به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، موزه‌ها عامل و محصول توسعه هستند؛ به همین دلیل در ارزیابی شاخص‌های فرهنگی کمیت و کیفیت موزه‌ها در رده‌های نخست جدول قرار دارند؛ در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر تشکیل موزه‌های تخصصی در حوزه میراث فرهنگی، وزارتخانه‌ها و دستگاه‌هایی مانند نفت، ارتباطات، کشاورزی و شهرداری‌ها هم به موزه‌سازی وارد شدند و بسیاری علاقه‌مندان هم موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی راه‌اندازی کردند.
با توجه به ظرفیت‌های متنوع و مختلف داخلی، ایران می‌تواند در عرصه‌های بسیاری در دنیا از جمله نفت و گاز، معدن، دانش و علوم، همچنین امور دفاعی در جهان حضور پیدا کند، اما در عرصه میراث‌فرهنگی و هنرهای‌سنتی و صنایع‌دستی بازیگر اصلی و بدون رقیب است؛ این شایستگی به جز آثار و مقاله های علمی، از شگفتی و تحسین بازدیدکنندگان خارجی موزه‌ها وقتی به ایران سفر می‌کنند و چه زمانی که اشیای تاریخی مربوط به فرهنگ و تمدن ایران را در موزه‌های جهان می بینند، مشهود است.
همین علاقه و اشتیاق در یک قرن گذشته برای دیدن آثار تمدن ایرانی و حجم آثار تاریخی کشف شده در کاوش‌ها در کشور نشان می‌دهد برای حفاظت و نگهداری همچنین نمایش این آثار، علاوه بر مشارکت سایر سازمان‌های دولتی برای احداث موزه‌های اختصاصی و منطقه‌ای، بخش خصوصی هم می‌تواند برای سرمایه‌گذاری و توسعه موزه‌های مشارکتی و خصوصی وارد عرصه موزه‌سازی و مجموعه‌داری شود.
سال ۹۸ را می‌توان سال طلایی احداث موزه‌های خصوصی برشمرد، در این سال ۳۴ موزه خصوصی مجوز گرفتند و فعالیت خود را آغاز کردند، و با احداث ۶ موزه تحت مدیریت وزارت میراث‌فرهنگی و ۱۹ موزه متعلق به سایر دستگاه‌های دولتی، در مجموع ۵۹ موزه در کشور احداث شد که در حوزه موزه‌سازی و موزه‌داری در همه سال‌ها از زمان احداث موزه‌ها در کشور محسوب میشود، روندی که در سال ۱۳۹۹ به دلیل فشار اقتصادی و کمبود اعتبارات و شیوع کرونا طرح‌های راه‌اندازی موزه‌ها در هر سه حوزه (دولتی، مشارکتی و خصوصی) با کندی مواجه شد، اما با همه این شرایط در سال ۹۹ بیش از ۴۰ موزه احداث و به بهره‌برداری رسید.
هر هفته افتتاح یک موزه در کشور
از مجموع ۷۵۰ موزه ای که در یکصد سال صنعت موزه داری در کشور فعال هستند، ۲۹۲ موزه تحت مدیریت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و بیش از ۲۸۰ موزه تحت پوشش سایر دستگاه‌های دولتی قرار دارند و ۱۷۱ مجموعه خصوصی تحت عنوان موزه فعال است که به گفته علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی «در حال حاضر هر هفته شاهد افتتاح یک موزه هستیم و بخش خصوصی بیشترین سهم را در این تحول داشته است، به گونه‌ای که ما شاهد رشد ۴۰۰ درصدی در حوزه موزه‌های خصوصی هستیم و در حال حاضر ۱۷۱ موزه خصوصی در کشور فعال است.»
همزمان با روز جهانی موزه (۲۸ اردیبهشت) و هفته میراث فرهنگی با مریم افسری بانوی هنرمند، کارآفرین، مدرس دانشگاه در رشته صنایع دستی و مدیر و موسس موزه خصوصی زنده گلیم و قالی ایران درباره هنر گلیم‌بافی و ویژگی موزه زنده گفت‌وگو کردیم. وی در آیین گرامیداشت روزه جهانی موزه از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به عنوان مدیر موزه خصوصی برتر در ۱۳۹۹ انتخاب و معرفی شد.
موزه زنده عامل جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگری
مریم افسری در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به تعداد محدود موزه‌های زنده در کشور گفت: اساس و شاکله موزه‌های زنده پویایی و خروج از ایستایی است؛ برای پویاشدن موزه‌ها فضاسازی موزه باید به گونه‌ای باشد که بازدیدکننده احساس نکند به یک سمساری وارد شده، بلکه روح تاریخ و اتمسفر حیات یک هنر را باید کاملا حس کند؛ در موزه زنده صنایع‌دستی در کنار آثار فاخر که به نمایش گذاشته شده است بازدیدکننده باید فرایند تولید نمونه اثر از ابتدا تا انتها را ببیند و حتی در بخشی از آن همراه شود تا جریان زندگی را باور کند.
مدیر و موسس موزه زنده گلیم و قالی ایران تصریح کرد: موزه زنده عامل قوی برای جذب گردشگر و رونق حوزه گردشگری و مکانی است که علاوه برنمایش محصول نهایی، مراحل تولید محصول، و مراحل تولید مواد اولیه مصرف شده برای تولید را به نمایش می‌گذارد.
بانوی هنرمند سیرجانی وجود کارگاه تولید اثر در کنار موزه زنده یک ضرورت دانست و افزود: در موزه زنده گلیم سیرجان بخشی به آموزشگاه و بخشی را به کارگاه تولید گلیم و دستبافتهها اختصاص داده شده است؛ بازدیدکننده از مواد اولیه و دار (دستگاه بافندگی) تا محصول نهایی از نخ تا گلیم بافته را می‌بیند، تفاوت‌ها در نقش و جنس محصولات را حس می‌کند و همواره یک راهنما حضور دارد که به سوالات او پاسخ دهد؛ حتی بازدیدکننده می تواند نمونه اثر و محصول را مستقیم از بخش فروشگاهی موزه خریداری کند.
وی بیان کرد: وجود فرایند تولید در یک موزه برای مخاطب و بازدیدکننده جذابیت ایجاد می‌کند؛ در نمونه‌های موزه‌های زنده در جهان، حتی این زنده‌بودن و پویایی در محیط پیرامونی موزه وجود دارد، خیابان منتهی به موزه، پیاده‌روها، فروشگاه‌ها و رستوران‌ها و دوره‌گردها، بازارچه‌ها و … همه بخشی از جریان پویای موزه زنده می‌شوند و مخاطب را به سمت موزه هدایت می‌کنند.
تجربه بافت یک گلیم هویت‌بخش و خاطره‌ساز است
افسری اظهار داشت: حفظ هویت تاریخی و فرهنگی ملت‌ها رسالت اصلی موزه‌ها است، در قرن ۲۱، قرن بروز و ظهور و نفوذ و تسلط وسایل الکترونیک بر خصوصی‌ترین حوزه‌های زندگی فردی و اجتماعی، قرن رویای سفر و کوچ به کرات دیگر، این موزه‌ها هستند که می‌توانند مانع فراموشی تاریخ تمدن زندگی گذشتگان بر روی کره خاکی شوند.
مدیر موزه زنده گلیم و قالی ایران افزود: امروزه صرفا با نمایش یک تکه گلیم کهنه و پاره نمی‌توان ارزش و جایگاه گلیم شیرکی‌پیچ سیرجان که ثبت جهانی شده را به یک کودک و دانش‌آموز توضیح داد، او باید این عنصر فرهنگی را لمس کند، بتواند بخشی از آنرا با همان طرح و نقش سنتی، با همان نخ‌ها ببافد؛ این فرایند برای نسلی که در تئوری‌ها و مجازی‌ها اسیر شده تجربه بافت یک گلیم یا قالی هویت‌بخش و خاطره‌ساز خواهد بود.
مدرس دانشگاه: موزه زنده امکان تجربه زیست و زندگی مردم یک منطقه در ابعاد فرهنگی، اجتماعی را در یک زمان و مکان محدود به بازدیدکننده عرضه می‌کند، خانواده‌ای که به موزه زنده گلیم می‌آیند علاوه بر تماشای آثار و آموزش، برای استراحت روی زیراندازی از گلیم می‌نشیند، برای ناهار نان و غذا و نوشیدنی محلی همان منطقه را در ظروف سنتی می‌خورند، میزبانانی را با لباس محلی همان منطقه از نزدیک می‌بینند؛بعید می‌دانم این خاطره و تجربه از ذهن کودکان آنها هیچ وقت پاک شود.
گلیم با تاریخ زندگی بشر عجین است
افسری با بیان اینکه گلیم با تاریخ زندگی بشر عجین است، اظهار داشت: قدمت گلیم‌بافی نه در سیرجان که در کل جهان را باید در صندوقچه جهانی گلیم پیدا کرد، شاید اختراع گلیم ابتدایی با آغاز زندگی بشر بر روی زمین برگردد، زیراندازی که آنها با شاخ و برگ گیاهان برای بهتر زیستن تهیه می‌کردند و زمانی که هنر رسیدگی و بافندگی شکل گرفت با تبدیل پشم حیوانات، از نخ برای استفاده در لابه‌لای بافته های گیاهی خود استفاده می‌کردند.
وی افزود: پیشینه گلیم در استان کرمان و سیرجان تقریبا به دوران نادرشاه افشار بر می‌گردد؛ زمانی که گروهی از اقوام از مناطق شمالی کشور به جنوب و به این منطقه کوچانده می‌شوند، هنر بافندگی گلیم هم توسط این عشایر به مناطق جنوب شرق ایران وارد شد، گسترش پیدا کرد؛ حتی با تغییر سبک زندگی عشایری به شهری این هنر و صنعت جایگاه خود را در زندگی مردم حفظ کرد.
گلیم شیرکی‌پیچ سرمایه فرهنگی و اقتصادی مردم سیرجان
افسری گلیم شیرکی‌پیچ را به عنوان یکی از سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی سیرجان برشمرد و ادامه داد: تکنیک بافت گلیم شیرکی‌پیچ مهمترین مشخصه این هنر-صنعت است که ارزش و ویژگی این دست‌بافته را بالا برده است. گلیم شیرکی‌پیچ به شیوه پودگذاری نیست، ابتدایی‌ترین گلیم فقط تار و پود است و به آن شیوه پودگذاری می‌گویند، آرام‌آرام در مراحل بعد به تکامل رسید و گلیم ساده، گلیم چاک دار، گلیم گره دار یا سوماک یا شیرکی پیچ و گلیم چپی یا چهل ماشوله، خاص منطقه عشایر سیرجان و توابع آن است.
مدیر موزه زنده گلیم و قالی ایران خاطرنشان کرد: بیشتر دارهای گلیم‌بافی در منطقه جنوب شرق کشور در کرمان و سیرجان، دارهای زمینی (افقی) هستند، که بر اساس سبک زندگی عشایری و بر مبنای فضای فیزیکی خانه‌های آنها است؛ بنا به ابعاد گلیم شیرکی‌پیچ، تعداد بافنده آن متغیر است، اگر ۴*۳ مترمربعی باشد، سه بافنده بر روی دار کار می‌کنند.
وی افزود: محصول دار زمینی یک رو بافت و پر تراکم و دارای سطح مقطع محدود است؛ اگر چه طرح‌ها و رنگ و لعاب‌های جدید هم وارد این نوع گلیم شده، اما هنرمندان و بافنده‌های سیرجانی همچنان طرح و نقش‌های سنتی و باستانی و نمونه طرح‌های دوره قاجار را در گلیم‌های تولیدی حفظ می‌کنند؛ در گذشته که دسترسی به رنگ‌های طبیعی بسیار محدود بود از تم رنگ سورمه‌ای و روناسی برای تولید گلیم استفاده می شد، اما اکنون بسیار متنوع شده و از بیشتر از رنگ‌های طبیعی، شاد و پخته استفاده میشود.
نمایش تکه گلیم دوران قاجار در موزه زنده گلیم سیرجان
افسری درباره موزه زنده گلیم و قالی ایران گفت: سال ۹۶ میان میراث‌فرهنگی استان کرمان و شرکت شهرک‌های صنعتی و صنایع کوچک تفاهم‌نامه‌ای با هدف حمایت از صنایع‌دستی امضا شد، بر همین مبنا با همکاری و حمایت مدیریت شرکت شهرک‌های صنعتی شهر کرمان، فضایی در حدود ۳۰۰مترمربع طی قرارداد ۵ ساله به عنوان امانت دریافت کردم تا این موزه را به عنوان موزه خصوصی راه‌اندازی کنم.
مدیر و موسس موزه زنده گلیم و قالی ایران ادامه داد: بیشترین فضای موزه به نمایشگاه آثار قدیمی و بخشی دیگر هم به آموزشگاه و کتابخانه تخصصی گلیم اختصاص داده شده است؛ البته با توجه به دوران شیوع کرونا آموزش‌ها به صورت تک‌نفره و آنلاین برگزار شد که در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۰ نفر هنرجو داشتیم.
وی گفت: بیش از ۵۰ اثر کوچک و بزرگ قدیمی در این موزه به نمایش گذاشته شده است، قدیمی‌ترین آن یک تکه گلیم مربوط به (ربع آخر) دوره قاجار است؛ برخی از این اموال موزه‌ای را از مادربزرگ و مادر گرفتم و نگهداری کردم و برخی را هم با توجه به اصالت و جذابیت آن خریداری کردم؛ بخشی از موزه هم مربوط به پیشکسوتان در تمام حوزه‌های دست‌بافته های سیرجان از جمله فروشندگان و تولیدکنندگان مواد اولیه، بافندگان و رنگرزان سالیان گذشته است.
بانوی هنرمند سیرجانی توضیح داد: در بخش فروشگاه موزه بجز گلیم و زیراندازهای دست‌بافته، انواع محصولات صنایع‌دستی و هنرهای سنتی عرضه میشود. یکی از بخش‌های موزه زنده سیرجان را هم به نمایش محصولات تغییر کاربری‌های دستبافتهها اختصاص دادیم، در این بخش برای نخستین بار نقش‌مایه‌ها و طرح‌های گلیم را با چاپ بر روی پارچه، به صورت مانتوهای سنتی، پرده، رومبلی و … که تولید کارگاهی موزه است به نمایش گذاشتیم و کمتر بیننده‌ای می‌تواند تشخیص دهد که این محصول پارچه‌ای است.
برقراری ارتباط با همتایان راز پویایی و زندگی موزه
افسری زنده و پویا بودن یک موزه را به سطح ارتباط با موزه‌ها و مخاطبان از مردم عادی گرفته تا محققان و پژوهشگران تخصصی، منوط دانست و گفت: راه‌اندازی وب‌سایت اختصاصی و اطلاع‌رسانی موزه گلیم از برنامه‌های اصلی در سال ۱۴۰۰ است که بتوانم ارتباط موزه را با سایر موزه‌های مشابه برقرار کنم و همچنین موزه را به مخاطبان و علاقه‌مندان گلیم و سیرجان در سراسر جهان معرفی کنم؛ اگر یک موزه یا گالری یا نمایشگاه نتواند با همتایان و مخاطبان خود ارتباط برقرار کند و نتواند مخاطبان خود را جذب کند، هر چند بزرگ و وسیع باشد فقط یک انبار نگهداری کالا است و آن آثار فقط خاک خواهند خورد و به مرور زمان از بین می‌رود.
هنرمند سیرجانی بیان کرد: در محیط موزه در حال حاضر ۵ بافنده در بخش کارگاهی موزه فعالیت می‌کنند، اما با بافنده‌های غیررسمی موقت که عمدتا از بانوان سیرجانی (حدود ۵۰ نفر) هستند همکاری داریم، که با توجه به مشغله خانه‌داری و زندگی کمتر جذب کار ثابت و متمرکز در کارگاه می‌شوند، از طرفی قیمت مواد اولیه و وسایل مود نیاز تولید در این چند سال به شدت افزایش یافته و تاثیر بسزایی بر روند تولید و فروش گلیم گذاشته است.
گلیم‌بافان نیازمند حمایت و پشتیبانی هستند
افسری گفت: سیرجان قطب تولید بهترین گلیم و دارای مرغوب‌ترین پشم است، اما به دلیل نداشتن کارخانه ریسندگی، مواد اولیه با قیمت بالا خریداری میشود؛ از طرفی به دلیل هزینه زیاد مراحل پایانی و سرویس کار و نداشتن کارگاه تولید در سیرجان، اکثر تولیدات به صورت خام و با قیمت کمتر فروخته میشود، که امیدواریم مسئولان در این زمینه با رفع موانع تولید، از این هنر صنعت جهانی در سیرجان، حمایت و پشتیبانی کنند.
بانوی کارآفرین صنایع‌دستی درباره اشتغال‌زایی و درآمدزایی برای موزه گفت: در حال حاضر برای بافندگان و تولیدکنندگان این امکان را فراهم کردیم تا محصولات خود را در فروشگاه موزه گلیم سیرجان به نمایش بگذارند؛ در این میان موزه به عنوان واسط ارتباط نزدیک و مستقیم مخاطب و مشتری را برای آنها برقرار می‌کند، مشتریان می‌توانند ایده و سلیقه خود را برای بافندگان بیان کنند و در نهایت با نظارت موزه قراردادی تنظیم میشود تا مشتری به طور مستقیم با بافنده در ارتباط باشد و مبلغی برای نظارت و طراحی محصولات مورد نظر به موزه می‌پردازد.
منبع:ایرنا
