گلیم گل برجسته ایلام ؛ سوغاتی اصیل برای عاشقان گلیم

به گزارش همشهری آنلاین، زندگی عشایری و پرورش دام در ایلام سبب شده تا از گذشته تاکنون گلیم‌بافی در این استان به‌ دلیل دسترسی به پشم رونق داشته باشد. بنابراین در سفرهای نوروزی خود اگر به گلیم علاقه مند هستید خرید آن را از دست ندهید.

عشایر ایلامی از دارهای افقی که به‌راحتی جمع می‌شوند و قابل استقرار هستند، استفاده می‌کنند تا در زمان کوچ هم بتوانند گلیم ببافند. گلیم‌بافی بین زنان ایلامی به‌ویژه عشایر رونق دارد تا هم از این طریق بخشی از نیاز مصرفی خود را تامین کنند و هم منبع درآمدی برایشان باشد.

در این بین گلیم نقش برجسته از مهم‌ترین و شاخص‌ترین صنعت دستی و بومی استان ایلام است. در این نوع گلیم، زمینه‌ بافت گلیم ساده و نقوش آن گره کامل (گره ترکی) قالی است که با این نوع بافت نقوش برجسته‌تر از زمینه ایجاد می‌شوند. این نوع بافت سبب شد تا گلیم نقش برجسته ایلام نسبت به دیگر مناطق کشور متفاوت باشد، زیرا بافنده‌ای به نام «سحرچلان‌گر» ساکن روستای زنجیره از توابع شهرستان چرداول استان ایلام در قسمتی از گلیم خود، موفق به اجرای نقشی برجسته با استفاده از گره قالی می‌شود که از آن‌ پس زمینه‌ای برای رشد و ترویج گلیم نقش برجسته فراهم شد. ابداع و تولید گلیم نقش‌برجسته ازسوی این بانوی ایلامی، نشان‌دهنده مستعد بودن زنان ایلامی در تولید صنایع دستی جدید و معرفی آن به جهان است. بافت این نوع گلیم نقش مهمی در اقتصاد خانواده‌های ایلامی پیدا کرده است.

پیشینه و تعداد بالای افراد شاغل در این صنعت، سبب شده تا ایلام به‌عنوان شهر ملی گلیم نقش برجسته معرفی شود. این هنر صنعت در سال ۶۷ در ردیف فهرست آثار ملی کشور نیز به شماره ۴۲ به نام گلیم نقش برجسته استان ایلام به‌ثبت رسیده است.

بانوان ایلامی از مادران خود بافت گلیم نقش برجسته را می‌آموزند و به‌همین دلیل کارگاه‌های گلیم نقش برجسته در ایلام بسیار است. حتی گلیم نقش برجسته استان ایلام در ۲۰ کشور دنیا به فروش می‌رسد و این محصول، هولوگرام ملی دریافت کرده و  سوغات و برند اختصاصی ایلام  محسوب می‌شود.

گلیم نقش برجسته همچنین سبک‌وزن است، هماهنگی رنگ با طرح و تقارن نقوش در بافت ارزش هنری این گلیم را بالا برده است. گلیم نقش برجسته سره ندارد یعنی عرض گلیم از ابتدا تا انتهای آن به یک اندازه است.

زنان ایلامی برای بافت گلیم، نقشه خاصی ندارند بیشتر بر اساس خلاقیت و به‌طور ذهنی نقوش هندسی را بر سطح گلیم طرح می‌زنند. به‌طور کل طرح‌ها و نقش‌های رایج در گلیم نقش برجسته شامل لچک، ترنج، گلدانی، گل فرنگ، نقشه غلط، بته‌ای، محرابی و همچنین نقوش نباتی، حیوانی و انسانی است.

طرح و نقوش گلیم نقش برجسته به دو گروه تقسیم می‌شود اولی شامل طرح‌هایی است که از خطوط مستقیم تشکیل شده که به آن طرح شکسته می‌گویند و دومی شامل طرح‌هایی است که از خطوط منحنی تشکیل یافته است که به آن یا طرح گردان می‌گویند.

طرح‌های گروه اول از سه خط مستقیم تشکیل شده است، خط افقی شامل یک ردیف گره است که پهلو به پهلوی هم بسته می‌شود و خط عمودی نیز شامل یک ردیف گره است که یکی از بالای دیگری روی یک جفت تار (چله) بسته می‌شود. طرح‌های گروه دوم یا طرح گردان از خطوط منحنی تشکیل شده است، اگر چه برای جدا کردن متن از حاشیه از خطوط مستقیم نیز استفاده می‌شود.

مراحل بافت گلیم

نخستین مرحله‌ بافت گلیم نقش برجسته چله‌کشی یا استقرار «تارها» روی دار است. چله‌کشی توسط دو نفر انجام می‌شود. بعد از پایان چله‌کشی تخته‌ چوبی به عرض ۵ سانتی‌متر و قطر یک سانتی‌متر را  بین رشته‌های تار و روی «زیردار» قرار می‌دهند.

این تخته به یک دست شدن چله‌ها روی دار کمک می‌کند. بعد از این مرحله، چوبی استوانه‌ای شکل (هاف) را که طولی کمتر از عرض دار دارد به جای زهوار قرار می‌دهند و زهوار را حذف می‌کنند. در مرحله‌ بعد، نوبت به بستن «کجو» می‌رسد. کجو یا کجوچو قطعه چوبی استوانه‌ای است که به بافندگان این امکان را می‌دهد تا عمل بافت را با سرعت بیشتری انجام دهند. پس از تکمیل مرحله‌ چله‌کشی، تولید گلیم نقش برجسته با بافت چند رج ساده یا همان «گیس‌بافی» آغاز می‌شود.

در بافت زنجیره‌ای که به کمک دست یا قلاب انجام می‌شود معمولاً از دو نخ با رنگ متضاد استفاده می‌شود. پس از بافت قسمت زنجیره‌ای گلیم نقش برجسته، بافت اصلی آن آغاز می‌شود و بافنده طبق نقشه و با استفاده از نخ‌های رنگی شروع به‌کار می‌کند. معمولا حاشیه‌ باریکی نیز به اندازه ۵ سانتی‌متر به‌وسیله گره زدن در دور تا دور گلیم نقش برجسته در نظر گرفته می‌شود. همچنین هر ردیف گره‌زنی یا پودگذاری یک «رج» نامیده  و روی هر رج بافته شده، دفتین زده می‌شود تا گره و استحکام ایجاد شود.

روش صحیح دفتین زدن اهمیت ویژه‌ای در تولید گلیمی مرغوب دارد، بافنده باید دسته‌ دفتین را طوری نگه دارد که فاصله آرنج تا مچ دست کاملاً افقی قرار گیرد و دفتین با حرکت مچ دست بالا و پایین برود.

منبع:همشهری