زره‌بافی سنتی قزوین، جولاهگی فولاد
زره که نمادی از لباس جنگجویان در قدیم بوده است امروزه کاربرد آیینی داشته و بیشتر به عنوان پوشش اجراکنندگان نمایش‌های آیینی همچون تعزیه استفاده می‌شود و قزوین نیز به عنوان یکی از قطب های تعزیه ایران صاحب هنرمندان بزرگی در این زمینه بوده و از معدود مکان‌هایی است که زره بافی هنوز در آن نفس می‌کشد.
زره در واقع نیم‌تنه‌ای است آستین کوتاه و جلوباز از آهن و فولاد که بافتی حلقه‌ای دارد و جنگجویان روی لباس‌های خود در هنگام جنگ می‌پوشیدند، از انواع زره که دو نوع از آن مرسوم بوده می‌توان به زره داوودی که محکم و ریزبافت بوده و زره معمولی که دانه دانه حلقه‌های فولاد را با هم می‌بافتند و بالشتکی را در بالا و یقه پشت گردن می‌دوختند، اشاره کرد.
در این صنعت هنرمند با در هم تنیدن حلقه‌هاي فلزي به توليد زره وكلاه خُود می‌پردازد و از آنجا كه زره و خُود در میادین جنگ استفاده می‌شد، خاستگاه این هنر به درستی بر کسی روشن نیست، با رواج نمایش‌های آیینی چون شبيه‌خواني اين هنر كاربرد بيشتري پيدا كرد و با رونق شبيه‌خواني در دوره صفويه افراد بيشتري به اين هنر روي آوردند.
زره بافی در قزوین
سابقه هنر زره بافی در ایران به دوره پیش از اسلام بر می‌گردد که آن زمان زره به عنوان ابزار جنگی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در دوره صفوی با رونق گرفتن هنر تعزیه‌خوانی از زره بافی برای تهیه لباس هنرمندان تعزیه‌خوان استفاده شد و از آغاز پادشاهی شاه طهماسب اول صفوی و پایتختی قزوین، زره‌بافی هم در این شهر رواج یافت چنانکه در کتاب سیمای تاریخی شهر قزوین تالیف پرویز ورجاوند از “استاد طالب” به عنوان هنرمند زره‌باف عصر صفویه در قزوین نام برده شده است.
همچنین استاد احسان الله کرمی، حاج اسماعیل بابایی، حاج منصور کاظمی، عبدالله جعفری، حاج محمد بابایی و حاج عباس زمانی از اساتید به نام رشته زره بافی در قزوین به شمار می روند.
بر اساس تحقیقات میدانی در خصوص هنر زره‌بافی، اکثر تعزیه خوان‌ها به زره‌بافی و هنرهای وابسته به نمایش تعزیه‌خوانی آشنایی داشته اند، هنرهایی چون زره بافی، شناخت ابزار، شناخت موسیقی و ادوات موسیقی مرتبط با تعزیه (طبل، شیپور، قره‌نی) ، شناخت صدا و ریتم آواز، شناخت حرکات نمایشی متناسب با دیالوگ و… به طوری که اکثر هنرمندان تعزیه‌خوانی قزوین از جمله احسان‌الله کریمی، حاج‌اسماعیل بابایی، حاج منصورکاظمی، عبدالله جعفری، حاج محمد بابایی، حاج عباس زمانی و… علاوه بر تعزیه‌خوانی با هنر زره‌بافی نیز آشنایی داشتند.
روش کار در زره بافی
برای ساخت زره ابتدا مفتول‌ها به شکل فنر در می‌آیند. سپس این فنر بریده می‌شود و حلقه‌های مورد نیاز بافت زره به دست می‌آید. در ابتدای بافت زره، ۴ حلقه را به یک حلقه متصل می‌کنند و سپس با اتصال تعداد زیادی از این گروه‌های ۵ تایی، بافتی منسجم به وجود می‌آید که امکان ایجاد الگوهای مناسب زره و کلاهخُود را ایجاد می‌کند. سایزهای مختلف زره به تعداد متفاوتی از حلقه‌ها نیاز دارد.
الگوی بافت زره در قزوین چهار تکه است و آستین هم در چهار تکه جداگانه بافته شده و سپس به بالا تنه وصل می‌شود. این شیوه باعث می‌شود بازیگر در هنگام بازی راحت باشد و به راحتی دست خود را بالا ببرد.
روش اتصال آستین ها در زره بافی قزوین شیوه ای ابداعی به شمار می‌رود که برای اولین بار توسط استاد منصور کاظمی استفاده شد. این شیوه نسبت به شیوه‌های رایج پیشین ساده‌تر است. از ابداعات دیگر منصور کاظمی در این زمینه تسهیل در تبدیل سیم مفتول به فنر و خورد کردن سیم‌ها هست که در گذشته بسیار سخت و به صورت دستی انجام می‌شد.
هنر سنتی زره‌بافی که امروزه حیات آن به نمایش‌های آیینی ایام محرم و صفر چون تعزیه گره خورده است تأثیر به سزایی در اشاعه فرهنگ ملی – مذهبی دارد به ویژه در استان قزوین به دلیل بافت مذهبی استان و اعتقاد مردم به به برگزاری مراسم‌های مذهبی، زنده نگه داشتن و حفظ جایگاه این هنر آیینی بیش از پیش اهمیت می‌یابد.
محمداسماعیل حسنی و شهره‌بانو کاظمی دو هنرمند فعال زره‌بافی در استان قزوین به شمار می‌روند که با وجود سختی‌های کار به دلیل هزینه‌های بالا، مشتریان خاص و عدم بازدهی اقتصادی مناسب، به این حرفه اشتغال دارند.
مهارت سنتی زره بافی سنتی قزوین در سال ۱۳۸۹ با شماره ۱۸۸ در فهرست میراث ملی ناملموس به ثبت رسیده است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.