میراث جهانی ورزش پهلوانی در یزد؛ ورزش آیینی و معنامحور
ورزش پهلوانی یکی از ورزش‌های کهن ایرانیان است که با برخورداری از آیین‌های معنامحور خود همواره طرفداران زیادی داشته است و مانند سایر میراث معنوی کشور و به ویژه در یزد، فرهنگ و آیین پهلوانی را اشاعه می‌دهد و به عنوان ورزشی معنامحور باید بیش از پیش مورد توجه باشد.
پهلوانی، واژه ای عجین شده با تاریخ، فرهنگ و حتی ادبیات ایرانیان است به طوری که شخصیت‌هایی مانند رستم در شاهنامه از نمادهای بارز پهلوانی در ادبیات این مرز و بوم هستند و بخشی از هویت و تاریخ ما به آن گره خورده است.
شخصیت‌هایی مانند پوریای ولی و داستان سرایی‌هایی که در این باره شده نیز بخشی از تاریخ و فرهنگ ما به شمار می‌روند چرا که علاوه بر تبیین و اشاعه فرهنگ پهلوانی، تدین و بزرگ منشی این افراد را نیز به تصویر می‌کشند.
یکی از ویژگی‌هایی که برای ائمه اطهار (ع) به ویژه حضرت علی(ع) نیز عنوان می‌شود، پهلوانی است لذا می توانیم اینگونه برداشت کنیم که بخش قابل توجهی از فرهنگ و مذهب ما به این مسئله گره خورده است.
دین مبین اسلام نیز توصیه‌های مکرری در مورد پرداختن به ورزش دارد و در این میان ورزش پهلوانی یکی از رشته های مورد استقبال و جاافتاده در بین اهالی شهر جهانی یزد است به طوری که پای گردشگران را نیز به گودهای زورخانه برای تماشای یک رویداد محتوامحور کشانده است.
البته یزد جهانی از گذشته تاکنون پهلوانان به نامی نیز داشته که همواره در بین مردم به عنوان افرادی مومن، بزرگ، متواضع و خدایی شناخته می‌شدند و همواره در انجام امور خیر و خوب پیشتاز بودند.
توصیه به ورزش در دین اسلام همواره وجود داشته و روایات و احدایث متعددی نیز در این باره وجود دارد ولی ورزشی آیینی و محتوامحور مانند ورزش باستانی از جایگاه ویژه‌ای در بین مردم برخوردار است.
آیت‌الله «سیدمحمدکاظم مدرسی» امام جمعه بخش مرکزی یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، از ورزش پهلوانی یا زورخانه‌ای به عنوان یکی از ورزش‌های بومی، باستانی و بخشی از تاریخ یزد یاد می‌کند و می‌گوید: در میان انواع ورزش‌ها این ورزش دارای تفاوت‌های با سایر ورزش‌های ملل مختلف و کشور است که به فلسفه و محتوای آن مربوط می‌شود.
وی معنا و مفهوم محوری ورزش باستانی در محیط زورخانه را یادآور می‌شود و می‌گوید: مکان این ورزش که به زورخانه شهره است در گذشته «ذکرخانه» بوده که عنوانی گره خورده به معنویت است به طوری که مرسوم بود تا ورزشکاران بالای گود دو رکعت نماز بخوانند و البته با الزام به وضو وارد گود می‌شدند.
وی با اشاره به این که جمع ورزش پهلوانی متشکل از افرادی خداشناس و بافضیلت است، می‌گوید: جالب است بدانیم که حرکات این ورزش در زورخانه نیز معنا و مفهومی تاریخی را به دنبال دارد و همین مسئله به ارزش این ورزش افزوده است.
ورزشی با نمادهای رزمی
مدرسی در مورد بخشی از حرکات درونی این ورزش، تصریح می‌کند: در زمان ورود به زورخانه، پهلوانان از سقفی که کمی کوتاهتر است و ناخوداگاه منجر به خم شدن آن‌ها شده وارد می‌شوند چرا که این معماری و مفهوم در زورخانه یاداور افتادگی و شکستگی در این فضا به رغم پهلوان بودن است.
وی با بیان این که در بدو ورود پهلوانان از مقابل مرشد می‌گذرند، می‌گوید: جایگاه مرشد و احترام به وی، در این حرکت تبیین شده است. پس از آن نیز هر ورزشکار با نام خدا (بسم الله) ورزش خود را آغاز کرده و با دعا و در نهایت 20 صلوات به ورزش خود پایان می‌دهند.
نائب رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان یزد با بیان این که حرکتی به نام «شنو» مخفف کلمه «شنود» در این ورزش وجود دارد، می‌گوید: این حرکت به معنای گوش دادن است که نماد تاریخی آن به گوش دادن صدای اسب دشمن مربوط می‌شود.
وی با بیان این که در میان نرمش‌هایی که در ورزش زورخانه وجود دارد، چرخش به معنای کنترل خویش و رصد کردن اطراف است، می‌گوید: این مسئله نیز مربوط به میدان رزم و زمان دید زدن و ضربه زدن به دشمن بوده است.
مدرسی در مورد میل زدن هم تصریح می‌کند: این فرایند به معنای گرز بلند کردن و ضربه زدن به دشمن و کباده برداشتن هم نمادی از استفاده تیر و کمان در میدان رزم است.
وی اضافه می‌کند: سنگ برداشتن، نماد تمرین سپرگیری در برابر دشمن است البته برخی هم معتقد هستند که این اقدام میتواند نمادی از کنده شدن درهای قلعه خیبر به دست امیرالمومنین(ع) است.
نائب رییس شورای حوزه‌های علمیه استان در ادامه خواندن مرشد و کوبیدن به طبل را نیز نماد رجزخوانی در جنگ و طبل‌های جنگ می‌داند و می‌گوید: پدران ما و ابا و اجداد ایرانی ما از این روش‌ها در میادین جنگ استفاده می‌کردند لذا نشان می‌دهد یک ورزش ایرانی تا چه میزان معنا و مفهوم و فرهنگ محور بوده است.
وی اظهار می‌کند: این ورزش معنادار و فرهنگ‌محور برخلاف سایر ورزش‌ها خصوصا ورزش‌های غیربومی و وارد شده به کشورمان، نشان از هوش ایرانیان دارد و باید به عنوان میراث فرهنگی آن را ترویج دهیم.
ورزش باستانی، نماد فرهنگ باستانی
«سیدمصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد هم با بیان این که ورزش زورخانه‌ای و آیین پهلوانی به عنوان میراث معنوی بشریت در یونسکو ثبت شده است، در گفت و گو با ایسنا اظهار می‌کند: یزد هم مانند سراسر کشور ایران از ظرفیت بسیار زیادی در این زمینه برخوردار است به طوری که قبل از کرونا و رکود گردشگری، تورهای گردشگران خارجی از این مراسم معنوی و باستانی بازدید می‌کردند و همواره بازخوردهای بسیار مثبتی از استقبال گردشگران خارجی وجود داشته است.
وی با اشاره به وجود پهلوانانی برجسته در تاریخ یزد، تصریح می‌کند: فعالیت ورزش زورخانه به دلیل مناسک و آیین‌های معنوی در ترویج پهلوانی اهمیت زیادی دارد، در عین حال، این ورزش به عنوان نماد فرهنگ ایران اسلامی مهم است و فرهنگ اصیل ایرانی می تواند از طریق آن انتقال پیدا کند و نماد فرهنگ ایران و اسلامی باشد.
وی با بیان این که ورزش پهلوانی جای کار زیادی در عرصه گردشگری دارد، می‌گوید: کمیته گردشگری ورزشی به عنوان کمیته تخصصی می تواند توسعه فرهنگی این ورزش در حوزه گردشگری را دنبال کند کما این که اقدامات خوبی نیز در این باره انجام شده، هرچند که مسئله کرونا بسیاری از فعالیت‌ها را متوقف کرده است.