی در این بخش کاوش داشتند اما تا خاک بکر پیش نرفته‌بودند و دوره‌های سوم و دوم استقرار در شهر سوخته را حفاری کرده بودند. از این رو از دو سال پیش تاکنون حسین مرادی باستان‌شناس و معاون شورای باستان‌شناسی را مسئول این بخش کردم تا بخش‌هایی که حفاری نشده بود تا خاک بکر حفاری شود. به این امید که بتوانیم آثاری از نخستین دوره استقرار در شهر سوخته بدست آوریم چراکه اطلاعا ما درخصوص قدیمی‌ترین استقرار در شهر سوخته بسیار اندک است و فقط ۲۵ متر مربع از آن دوره حفاری شده و هرچند اطلاعات خوبی در اختیار ما قرار داد اما اطلاعات به قدر کافی نیست. از این رو دو اتاق ۸۸A و ۸۸B حفاری شد که منجر به کشف مدارک مرتبط با فاز نهم شهر سوخته شد. حفاری در اتاق شماره ۲۷ ادامه پیدا کرد و سرانجام لوح حسابداری در این اتاق پیدا شد.

سجادی گفت: لوح حسابداری مذکور پس از ۵۰ سال آن هم چسبیده به دیواری در کنار یک زباله‌دانی باستانی پیدا شد و این حدس را می‌زنیم و امیدواریم که اگر بتوانیم سال آینده آن بخش از زباله دانی را حفاری کنیم، به آثار و اطلاعات بیشتری دست یابیم. از آنجایی یک طرف این لوح شکسته است این احتمال را می‌دهیم که دور انداخته شده بود.

او درخصوص منظورش از زباله‌دانی باستانی گفت: زباله دانی باستانی همانند زباله‌دانی امروزی نیست بلکه در این بخش می‌توانیم اشیایی از پیکرک‌های شکسته گرفته تا سفال‌های شکسته و مهرهای شکسته و حتا الواح دیگر که شکسته شده‌اند را پیدا کنیم. اشیاء و وسایل اداری و سازمان یافته وقتی شکسته می‌شدند به این بخش منتقل می‌شدند از این رو به عنوان زباله دانی باستانی از آن یاد می‌کنیم. امیدواریم در حفاری‌های بعدی همین اتاق را گسترش دهیم و اصل زباله‌دانی را پیدا و حفاری کنیم. امیدوارم اینجا بخشی باشد که اینگونه اشیاء زائد را انداخته باشند. درحال حاضر نیز به صورت موقت این احتمال را می‌دهیم که تاریخ لوح حسابداری تازه کشف شده به حدود ۲۹۰۰ قبل از میلاد برسد. این تاریخ از روی اثر مهری که در پایین لوح وجود دارد تخمین زده شده چراکه این لوح فقط دربردارنده اعداد و ارقام است و هیچ نوشته‌ای روی آن نیست. تاریخ قطعی را زمانی می‌توانیم اعلام کنیم که بتوانیم زباله‌دانی مد نظر را حفاری و مواد بیشتری برای آزمایش و آنالیز بدست آوریم.

رئیس هیات باستان‌شناسی شهر سوخته در پاسخ به این سئوال که آیا از نقش مهری که روی لوح حسابداری وجود دارد می‌توان به این پی برد که متعلق به چه کسی است یا از کدام قشر و طبقه اجتماعی شهر سوخته بوده، گفت: خیر نمی‌توانیم چنین اطلاعاتی از این نقش مهر بدست آوریم چراکه این لوح هیچ نوشته‌ای ندارد و فقط اعداد روی آن هستند و مشابه نقش مهری که پایین آن وجود دارد نیز در هیچیک از نقش مهرهای دیگر دیده نشده. هرچند شبیه آن را در کاوش‌های قبرستان پیدا کرده‌ایم که تاریخ آن‌ها به ۲۸۰۰ قبل از میلاد می‌رسد اما عین این نقش مهر تاکنون بدست نیامده است. از آنجایی که با کمبود و نبود بودجه و اعتبارات روبه رو هستیم فعلا، قبرستان را حفاری نمی‌کنیم.
سجادی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا کشف لوح حسابداری در بخش مسکونی می‌تواند اطلاعاتی در این خصوص در اختیار ما بگذارد که افرادی یا مردمان عادی که در بخش مسکونی شهر سوخته زندگی می‌کردند نیز از الواح حسابداری استفاده می‌کردند و این الواح فقط در بخش اداری مورد استفاده نبود، گفت: در آن زمان مردم عادی با مردم بخش اداری تفاوت چندانی نداشتند. اما نکته آنجاست که لوح حسابداری بدست آمده نسبت به لوح‌های که تاکنون کشف کرده‌ایم، بزرگ‌تر است. این تبلت ۱۱ سانتی متر طول و ۷ سانتی متر عرض دارد که حدود ۳ سانتی‌متر آن شکسته شده. تبلتی به این بزرگی عموما نمی‌تواند برای مردم عادی باشد و عموما باید مربوط به تشکیلاتی باشد. ارائه اطلاعات دقیق‌تر در این خصوص به کاوش‌های فصل آینده موکول می‌شود.

او درخصوص حضور باستان‌شناسان ایتالیایی در نوزدهمین فصل از کاوش شهر سوخته نیز گفت: باستان‌شناسان ایتالیایی نه در قالب هیات مشترک بلکه در قالب همکار و کار تعاملی با گروه باستان‌شناسان ایرانی همراه بودند و مسئولیتی در کاوش‌های شهر سوخته ندارند و تمام تصمیمات توسط تیم ایرانی گرفته می‌شود. شهر سوخته هیچگاه حفاری مشترک با هیچ تیم خارجی نداشته است. خارجی‌ها کارشناسان مهمان گروه ایرانی هستند.

رئیس هیات باستان‌شناسی شهر سوخته دلیل دعوت از باستان‌شناسان خارجی به عنوان تیم مهمان در کاوش‌های شهر سوخته را استفاده از ابزار و امکانات آزمایشگاهی آن‌ها عنوان کرد و گفت: برخی از آزمایش‌ها در ایران امکان‌پذیر نیست یا آنکه بسیار هزینه بر است درحالی که همراه شدن باستان‌شناسان خارجی با ما این آزمایش‌ها را برایمان رایگان تمام می‌کند. نمونه‌های مورد نظر برای آزمایش شامل خاک، استخوان جانور و… با تایید پژوهشگاه میراث و گردشگری برای آزمایش به خارج فرستاده می‌شود.

به گفته این باستان شناس، باستان‌شناسی ایران در بخش میان رشته‌ای با کمبود کارشناس روبه روست درحالی که هر سال شاهد فارغ‌التحصیل شدن باستان‌شناسان در مقاطع فوق‌لیسانس و دکترا هستیم که در نهایت بیکار می‌مانند اما در بخش میان رشته‌ای مانند استخوان-باستان‌شناس، جانور-باستان‌شناس، گیاه- باستان‌شناس و… با کمبود کارشناس روبه‌رو هستیم و گاها ناچار می‌شویم از غیر ایرانی‌ها در کاوش‌ها استفاده کنیم. اما بهتر است وابستگی‌ به خارجی‌ها را با آموزش کارشناسان ایرانی در حوزه‌های میان باستان‌شناسی کاهش دهیم.

ایلنا نوشت، او در ادامه از انتشار یک مجموعه جدید خبر داد و گفت: به فارسی نام این مجموعه مقالات شهر سوخته‌است. جلد دوم فارس و اول انگلیسی سال گذشته منتشر شد و امسال جلد سوم فارسی و دوم و سوم انگلیسی منتشر خواهد شد. امیدواریم این کتاب‌ها که مختص حفاری‌های سال گذشته است، تا عید ۱۴۰۱ منتشر شود که دربردارنده حدود ۵۰ مقاله است. طی ۵ سال گذشته گروه باستان‌شناسی شهر سوخته ۱۶۹کتاب و مقاله به زبان‌های فارسی، انگلیسی، ایتالیایی و آلمانی منتشر کرده است.