دخمه زرتشتیان یزد

دخمه زرتشتیان نام یکی از آثار تاریخی به جای مانده از پیروانِ دین زرتشت است که آداب و رسومِ قدیمیِ مربوط به وداع با متوفیان را در این دین به ما یادآور می شود. این دخمه که با نام های برج سکوت و برج خاموشان (معادل کلمه ی انگلیسی  Tower of silenc) نیز شناخته می شود، در گذشته های دور محلی برای قرار دادن اجساد بوده است و زرتشتیان مردگان خود را به جای خاکسپاری به دخمه ها می سپردند. دخمه زرتشتیان یزد در 15 کیلومتری جنوب غربی این شهر بر روی کوهی کم ارتفاع به نام “کوه دخمه” واقع شده است و یکی از جاذبه های گردشگری پرطرفدار در شهر یزد می باشد.

دخمه زرتشتیان یزد به همراه بناهای اطراف آن در سال 1377 با شماره 2096 در فهرست آثار ملی ایران  ثبت شد.

نگاهی به دخمه و کارکرد آن

در لغت نامه ی دهخدا واژه ی دخمه چنین معنی شده است: ” سردابه ی مردگان، سردابه ای که جسد مردگان را در آنجا نهند.”

زرتشتیان بر اساس باور های دینی خود خاک را عنصری مقدس و پاک می دانستند و اجساد را نجس و ناپاک. از این رو برای حفظ حرمت خاک و آلوده نکردن آن در آداب و رسوم آنها خبری از مراسم خاکسپاری نبود و مردگان خود را به دخمه ها منتقل می کردند.

دخمه ها اغلب برج هایی استوانه ای شکل بودند که دور از شهرها و روستا ها بر فراز تپه ها ساخته می شدند و اجساد را به آنجا منتقل می کردند تا خوراک درندگان و پرندگان شوند. دخمه ها را از آن جهت خارج از مناطق مسکونی می ساختند تا بوی مردار و آلودگی های ناشی از آن وارد شهر ها و روستا نشود. دخمه ها را نیز از سنگ، خشت و سیمان می ساختند تا اجساد با خاک در تماس نباشند و آن را آلوده نکنند.

جسد فرد متوفی توسط افرادی که به آنها نِساکش می گفتند از شهر و یا روستا به محل دخمه منتقل می شد و پس از برگزاری آیین های مخصوص، جسد در اختیار مسئول دخمه که به او سالار می گفتند، قرار می گرفت. سالار نیز جسد را به داخل دخمه منتقل می کرد. سپس در طول چند روز جانورانی همچون لاشخور، کرکس و کلاغ  به اجساد هجوم می آوردند و پس از خوردن قسمت های نرم، تنها استخوان های اجساد باقی می ماند. در میان دخمه ها نیز چاله ای به نام استودان یا استخوان دان قرار داشت که استخوان‌های باقی مانده را درون آن می ریختند.

تمامی دخمه ها به صورت دست ساز نبودند و در بعضی مناطق، اجساد را بر بالای تخته سنگی و یا در مسیر رفت و آمد حیوانات وحشی رها می کردند تا  دسترسی حیوانات به اجساد ساده شود و فرایند متلاشی شدن اجساد، سریع تر صورت گیرد. در ایران این نوع روش تدفین تا دوران پهلوی در دهه ی سی و چهل شمسی در بین شهروندان زرتشتی یزد و کرمان رواج داشت، اما به مرور این کار منسوخ شد و دخمه ها به آرامگاه تبدیل شدند.

دخمه زرتشتیان یزد

همانطور که در ابتدای متن گفته شد، دخمه زرتشتیان شهر یزد در 15 کیلومتری جنوب غربی این شهر بر روی کوهی کم ارتفاع به نام “کوه دخمه” واقع شده است. در این مکان دو دخمه وجود دارند که در گذشته به صورت دوره ای و شش ماه یکبار مورد استفاده قرار می گرفتند.

دخمه بزرگ مانکجی

“مانِکجی لیمجی هاتَریا” (Maneckji Limji Hataria) ملقب به “درویش فانی” یکی از علمای زرتشتی ساکن هند بود که به عنوان نخستین سفیر پارسایان هندی در عصر ناصرالدین شاه قاجار به ایران سفر کرد. او به عنوان نماینده ی این انجمن و با هدف بهبود وضعیت نابسامان زرتشتیان به ایران آمد.

به همت وی مالیات جزیه ی زرتشتیان ملغی شد و بسیاری از آتشکده ها، نیایشگاه ها و دخمه های زرتشتیان که ویران شده بودند، مرمت و نوسازی شدند. یکی از اقدامات وی ساخت دخمه ای به قطر 15 متر در  جنوب غربی شهر یزد بود که امروزه آن را با نام دخمه بزرگ مانکجی می شناسیم.

دخمه گلستان

دخمه گلستان به قطر 25 متر در نزدیکی دخمه مانکجی قرار دارد و بعد از آن ساخته شد. ارتفاع دیوار این دخمه از سطح تپه شش متر می باشد.

پایین کوه و در دامنه ی شمالی آن چندین بنای خشتی و گلِی به چشم می خورد که در گذشته برای انجام آیین های مربوط به دخمه گذاری مورد استفاده قرار می گرفتند. یکی از این خانه های خشتی محل زندگی مسئول دخمه (سالار) بوده است. وظیفه ی غسل اجساد و انتقال آنها به دخمه بر عهده ی سالار بود و از آنجا که در گذشته بیشتر افراد بر اثر بیماری های واگیر دار می مردند، سالار در تمام عمرش در این خانه و اطراف دخمه زندگی می کرد تا از شیوع احتمالی بیماری به سایر مردم، جلوگیری شود.

آدرس: 15 کیلومتری جنوب غربی شهر یزد، منطقه صفائیه، کوه دخمه

ساعت بازدید:  بهار وتابستان  8 الی 19 – پاییز و زمستان 8 تا 17

ورودیه: ایرانی 5000 تومان – خارجی 20000 تومان

توجه داشته باشید ساعات بازدید و بهای بلیت ممکن است تغییر کند.