حقیقت این است که سفر مجازی به اقصی نقاط کشورمان گرچه در دوران «کرونا» باب شده است اما این نوع سفر یکی از پرجاذبه‌ترین سفرها در تمام دنیا محسوب می‌شود.

شاید هریک از ما این تجربه نه چندان خوشایند را هنگام سفر تجربه کرده باشیم که پس از بازدید از مکان‌های تاریخی و گردشگری یک شهر یا روستا و بازگشت از شهری که مدتها برای سفر به آن برنامه‌ریزی کرده‌ایم تازه متوجه این نکته می‌شویم که به دلیل عدم پیش مطالعه کافی، از بازدید از برخی مکان‌های گردشگری در یک استان و یا حتی برخی نکات جالب یک بنای تارخی غافل مانده‌ایم؛ امروز این فرصت فراهم شده است تا با سفر مجازی به گوشه گوشه کشورمان، زیبایی‌های این سفر را برای آینده‌ای که امکان سفر حقیقی فراهم می‌شود ذخیره کنیم.

افسانه و رازهایی که با قدرت تخیل از دل بناهای تاریخی سر برمی‌آورد

از سویی باید به این نکته توجه کنیم که خیال‌انگیزی و تخیل حتی در یک سفر حقیقی نیز جای خود را دارد، چگونه می‌توان به دیاری همچون تپه‌های «سیلک کاشان» در استان اصفهان یا تپه باستانی «هگمتانه» در همدان سفر کرد اما از قوه تخیل بی‌بهره نبرد، چه بسیار افسانه‌ها و رازهایی از زندگی انسان‌های نخستین که در دل این تپه‌های باستانی پنهان شده است که تنها با گردش در دنیای خیال برای ما قابل دسترسی کامل خواهد بود.

آری؛ آنچه که زیبایی باغ فین را دوچندان می‌کند تخیل همراه با مطالعه درباره این است که شهادت امیرکبیر در این باغ، چه سرکوب‌گری یا هم افزایی‌های اجتماعی در تاریخ رقم زده است، مگر بدون سفر در دنیای خیال می‌توان گسترده دید را از آبی آسمان نصف‌جهان تا تلالو گنبدهای فیروزه‌ای اصفهان امتداد دهیم، حتی حمام‌های تاریخی این شهر صدها راز از تمدن این دیار کهن را در خود نهفته دارد وو ما را به کشف دنیایی از شگفتی فرا می‌خواند.

از ۴۰۰ اثر فرهنگی در امتداد رودخانه پرپیچ و خم زاینده‌رود تا کوه‌ها، چشمه‌سارها و بیش از صدها بناهای تاریخی شامل مساجد، حمام‌های تاریخی، کاخ‌ها، بازارهای اصفهان، جنگل‌ها و دشت‌ها همه و همه به قدری شگفت‌انگیزانه ما را به سمت خود دعوت می‌کنند که عمری برای شناخت تمام آنها فرصت لازم است و و ما را به این باور می‌رساند که جهانی در این نصف‌جهان رخ پنهان کرده است و شناخت تمامی این شگفتی‌ها تنها نیازمند روحیه‌ای کاوشگر در اعماق هر اثر تاریخی است.

در این گزارش به نصف‌جهان سفرمجازی کرده و با بخشی از مشهورترین آثار و بناهای تاریخی اصفهان به اختصار آشنا می‌شویم:

میدان نقش جهان: میدان امام خمینی (ره) اصفهان مشهور به نقش جهان دومین میدان بزرگ جهان است که با ایهامی جالب در ارتباط با قرار گرفتن چهار بنا در چهارسوی اصلی میدان تعادل میان زندگی دنیایی و معنوی را به تصویر کشیده است.

بازار بزرگ اصفهان در شمال، مسجد امام (ره) در جنوب، مسجد شیخ لطف الله در شرق و عمارت تاریخی عالی‌قاپو در غرب این میدان جلوه زیبایی از هماهنگی مادی و معنوی زندگی بشری را در اذهان بشری جلوه گر می‌سازد.

گذرگاه زیرمینی میدان نقش جهان؛ تخیل یا واقعیت؟!

معروف است که راهرویی زیرزمینی از «عمارت عالی‌قاپو» تا این مسجد امتداد داشته است و زنان برای رفت و آمد به این مسجد از این دالان استفاده می‌کرده‌اند که گویی اکنون مسدود شده است؛ گرچه مسئولان میراث فرهنگی درباره این راهرو عقاید مختلفی دارند، جایی که حتی در سفر به شهر اصفهان امکان بازدید از آن را نخواهید داشت و تنها دنیای خیال داستان این راه زیرزمینی مخفی را نمایان‌خواهد کرد.

البته باستان شناسان اصفهانی معتقدند که این مسیر هنوز در زیر میدان نقش جهان وجود دارد به نوعی یکی از دلایل نم کشیدن دیوارهای ضلع جنوب شرقی میدان در حدود ۲۰ سال پیش همین راهرو است که آب حوض از میانه میدان به داخل آن نفوذ کرده بود.

میدان نقش جهان قدیمی‌ترین دروازه چوگان جهان را در دل خود نهفته دارد که به نام ایران ثبت جهانی شده است و هر سال در در برنامه نوروزگاه اصفهان، با برگزاری مسابقات چوگان این افتخار تاریخی را یادآوری می‌کند.

مسجد امام (مسجد جامع عباسی): این مسجد مربوط به عهد صفوی در جنوب میدان نقش که از بناهای مهم معماری اسلامی ایران و نمایانگر اوج یک هزار سال مسجد سازی در ایران است شاهکاری جاویدان از معماری، کاشیکاری و نجاری محسوب می‌شود که در دوران شاه عباس اول صفوی بنا شده و دارای هفت سنگاب است.

یکی از شگفتی‌های معماری این مسجد آن است که اگر فردی زیر سقف گنبدی یکی از شبستان‌های جنوبی آن بایستد و به طور مثال حتی یک اسکناس را تکان دهد صدای موردنظر با شدت تقویت شده و به گوش همه می‌رسد.

مشهور است که تا مدت‌ها بر سر قبله دقیق این مسجد اختلاف وجود داشت تا اینکه شیخ بهایی دانشمند مشهور زمان عهد صفوی با روشی دقیق توانست قبله مسجد را پیدا کرده و به اختلاف‌ها پایان دهد؛ شیخ بهایی دانشمندی است که طومار بی نظیر تقسیم حق آبه‌های اصفهان و مادی‌های تاریخی اصفهان نیز از هوش وی پا به دل تاریخ نصف‌جهان نهاده است.

بازار قیصریه و صورت فلکی اصفهان: بخشی از بازار بزرگ اصفهان که در دور تا دور میدان امام امتداد دارد و از بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین مرکز خرید و فروش در دوران صفویه و از باشکوه‌ترین و زیباترین دروازه‌های دنیا است؛ در بالاترین قسمت این سردرب آجری، نمادی کاشیکاری قرار دارد که بیانگر صورت فلکی اصفهان یا همان برج قوس است.

این بازار که دور تا دور میدان نقش جهان گسترده شده است، میدان امام را به میدان عتیق (امام علی) مربوط می‌کند و دارای راسته‌هایی با اسامی جالب و مرتبط با حرفه‌ای است که در آن راسته در آن فعالیت اقتصادی انجام می‌شود مانند بازار عریان، هارونیه، گلشن، سرای مخلص، سماورسازها، مقصودبیک و غیره.

مسجد شیخ لطف‌الله، مسجدی بدون مناره و حیاط: رنگ متفاوت کاشی کاری‌های این مسجدِ متعلق به عهد صفوی و نداشتن مناره و حیاط ورودی این مسجد را که در شرق میدان نقش جهان قرار دارد از دیگر مساجد شهر اصفهان و کشور متمایز ساخته است.

کاشی کاری‌های معرق و مقرنس‌های بسیار ظریف در محراب مسجد شیخ لطف‌الله یکی از شاهکارهای بی نظیر معماری محسوب می‌شود.

این مسجد که روبروی عمارت عالی‌قاپو قرار دارد به زنان دربار اختصاص داشته است و تنها بخشهایی از این مسجد برای بازدید عموم باز است.

عمارت عالی‌قاپو: این عمارت که در ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد و درب ورودی دولت خانه صفوی است نمونه منحصر به فردی از معماری کاخ‌های عهد صفوی است که صداها در اتاق موسیقی آن درست شبیه استادیوهای تخصصی امروزی به شکل طبیعی و بدون انعکاس به گوش افراد می‌رسد.

تزئینات خارجی این بنا در لچک‌ها (قسمت‌های هلالی در بالای هر ورودی) به وسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی است و تزئینات داخلی آن شامل نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانات و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی) و یا مینیاتورهای تصویری ایرانی و خارجی است.

چهلستون و رازهای عدد ۴۰ در این کاخ: ساختاین کاخ که در خیابانی مجاور میدان امام به نام استانداری قرار دارد در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد و علاوه بر بخش مرکزی دارای بخش‌هایی همچون تالار آینه، تالار ۱۸ ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوان‌های طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ است.

نقاشی‌های دیواری چهلستون زیر نظر هنرمند نامدار عصر صفوی، رضا عباسی با خصلت بزرگ نمایی به شیوه مینیاتورهای ایرانی انجام گرفته است.

در بخش بیرونی و ایوان این کاخ ۲۰ ستون مجلل قرار دارد که با انعکاس آن در استخر روبروی آن چهل ستون پدیدار می‌شود و از این رو به چهل ستون معروف شده است.

راه شاهی: این راه، تنها مسیر ورود مقامات عالی‌رتبه صفوی به میدان نقش جهان بوده است که در ۱۰۰ سال گذشته به َشکل کامل از میان رفت اما اکنون بار دیگر بازآفرینی شده است و چندسالی است بر روی گردشگران گشوده شده است.

این راه از محل دولت‌خانه صفوی آغاز و از یک سوی میدان به عالی‌قاپو و از یک سو نیز به چهارحوض در میدان نقش جهان می‌رسیده است؛ چهارحوض منزلی با چهار مسیر بوده است که از یک سو به چهلستون، از یک طرف به بازار مسگرها و ورودی میدان امام (ره)، یک سو حمام خسروآقا و از یک طرف نیز به راه شاهی متصل بوده است.

این راه در پشت عمارت عالی‌قاپو در خیابان استانداری و در ضلع غربی میدان امام (ره) و روبه‌روی مسجد شیخ لطف‌الله واقع شده و برای ورود گردشگران به عمارت عالی‌قاپو و میدان امام خمینی (ره) استفاده می‌شود.

عصارخانه شاهی و تولید کود خوشبو: عصارخانه جایی است که افشره دانه‌های روغنی گیاهی همچون بیدانجیر، کیکوج، برزک، سیاه دانه، کنجد و خشخاش را می‌گرفتند و به روغن تبدیل می‌کردند.

نکته جالب در ارتباط با محصولات این عصارخانه که در دل بازار بزرگ اصفهان قرار دارد تفاله‌های خوشبوی باقیمانده از دانه‌های روغنی است که به عنوانی یک کمپوست خوشبو برای درختان میوه مورد استفاده و در ثمردهی درختان نیز بسیار تأثیرگذار بوده است.

در حال حاضر بخشی از این عصارخانه احیا شده و به شکل موزه عصارخانه شاهی قابل بازدید برای عموم مردم است.

مدرسه و مسجد چهارباغ و دری از طلا و نقره: این مدرسه که به نام‌های مدرسه سلطانی و مدرسه مادر شاه نیز شناخته می‌شود آخرین بنای باشکوه عهد صفوی است که برای تدریس و تعلیم طلاب علوم دینی ساخته شد.

گنبد این مسجد ازنظر تناسب معماری و زیبایی بعد از مسجد شیخ لطف الله قرار دارد و در زیبای این بنا که با طلا و نقره تزئین شده شاهکاری از صنایع ظریفه است که نظیر ندارد؛ همچنین در این مدرسه انواع مختلف کاشیکاری مانند کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی را در خود جای داده و در حقیقت موزه کاشی‌کاری اصفهان است.

این مدرسه در خیابان چهارباغ عباسی اصفهان در جوار خیابان آمادگاه قرار دارد و به دلیل تحصیل طلاب در این مدرسه تنها روزهای خاصی از سال از جمله در ایام عید نوروز برای بازدید عمومی باز است.

عمارت هشت بهشت، فرح‌انگیزترین عمارت دنیا از دیدگاه سیاحان: این عمارت دو طبقه و هشت ضلعی اکنون در خیابان چهارباغ عباسی اصفهان و در میانه پارکی معروف به نام شهید رجایی قرار دارد، یکی از زیباترین بناهای تاریخی اصفهان است که باقیمانده کاخ‌های باصفا و کلاه‌فرنگی‌هایی است که در این دوره در کنار چهارباغ احداث شده بود.

کاخ هشت بهشت مجلل‌ترین و فرح‌انگیزترین عمارت دنیا از دیدگاه سیاحان نامیده گرفته است.

بیش از ده‌ها سال است که طبقه دوم این کاخ با تابلوی «به دلیل تعمیر تعطیل است» مزین شده است اما راز این تعمیر طولانی را تنها می‌توان در محافظت از تزئینات بی‌بدیل این کاخ جست و جو کرد..

مسجد جامع اصفهان (معروف به مسجد جمعه): مسجد را می‌توان موزه‌ای از آثار هنری و معماری ۱۵ قرن دوران اسلامی به شمار آورد و شامل قسمت‌های مختلفی است که هر یک نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص هستند.

توصیف این مسجد حتی در یک گزارش نیز نمی‌گنجد، شناخت هارمونی رنگ‌ها و فضای متفاوت معماری در بخش‌های مختلف به دلیل ساخته شدن در سال‌های مختلف تنها با بازدید حضوری امکان‌پذیر است.

منبع:خبرگزاری مهر

فروردین به سبب باورها و آیین ویژه‌ای که هزاران ساله است، همیشه یکی از آیین‌های مقدس و محترم دوران باستانی ایران به شمار می‌رفته یکی از این حرمت‌ها این است که ایرانیان باور داشتند نخستین روز فروردین هم‌زمان با حرکت و جنبش گیتی و پایی گرفتن زندگی و هستی است.  در بندهش آغاز هستی و حیات کیهان در ماه فروردین، روز اورمزد و هنگام نیمروز است،  و نیمروز گاه رپیثوین است.

ابوریحان بیرونی در رساله التفهیم می‌نویسد ازاین‌جهت فروردین‌ماه را نوروز نام کردند زیرا که پیشانی سال نو است.  او در آثارالباقیه می‌نویسد: فروردین‌ماه اولین روز سال نو و مطابق با وارد شدن آفتاب به برج سرطان است، این روز را دلیل پیدایش و آفرینش جهان می‌دانستند و گفته‌اند در این روز بود که خداوند افلاک را پس‌ از آن‌ که مدتی ساکن بودند به گردش درآورد.

محمد معین در مجموعه مقالات رساله‌ای به نام نوروز دارد و از قول امام صادق (ع) روایت می‌کند: نوروز، روزی است که خدای تعالی عهدنامه از ارواح بندگان خود گرفته که او را بندگی نمایند و دیگری را با او شریک نسازند و ایمان بیاورند به فرستاده‌ها و حجت‌های او و ائمه معصومین  و از اول روزی است که آفتاب طلوع کرد و بادی که درختان را بارور می‌سازد وزیده و خرمی زمین آفریده شد.

واژه فروردین از کلمه فرورد یا فروهر گرفته شده، نام فروردین از عصر هخامنشی باقی‌مانده و اولین ماه سال و نوزدهمین روز هر ماه خورشیدی در تقویم زرتشتی فروردین نام دارد.

فروهر یا فرورد یا فرهوشی، یکی از قوای باطنی یا صورت معنوی هر یک از مخلوقات است که پیش از به دنیا آمدن آن مخلوق برای محافظت از صورت جسمانی او از آسمان فرود می‌آید و پس از مرگ او بار دیگر به عالم بالا صعود خواهد کرد. فروهر مخصوص انسان نیست، بلکه تمام موجودات اهورامزدا که آفرینش نیک نامیده می‌شوند، دارای فروهر هستند. عقیده به فروهر شباهت بسیاری به اعتقاد به روح در بسیاری از ادیان دارد اما فروهر با روح متفاوت است.

در آغاز تنها دلاوران و پرهیزگاران فروهر داشتند و توده مردم از آن محروم بودند اما بعدها به همه تعلق‌گرفته انسان با قدرت این نیرو از روحیه جنگجویی برخوردار می‌شود و به مبارزه باشد برمی‌خیزد، فروهر با واژه بهرام نیز ارتباط نزدیکی دارد، به اعتقاد ایرانیان باستان، اهورامزدا نظام عالم را به دست فروهرها سپرده است.

اعتقاد به فروهر یکی از ارکان مهم آیین مزدیسنا بوده که آن‌ها را طبقه سوم فرشتگان می‌دانستند، سیزدهمین یشت اوستا، مخصوص فروهرها به فروردین یشت موسوم است. جشن‌های نوروز که در فروردین‌ماه برگزار می‌شود درواقع جشن نزول فروهرها از آسمان است؛ زیرا کسی را که به او تعلق دارد، فراموش نمی‌کند و هر سال یک‌بار برای دیدن و فرود می‌آید در نقش برجسته‌های هخامنشی غالباً به‌ صورت انسانی بالدار گاه به شکل نیم‌تنه بالدار تجسم‌یافته است. فروهر مفهومی پیشازرتشتی است زیرا یکی از شاهان سلسله ماد فرورتی یا فرورتیش نام داشته که بیانگر اهمیت این واژه در دوران پیش از زرتشت است.

در ماه فروردین چندین جشن برای فروهرها برگزار می‌شود، نخست جشن فروردگان که مراسم بازگشت فروهر درگذشتگان به زمین است، زیرا ایرانیان باستان اعتقاد داشتند فروهر نیک مردگان، در ایام نوروز برای دیدار خانمان و خانواده و خویشان به زمین برمی‌گردد، مراسم این جشن از بیست و ششم اسفند آغاز می‌شد و تا اول فروردین ادامه داشت. این ایام آخرین گاهنبار آیین باستانی ایران به شمار می‌رفت که مطابق بود با گاهنبار آفرینش انسان،  در دوران زرتشتی پنج روز دیگر از فروردین به این جشن افزوده شد و تا پنجم فروردین ادامه پیدا کرد.

این ۱۰ روز، ویژه مردگان بود تا از آن‌ها پذیرایی شود، زیرا بر این باور بودند اگر فروهرها از میزبان خوشنود باشند، در زندگی به یاری آنان می‌آیند و در معیشت و مشکلات و آنان یاری خواهد رساند.

در فروردین یشت، ستایش درگذشتگان نیکوکار آمده است اما احتمال می‌رود این مفهوم مربوط به جامعه پیشازرتشتی و پیشااوستایی باشد، زیرا کسانی در این جشن ستایش شدند که در مذهب زرتشتی جایگاه ویژه‌ای ندارند.

جشن دیگری که در ماه فروردین برگزار می‌شد، جشن فروردینگان است که به مدت ۱۰ روز از بیست و ششم اسفند تا پنجم فروردین ادامه داشته، در سنت ایران باستان هرگاه نام ماه و نام روز برابر می‌شد آن روز را جشن گرفتند، مطابق این جشن را در ماه مهر و جشن مهرگان وجود دارد که خود یکی از بزرگ‌ترین جشن‌های ایران باستان به شمار می‌رفت.

یکی دیگر از آیین‌های مهم فروردین‌ماه جشن آب‌ریزگان بوده که در روز سی‌ام فروردین یعنی انیران روز برگزار می‌شده، بنیاد این جشن مربوط به دوران پیشازرتشتی است و ارتباط مستقیمی با جشن فروردگان دارد. این جشن مراسم طلب آب یا آیین باران خواهی به شمار می‌آمده، در این مراسم حاضران به یکدیگر آب می‌پاشند و برای هم پیشکشی می‌فرستند، ابوریحان بیرونی این مراسم را به دوران ساسانی مرتبط می‌داند اما برخی دیگر آن را کهن‌تر و به دوره جمشید پیشدادی منصوب می‌کنند.

اما مهم‌ترین جشنی که در فروردین‌ماه برگزار می‌شده، آخرین یا ششمین آفرینش جهان هستی  است. در باور ایرانیان خداوند جهان را آفریده و مدت این آفرینش یک سال به درازا کشیده است، جهان هستی پیش از آفرینش مادی سه هزار سال در حالت مینویی و بدون حرکت بوده، سپس حرکت و سرانجام آفرینش در یک‌لحظه آغاز شد. نخستین گاهنبار در اردیبهشت‌ماه است و آفرینش آسمان به شمار می‌آید، دومین گاهنبار در تیرماه است که مرحله آفرینش آب به‌حساب می‌آید، در سومین گاهنبار در شهریور، زمین آفریده‌شده، در چهارمین گاهنبار، در مهر گیاه آفریده‌شده، در پنجمین گاهنبار، در دی‌ جانور آفریده‌شده و ششمین آخرین گاهنبار در آخرین روز سال کبیسه، آفرینش آدم بوده است.

ایرانیان باستان برای هر یک از این گاهنبارها پنج روز جشن می‌گرفتند؛ اما همواره ششمین گاهنبار در فروردین‌ آخرین و مهم‌ترین جشن بوده است، این جشن از بیست و ششم اسفند تا اول فروردین به طول می‌انجامید و آن را به جمشید نسبت داده‌اند در اوستا روز اصلی هر یک از این ‌گاهنبارها یاد شده اما در سنت هر کدام پنج روز ادامه داشته است.

اما مردم در جشن‌های نوروزی چه می‌کردند؟ برای دانستن آن گزارش‌های بعدی را پی بگیرید.

منبع:ایرنا