میراث فرهنگی گرفتار بزرگ وندالیسم

وندال‌ها معمولاً از ابزارها و وسایل مختلفی برای آسیب‌ رساندن به موارد ذکر شده استفاده می‌کنند و موضوعات مختلفی را در معرض تخریب عمدی یا وندالیسم قرار می‌دهند.

به نظر می‌رسد وندالیسم یکی از مشکلات جوامـع شـهری است که اگرچه پیشینه‌ای طولانی دارد اما همگام با رشد و توسعه شهر و درونی نشدن فرهنگ شهرنشـینی در بـین جوامع، پیشرفت چشمگیری داشته است.

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینای همدان در این باره به خبرنگار ایسنا گفت: وندالیسم زمانی بروز پیدا می‌کند که آگاهی و تعلق خاطر وجود نداشته یا کم باشد.

دکتر اسدالله نقدی درباره چرایی، دلایل، انواع و اشکال وندالیسم بیان ‌کرد: این موارد بسیار متفاوت است و به تبع شرایط زمانی و مکانی هم می‌تواند تغییر و تحولاتی داشته باشد، به عبارتی از دوران باستان تاکنون وندالیسم صورت می‌گرفته است.

وی با بیان اینکه میراث فرهنگی و هنری به علت حساسیت مورد توجه بیشتری قرار دارند، ادامه داد: وندالیسم بیشتر توسط جوانان اتفاق می‌افتد و در بین جوانان هم اغلب توسط مردان رخ می‌دهد.

نقدی توضیح داد: وندالیسم زمانی بروز پیدا می‌کند که آگاهی و تعلق خاطر وجود نداشته یا کم باشد، گاهی هم مکانیزم‌های جبرانی است یعنی افراد برای جبران شکست‌های اجتماعی و شخصی خود یا دلخوری‌هایی که دارند این کار را انجام می دهند؛ مثلاً شخصی ممکن است یادگاری روی درختی با قدمت چند هزار ساله بنویسد و قصدش فقط خاطره نویسی و سرگرمی باشد.

این جامعه‌شناس اضافه کرد: ممکن است دانش آموز یا دانشجویی که در درس شکست می‌خورد به امکانات مدرسه یا دانشگاه آسیب بزند و با این کار عصبانیت و هیجانش را تخلیه کند.

وی مطرح کرد: یک مصداق دیگر از وندالیسم کیوسک‌های تلفن قدیمی بود؛ مثلاً فردی سکه را در کیوسک می‌انداخت و وقتی باجه تلفن سکه را می‌خورد، این شخص عصبانیت حاکی از برقرار نشدن تماسش را به شکل انتقام با ضربه زدن از باجه تلفن می‌گرفت.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه افراد وقتی تعلق خاطر کمتری داشته باشند وندالیسم بیشتری در حوزه‌های میراث فرهنگی، هنری یا امکانات اتفاق می‌افتد، گفت: وندالیسم بیشتر در شهرهای بزرگ رخ می‌دهد، اگر چه ممکن است در روستاها هم به میراث فرهنگی، محیط زیست یا منابع طبیعی رفتارهای وندالیستی وارد شود.

نقدی با بیان اینکه وندالیسم اشکالی مانند تخریب، بُردن، کندن و آسیب زدن دارد، افزود: وندالیسم در بعضی موارد هم ممکن است ماهیت اقتصادی و سود و نفع داشته باشد که مصداق آن کندن تابلوهای راهنمایی، رانندگی و راهداری و سیم‌های برق است.

وی در رابطه با راهکارهای جلوگیری از وقوع وندالیسم اظهار کرد: قطعاً فرهنگ‌سازی در این امر مؤثر است اما صرفاً کلیشه‌ای به نام فرهنگ‌سازی به تنهایی جواب نمی‌دهد، باید دید کدام یک از انواع وندالیسم در یک شهر، منطقه یا کشور شایع‌تر است و متناسب با آن چاره اندیشی شود.

نقدی توضیح داد: آگاهی، تعلق و تبعیض ریشه‌های عمده وندالیسم است و باید رفع شود؛ به عنوان مثال وقتی کسی امکانات شهرداری را در بالای شهر می‌بیند و احساس می‌کند این امکانات در محله آن‌ها وجود ندارد تعلق خاطر کمتری به امکانات دارد و ممکن است دست به وندالیسم بزند و مکانیزم دفاعی پیدا کند.

این جامعه‌شناس شرح داد: اگر امکانات شهری به وسیله جوانان حاشیه شهر مورد وندالیسم قرار بگیرد، نشان می‌دهد از الگوی مدیریت شهری و توزیع خدمات و امکانات رضایت ندارند و اگر امکانات در محله خودشان باشد ممکن است این اتفاق کمتر شود، به عبارت دیگر نوع نگاه به شهرداری،‌ مدیریت شهری و خدمات ارائه شده هر چقدر شفافیت بیشتری داشته باشد رضایت و تعلق خاطر بالاتر و تبعیض، تفاوت و فاصله کمتری به دنبال دارد و شاهد وندالیسم کمتری خواهیم بود.

وی با بیان اینکه شهرهای بزرگ درصدی از وندالیسم را خواهند داشت، گفت: شهر بزرگ یعنی شهر تفاوت‌ها و تبعیض‌ها و هر چقدر تفاوت‌ها و تبعیض‌ها بیشتر باشد عدم تعلق‌ها کمتر خواهد بود و رفتارهای وندالیسمی بیشتری می‌بینیم.

نقدی ادامه داد: در سطح دنیا هم همین طور است و شهرهایی مثل لندن و مسکو رفتارهای وندالیستی بالاتری دارند چراکه این شهرها مهاجرپذیر هستند و جایی که تنوع و تفاوت‌ها بیشتر باشد، احتمال بروز رفتارهای وندالیستی بیشتر است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از وقوع وندالیسم هم فرهنگ‌سازی لازم است، هم عدالت در توزیع منابع، امکانات، آموزش و برخورد قهری و قانونی نیز به عنوان آخرین راه حل برای بروز یا گسترش با وندال‌ها و کسانی‌ که به میراث فرهنگی، تاریخی، محیط ‌زیست و منابع طبیعی آسیب می‌زنند، به کار می‌رود.

وی مطرح کرد: دلایل بروز وندالیسم در مورد آثار تاریخی و هنری عدم تعلق و آگاهی، مکانیزم تخلیه هیجانی یا دفاعی، عصبانیت، شکست‌های اجتماعی، عاطفی و شخصی و تبلیغ غلط است و تبعیض و تفاوت مصداق زیادی ندارد.

نقدی درباره تبلیغ غلط تشریح کرد: تبلیغ غلط یعنی معتقد باشیم فلان اثر هنری خیلی هم باارزش نیست و نیاز به توجه و حفاظت ندارد؛ مثلاً باید به بچه‌ها در مدرسه و مهدکودک یاد بدهیم هر آنچه متعلق به گذشتگان است شناسنامه ماست و اهمیت دارد، امکان دارد در خانواده و نهاد آموزش‌وپرورش چنین آموزشی داده نشود و معتقد باشیم آثار تاریخی، منابع طبیعی و محیط زیست خیلی هم مهم نیست و یا با بی‌توجهی من چه اتفاقی می‌افتد؟ در واقع این سوالی است که وقتی با وندال‌ها صحبت می‌کنیم می‌گویند.

این جامعه شناس اضافه کرد: به عنوان نمونه برخی از وندال‌ها هم می‌گویند من یک پلاستیک در محیط زیست انداختم مگر چه می‌شود؟ بنابراین آموزش رسمی یا غیررسمی به این شکل به افراد منتقل می‌شود و می‌تواند توجیهی برای وندال‌ها باشد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان هم درباره این موضوع به خبرنگار ایسنا گفت: مهمترین اقدام زیرساختی برای حفاظت از آثار تاریخی، منابع طبیعی و محیط زیست آگاهی بخشی است و مردم نیز باید در این امر مشارکت کنند، به عبارت دیگر با زور و یک دستگاه متولی تنها نمی‌شود از هیچ ‌یک از موارد گفته شده مراقبت کرد و به مشارکت مردم نیاز است.

علی مالمیر درباره وظیفه میراث فرهنگی در مورد حفاظت از آثار تاریخی در مقابل وندالیسم اظهار کرد: میراث فرهنگی درباره مواردی که وظایفش مشخص است مانند بناهای ثبتی تاریخی و طبیعی مسئولیت دارد و در وهله اول باید تلاش کند آسیبی به آن‌ها نرسد.

وی افزود: اگر آسیبی به آثار مذکور برسد میراث فرهنگی پیگیر برخورد با متخلفان خواهد بود اما همه مکان‌ها را نمی‌شود با حضور مستمر نیروهای میراثی یا یگان حفاظت مراقبت کرد و ضرورت دارد که اطلاع رسانی و آگاهی بخشی انجام شود چراکه مردم اگر ارزش و ویژگی‌های آثار را بدانند در نگهداری و ‌همکاری در حفاظت از آنها بیشتر تلاش می‌کنند.

مالمیر توضیح داد: غالب گزارش‌ حفاری‌ها و مواردی که سوداگری آثار تاریخی را به دنبال دارد یگان میراث فرهنگی پیگیری می‌کند و معمولاً هم با اطلاع رسانی و مشارکت مردم اتفاق می‌افتد و اگر این موضوع دغدغه مردم نباشد ما در بسیاری از موارد بی اطلاع هستیم یا پس از وقوع مطلع می‌شویم.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان تصریح کرد: سرمایه اصلی ما برای حفاظت از آثار تاریخی، طبیعی، محیط زیست و منابع طبیعی مردم، سمن‌ها و رسانه‌ها هستند و باید به آن‌ها تکیه کنیم و از آن‌ها کمک بگیریم.

منبع:ایسنا