منطقه فراموش شده یخاب
معدن این بار به جان پناهگاه حیات‌وحش یخاب افتاده؛ این منطقه محیط‌زیستی به دور از مرکز استان اصفهان، روزبه‌روز، مورد کندوکاو معادن قرار می‌گیرد و این در حالی است که پناهگاه تا پیش از این هم آسایش کافی از هجوم گردشگران و آسیب تورهای آفرود بی تخصص و شکارچیان نداشته است.
یخاب در شمال استان اصفهان و در منطقه ابوزیدآباد، شهرستان آران و بیدگل واقع شده، این منطقه محیط‌زیستی از سال ۱۳۹۷ به‌عنوان «پناهگاه حیات‌وحش» با ۲۷۲ هزار هکتار مساحت به‌عنوان یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست ثبت شد.
این پناهگاه با دارا بودن تنوع اقلیمی متنوع از کوهستانی تا دشت و تپه‌ماهور، زبانزد بوده و ضمن اینکه زیستگاه مناسبی برای پرندگان، خزندگان خاص و جانورانی نظیر گربه‌سانان، سگ‌سانان، قوچ و میش، کل و بز و جبیر است، شاهراه ارتباطی و مهاجرتی حیوانات وحشی از استان سمنان به‌خصوص پارک ملی کویر به استان اصفهان هم به‌حساب می‌آید.
باوجود شرایط خاصی که منجر به تبدیل این منطقه به پناهگاه حیات‌وحش شده، «پناهگاه حیات‌وحش یخاب» فاقد پاسگاه محیط‌بانی است و مساحت ۲۷۲ هزار هکتاری آن توسط تنها ۲ محیط‌بان مورد مراقبت است.
تاکنون بیش از ۱۰ معدن مجوز فعالیت در این پناهگاه را اخذ کرده‌اند و این در حالی است که پیش از این هم وجود مستثنیاتی در دل پناهگاه یخاب، ترددهای مشکوک این منطقه را توجیه می‌کرد و حالا با حضور معادن، کنترل شکارهای پنهانی در این ترددهای مشکوک به‌مراتب سخت‌تر خواهد شد و منطقه، بیشتر با تهدید شکار مواجه خواهد بود.
معادن مخربی که این سال‌ها یخاب را با مشکلات بیشتر مواجه کرده‌اند عمدتاً در ارتفاعات این پناهگاه، به‌ویژه «ارتفاعات یخاب» و دشت‌های حوالی آن‌ها ایجاد شده‌اند.
بنا بر بازدید به‌عمل‌آمده در بهمن‌ماه سال جاری توسط خبرنگار ایسنا، ضلع جنوبی ارتفاعات یخاب، که زیستگاه حیواناتی همچون گربه شنی و کاراکال و پرندگانی همچون هوبره و باقرقره هم هست، باوجود اینکه اهمیت اصلی یخاب به‌عنوان یک زیستگاه غنی پرندگان را دارد، اما از گزند معادن سنگ لاشه در امان نمانده است.
در جنوب شرقی یخاب و ارتفاعات «کوه لطیف»، معدن خاک صنعتی ایجاد شده و شمال غربی یخاب در فاصله‌ای دورتر از ارتفاعات پناهگاه یخاب و نزدیکی کویر مرنجاب، مورد بهره‌برداری معادن خاک صنعتی قرار گرفته. غرب یخاب و در محدوده‌ای مشهور به دَنِر، معدن هماتیت ایجاد شده و به‌این‌ترتیب، دورتادور پناهگاه حیات‌وحش یخاب، زیر تیغ نوعی از معدن رفته است.
گفتنی است که معادنی به میان منطقه و در قلب یخاب هم راه یافته‌اند و با استخراج سنگ‌آهن و سنگ لاشه موجب تخریب بخش داخلی پناهگاه هم شده‌اند.
بر اساس ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست، عرصه‌های طبیعی با عنوان «پارک‌های ملی»، «آثار طبیعی ملی»، «پناهگاه حیات‌وحش» و «منطقه حفاظت شده»، تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور قرار دارد. به‌موجب تعریف پناهگاه حیات‌وحش: «پناهگاه حیات‌وحش به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل و مرتع و بیشه‌های طبیعی و اراضی جنگلی و دشت و محیط‌های آبی و کوهستان اطلاق می‌شود که دارای زیستگاه طبیعی نمونه و شرایط اقلیمی خاص برای جانوران وحشی بوده و به‌منظور حفظ و یا احیای این زیستگاه‌ها تحت حفاظت قرار می‌گیرد. شکار و صید و قطع درختان، بوته کنی، تجاوز و تخریب محیط، خارزنی، زغال گیری و هر عملی که موجب تخریب و تغییر اکوسیستم شود نیز در آن‌ها ممنوع است.»
بنابراین ماده قانونی، تخریب پناهگاه حیات‌وحش یخاب، با ایجاد معدن هم ممنوع است و به‌عبارت‌دیگر، ایجاد معدن تجاوز و تخریب یخاب به‌حساب می‌آید.
موضوع ویژه‌ای که توجه استان سمنان را هم به پناهگاه حیات‌وحش یخاب می‌طلبد، همسایگی این پناهگاه با پارک ملی کویر در سمنان است. پارک ملی کویر در بخش شمالی پناهگاه حیات‌وحش یخاب قرار دارد و این پناهگاه تنها کریدور محیط‌زیست استان سمنان و اصفهان است.
اخیراً مجوز اکتشاف معدنی وسیع، در همین مرز مشترک صادر شده، این معدن با جواز استخراج کربنات کلسیم فعالیت اکتشاف در نقاط پراکنده را در فاصله‌ای نزدیک به «چشمه کوشکو» آغاز کرده و این در حالی است که محدوده‌هایی که چشمه و آبشخور دارند، به دلیل احتمال حضور حیوانات، از حساسیت زیادی برخوردار هستند.
پیش‌تر هم «رودخانه کلاغ»، یکی از منحصربه‌فردترین سازه‌های طبیعی پخش سیلاب و بزرگ‌ترین زیستگاه سوسمارخاردم ایرانی و ده‌ها گونه خرنده و پرنده در این منطقه محیط‌زیستی استان، توسط معادن جنوبی پناهگاه حیات‌وحش یخاب، کاملاً تخریب شده و امروزه حتی از بستر این رودخانه هم نشانی نیست.
تخریب مسیرهای آب، از بین بردن پوشش گیاهی، تخریب سنگ و فرسایش کوه‌های منطقه و ضربه‌های دیگری که معادن به بدنه مناطق محیط‌زیستی می‌زند، بلایای طبیعی و غیرطبیعی زیادی را متوجه شهر و روستاهای اطراف پناهگاه‌ها خواهد کرد.
در صورت بروز مشکل در عرصه‌های طبیعی و محیط‌زیستی، لازم است تا اداره حفاظت محیط‌زیست و یا منابع طبیعی استان وارد عمل شده و در جهت رفع مشکل، اقدام کنند. اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان هم مدعی است که از زمان ثبت پناهگاه حیات‌وحش یخاب، نظارت کافی بر این منطقه محیط‌زیستی داشته و در مورد فعالیت معادن پیگیری‌های لازم به‌عمل‌آمده است.
بهروز ستایش، رئیس اداره محیط‌زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن اشاره به روند ثبت ارتقا منطقه شکار ممنوع یخاب به پناهگاه حیات‌وحش در سال ۱۳۹۳، توضیح داد: بنا بر قانون، معرفی مناطق حفاظت شده مشروط به موافقت وزارت صنعت معدن تجارت و جهاد کشاورزی (منابع طبیعی) است و ازجمله شروط تبدیل سه منطقه یخاب، خار و کوبزرگی به مناطق چهارگانه، اجازه فعالیت مشروط معادن قدیمی و دارای پروانه اکتشاف و بهره‌برداری در این مناطق بوده.
وی تأکید کرد: از سالی که یخاب به پناهگاه حیات‌وحش تبدیل شده، مجوز اکتشاف معدن جدیدی صادر نشده است، اما یکی از شرایط توافق گفته شده ادامه فعالیت معادن موجود در یخاب تا اتمام ذخیره معدنی مجاز بوه و تا امسال هم، هیچ پهنه معدنی جدیدی مجوز اکتشاف اخذ نکرده است.
ستایش در خصوص معدن خاک صنعتی و فلدسپات در این منطقه تصریح کرد: این معادن مجوزهای اکتشاف را در سال‌های قبل از ۹۷ و زمانی که یخاب هنوز پناهگاه و جزو مناطق چهارگانه نبود اخذ کرده و مخالفت با کار کردن، یا ادامه فعالیت آن، در حوزه اختیارات اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان نیست.
رئیس اداره محیط‌زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان افزود: البته کلیه فعالیت‌های معدنی در مناطق چهارگانه بایستی با رعایت ضوابط زیست‌محیطی صورت بگیرد و معادن موجود در این زمینه تحت نظارت و پایش مستمر هستند.
باوجود تخریب‌های معدنی و کلیه تهدیداتی که وجود مستثنیات در دل مناطق چهارگانه محیط‌زیست به وجود می‌آورد، شاید لازم باشد به دلیل محدودیت‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، مراجع قانونی بلندمرتبه کشوری به موضوع معادن جدید و قدیمی ورود کنند و عوامل تخریب‌گر را فرع بر حیات‌وحش و محیط‌زیست دانسته، از مناطق حساس بیرون کنند.
صنعت معدن، یکی از صنایع پیشتاز در استان اصفهان است و به همین دلیل، القابی نظیر قطب صنعت سنگ کشور، سال‌هاست پیشکش این استان شده، این در حالی است که معادنی در نقاط حساس و به دور از نظارت‌های کارشناسانه، به‌زودی آسیب‌های جبران‌ناپذیری به کوه‌های خاص، مناطق بکر طبیعی و منابع میلیارد ساله وارد خواهد کرد.
به گزارش ایسنا، بسیاری از پهنه‌های واگذار شده به این صنعت، توان ثروت آفرینی و ایجاد اشتغال برای افراد بومی در صنعت گردشگری را دارا هستند، اما حضور قدیمی‌تر معادن، فرصت شکوفایی کامل این صنعت پاک و مردمی را گرفته است.
بنا بر قوانین موجود، معدنی که پیش از ثبت منطقه چهارگانه، مجوز فعالیت آخر کرده، تا پایان عمر منبع مورد برداشت، اجازه فعالیت دارد، بااین‌وجود، مقابله با معادنی که در مناطق چهارگانه هستند اما قدرت تخریبگری آن‌ها با تأخیر به گوش فعالان محیط‌زیست رسیده، کاری دشوار و شاید نشدنی است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.