بازدید از آبراهه‌های تخت‌جمشید، شاید وقتی دیگر؟

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اضافه کرد: پس از نخستین کشف موسوم به آبراهه‌ها در محوطه جهانی تخت‌جمشید، کاوش در خصوص این آبراهه‌ها از سال ۹۰ آغاز شد و از پنجم بهمن ماه سال ۱۴۰۰ نیز فصل پنجم کاوش آبراهه‌ها در حال انجام است که در طول این مدت هم فرصت‌های ویژه‌ای از این محوطه تاریخی شناسایی شده است.

فدایی گفت: از همان ابتدا قرار بر این بود که در وهله نخست کاوش‌های آبراهه‌ها تا حدود زیادی انجام شود و سپس با توجه به شناخت کامل از این محوطه تاریخی، بخشی را برای بازدید عموم مردم در نظر بگیریم. لذا پیش از هر اقدامی برای بازدید از این مکان لازم است که این کاوش‌ها تکمیل شود.

وی بیان کرد: در حال حاضر به دلیل باریک بودن مسیر و فضای آبراهه‌ها رفت و آمد در این مکان بسیار دشوار است و بازدید از آبراهه‌ها به صورت رفت و برگشت امکان پذیر نیست.

او افزود: بارندگی در ایام فروردین هم مزید بر علت بوده و مخاطراتی را در بازدید از آبراهه‌ها به همراه خواهد داشت. در فصول مناسب‌تر و با اندیشیدن تمهیدات کافی، شرایط بهتری برای بازدید مهیا خواهیم کرد.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید عنوان کرد: می‌بایست مسیری از این محوطه تاریخی برای بازدید عموم مردم تعیین شود که نشان‌دهنده تمام ویژگی‌های آبراهه‌ها باشد و در این مسیر شرایط مساعدی برای رفت و آمد مردم هم فراهم شده باشد. البته فضایی در جنوب غربی کاخ آپادانا برای بازدید در نظر گرفته شده که می‌توان ورود افراد را از این قسمت تعریف کرد اما هنوز تدابیر لازم برای خروج افراد از این بخش اتخاذ نشده است.

فدایی اضافه کرد: نورپردازی مناسب در طول مسیر، رعایت نکات ایمنی و قرار دادن پلکانی چوبی مانند نردبان در محل ورود و خروج افراد از جمله اقدامات لازم برای بازدید از آبراه‌ها به شمار می‌رود. همچنین باید بروشور یا کتابچه راهنما برای آشنایی و افزایش آگاهی مردم از آبراهه‌ها تهیه شود و مطالب مربوط به این مکان قبل از ورود در اختیار عموم مردم قرار بگیرد.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با بیان اینکه وجود این آبراهه‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است، طول آبراهه‌ها را در مجموع حدود ۲ و نیم کیلومتر تخمین زد و گفت: ساخت آبراهه‌ها کار شگفت‌انگیزی است چراکه کاملا با بلوک‌های سنگی ایجاد یا در صخره‌های کوه تراشیده شده‌اند.  افزون بر این، دوراندیشی معماران تختگاه تخت‌جمشید برای حفظ و نگهداری این بنا در مقابل بارندگی‌های شدید قابل ستایش است.

فدایی با اعتقاد به این‌که آبراهه‌ها نیمه ناشناخته تخت‌جمشید هستند، افزود: تختگاه تخت جمشید بیش از ۱۲هکتار مساحت دارد و که اگر آب حاصل از این بارندگی‌ها از طریق آبراهه‌ها دفع نمی‌شد بسیاری از بناها در این محوطه تخریب می‌شدند.

یادمان تاریخی تخت جمشید که متعلق به دوره هخامنشیان است یکی از آثار تاریخی ثبت شده استان فارس در فهرست آثار جهانی است که در سال ۱۹۷۹ میلادی با شماره ۱۱۴ در سازمان جهانی علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت شد. سلسله هخامنشیان از سال ۳۳۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد حکومت کردند.

مجموعه جهانی تخت جمشید در شهرستان مرودشت و در فاصله ۵۵ کیلومتری شمال شیراز واقع شده است.

کشف اخیر در تخت‌جمشید که خبر آن بیست و ششم مرداد ۹۹ اعلام شد شامل اسکلت‌های انسانی و حیوانی در آبراهه‌های این مجموعه جهانی، نگاه‌ها را متوجه تاریخ و روایت پس پشت این یافته‌ها کرده است.

ابتدا اعلام شد که ۱۱ اسکلت انسانی و ۲ اسکلت سگ‌سانان در جریان لایروبی آبراهه از دروازه نیمه‌تمام به سمت حیاط صدستون پیدا شده است و بعد دو اسکلت انسانی دیگر نیز نمایان شد که تعداد این یافته‌ها را افزایش داد.

شکل قرارگیری این استخوان‌ها نشان می‌دهد که احتمالا این افراد تدفین نشده‌اند بلکه در جریان زد و خوردی که ممکن است به حمله اسکندر مقدونی به ایران مربوط باشد، کشته شده و در آبراهه‌ها رها شده باشند.

آبراهه‌های تخت‌جمشید توسط باستان‌شناسان و محققان نخستین بار در اوایل دهه ۹۰ و حوالی سال ۹۱ کشف شد.

سرپرست کاوش آبراهه‌های تخت جمشید در سال 1399 در نشستی با اشاره به اینکه تاکنون چهار فصل کاوش باستان‌شناسی در این میراث جهانی صورت گرفته است، گفت: شناخت آبراهه‌ها و معماری آن‌ها حلقه‌ای مفقوده در تاریخ معماری ایران است که از پیش از هخامنشی وجود داشته و پس از آن هم ادامه می‌یابد.

علی اسدی با بیان این‌که از هزاره سوم پیش از میلاد شاهد سیستم دفع آب‌های زائد در تمدن‌های گوناگون هستیم، تخت‌جمشید را برخوردار از کامل ترین و دقیق‌ترین سیستم دفع آبهای سطحی در میان تمدن‌های ایرانی دانست و حاصل این دستاورد را به دورهای اسلامی نیز منتسب کرد.

وی درباره کاوش‌های اخیر که منجر به کشف بقایای استخوانی انسانی و حیوانی در آبراهه‌ها شد، بیان کرد: این کاوش‌ها نخست جنبه حفاظتی داشت و هدف این بود که بتوانیم مشکل دفع آب‌های سطحی را در تخت جمشید حل کنیم؛ البته قسمت عمده آن در سال ۱۳۹۱ انجام شد؛ افزون بر این، ادامه شیب‌بندی فضای کاخ‌ها بود که در فصول دوم، سوم و چهارم انجام شده بود.

استاد دانشگاه هنر شیراز ابراز داشت: در عین حال، با کاوش در آبراهه‌ها موفق شدیم دستاوردهای پژوهشی نیز داشته باشیم که یکی از آن‌ها شناسایی یک خروجی دیگر برای آبراهه ها در فصل دوم کاوش بود و در این دوره نیز به داده‌های استخوانی برخورد کردیم که البته تاریخ‌گذاری آن‌ها هم‌اکنون ممکن نیست؛ اما با توجه به مطالعاتی که انجام خواهد شد در ماه‌های آینده به پاسخ خواهیم رسید.

اسدی از همکاری بین دانشگاهی و موسسات آزمایشگاهی معتبر برای رسیدن به پاسخ پرسش‌ها درباره کاوش‌های اخیر سخن گفت و افزود: تاریخ گذاری همان‌گونه که برای عموم مورد توجه است، برای باستان‌شناسان نیز اهمیت دارد؛ از همین رو سعی می‌کنند در هر محوطه‌ای که کاوش می‌کنند، با روش‌های باستانشناسی سنتی گمانه‌زنی‌هایی ارائه دهند و بر آن اساس داده‌های خود را طبقه‌بندی کرده و بعد پژوهش‌های تکمیلی را صورت دهند.

وی افزود: یکی از گمانه‌زنی‌های ما ارتباط این یافته های استخوانی به دوران هخامنشی بود؛ هرچند ممکن است مربوط به دوره‌های پس از هخامنشی باشند و این احتمال حتی تا دوره‌های متاخر اسلامی نیز محتمل است.

ایرنا نوشت، سرپرست کاوش آبراهه‌های تخت جمشید در سال 1399 در آن زمان اعلام کرد که تاریخ گذاری داده‌ها و پیوندهای ژنتیکی داده‌های استخوانی یا همکاری دانشگاه تربیت مدرس و یک موسسه خارجی انجام خواهد شد. از آن زمان تاکنون، جزئیاتی از نتایج این بررسی‌ها اعلام نشده است.