آداب، رسوم و فرهنگ هر ملت سرشار از بزرگی و ظرافت‌های خاصی است. این فرهنگ در بطن خود دارای خرده‌فرهنگ‌هایی است که شالوده و اساس فرهنگ آن ملت را پی‎ریزی می‌کند. آیین‌های عروسی، جشن‌های اعیاد، برداشت محصول، نام‌گذاری و… عزا، باران خواهی و… آیینه تمام نمایی است که فرهنگ هر قوم و ملتی را برای ما بازخوانی می‌کند.

ترکمن‌ها، کرمانج‌ها، ترک‌ها، تات‌ها و بلوچ در روز عید قربان با پوشیدن لباس‌های محلی جلوه‌ای ویژه به این روز می‌دهند و قربانی کردن که در میان غالب خانواده‌های این استان مرسوم است از مدت‌ها پیش بره، گوسفند، گاو، شتر و یا خروسی را برای قربانی کردن انتخاب و پروار می‌کنند تا در این روز ذبح کنند.

پختن قُرمه با آداب خاصی همراه است و این خوراک رسمی بود برای درست‌کردن یکی از اجزای سفره عید قربان و به دلیل اینکه عید سعید قربان در میان مسلمانان و به‌ویژه ترکمن‌های منطقه خراسان به‌نوعی تبرک است و دیگران را برای خوردن آن دعوت می‌کنند و از وجود مهمان در منازلشان بسیار لذت می‌برند.

پخت قُرمه در تمامی شهرستان‌های استان خراسان شمالی نیز رایج است به‌گونه‌ای که مواد اولیه قُرمه در همه‌جا یکسان است و فقط بر اساس سلیقه از مواد افزودنی استفاده می‌کنند و معمولاً طول سال هر خانواده به‌تنهایی و یا با کمک تعدادی از خانواده‌های فامیل اقدام به تهیه قُرمه می‌کند. تهیه‌ی قُرمه فعالیتی زمان بر است. به‌این‌ترتیب که ممکن است فرایند تولید قُرمه، چندین ساعت به طول انجامد.

بنا به اعتقاد ترکمن‌ها، باوجود این که سه روز برای ذبح قربانی فرصت وجود دارد، بهترین روز برای این کار روز عید است. ترکمن‌ها برای قربانی کردن، از بین گوسفند، گاو، بز و شتر بهترین و سالم‌ترین حیوان را انتخاب کرده و معتقدند گوسفند باید یک‌ساله و نر و ترجیحاً با پوست سفید باشد. اقوام ترکمن، قربانی را برای خانواده‌ای که دارای استطاعت مالی فراوانی باشد، واجب شمرده و براین‌اساس گاهی در برخی از خانواده‌ها ذبح قربانی به شماره اعضای خانواده انجام می‌شود. زن‌وشوهری که ازدواج کرده‌اند شوهر حتماً باید قربانی کند اگر زن نیز طلا داشته باشد که از آن هیچ استفاده‌ای نکرده باشد یا پولی بیش از نیاز داشته باشد باید قربانی کند.

همچنین در میان قوم ترکمن برای پدر و مادرانی که از دنیا رفته‌اند باید به اسم آنان نیز تا سه سال قربانی صورت گیرد. برای ذبح گوسفند کسی که قربانی را ذبح می‌کند از فردی که قربانی به او تعلق دارد می‌پرسد آیا راضی هستی این گوسفند را ذبح نمایم! او رضایت خود را اعلام می‌کند و به‌این‌ترتیب گوسفند قربانی می‌شود. گاو، برای هر ۷ نفر یک گاو قربانی می‌شود، قبل از ذبح دعای مخصوص خوانده شده و ذبح کننده از هر هفت نفر رضایت می‌طلبد تا قربانی انجام گیرد، سپس گوشت گاو به هفت قسمت تقسیم و در هفت سبد جداگانه گذاشته تا بر اساس قرعه سبد هر شخص مشخص شود.

پس از قربانی، گوشت را بر سه قسمت تقسیم می‌کنند که یک قسمت را بین خود و اعضای خانواده‌هایشان، یک قسمت دیگر بیت فقرا و نیازمندان و قسمت دیگری را برای دعوت از ریش‌سفیدان و علمای این منطقه و دادن قورمه از آن‌ها خواستار خواندن دعا برای مرده‌هایشان و بازماندگانشان می‌شوند. در عید قربان هر خانواده در این منطقه برای فرزندان خود پوشاکی می‌گیرد و به قول ترکمن‌ها قبل از پوشیدن لباس‌های تمیز در استحمام کردن باید کلمه (قوربان شور) گفت که چرا ترکمن‌ها معتقد هستند با گفتن این کلمه عید قربان عید بامزه و پربرکتی برای خود و خانواده‌هایشان خواهد بود.

ترکمن‌ها همچنین در روز عید قربان قُرمه شوری از گوشت قربانی تهیه می‌کنند که با آن مهمانان عیدی خود را پذیرایی می‌کنند. دلیل شوری قُرمه دوری از چشم‌شور است که در زمان خوردن این غذا از خدا می‌خواهند تا خانواده آنان را از آسیب‌های چشم‌زخم برکنار دارد. این خوراکی که بعد از قربانی کردن دام‌ها با گوشت‌های قربانی شده تهیه می‌شود از خوراکی‌های خوشمزه و معروف ترکمن‌ها به‌حساب می‌آید.

پخت قرمه

ابتدا دیگ مسی (غازان) در اجاق کاهگلی قرار می‌گیرد و زن خانه باتوجه‌به تجربه خودکار پخت را آغاز می‌کند.

پس از ذبح دام، ابتدا گوشت گوسفند را از استخوان جدا نموده، به قطعه‌های کوچک (حدود ۵۰ گرم) خرد می‌کنند. چربی‌های لاشه را نیز جدا کرده و خرد می‌نمایند.

برای پخت این خوراکی ابتدا در داخل دیگ مخصوص و یا قابلمه چربی جدا شده از گوشت را ریخته و مقداری آب درون دیگ اضافه می‌کنند و بعد از اینکه روغن کمی حالت آبکی که پیدا کرد گوشت تکه‌تکه شده اضافه می‌شود و سپس آب که روی آن را بپوشاند ریخته می‌شود و نمک نیز اضافه می‌گردد و بعد از جوشیدن یک الی یک ونیم‌ساعته که بستگی به نوع دام و سن‌وسال آن‌ها نیز دارد که چه زمانی به‌خوبی برسد.

آب اضافه شده که ته کشید وقت زیاد هم زدن آن می‌رسد تا همه گوشت‌ها با روغن داخلش سرخ و به‌خوبی پخته شود باید در زمان پخت ابی در داخل نمانده باشد که بعدها باعث فاسد شدن قورمه می‌شود و همچنین سرخ کردن زیاد با روغن نیز باعث سفت شدن قرمه می‌شود.

نگهداری قرمه

در زمان ذبح گوسفند شکمبه گوسفند را نیز پاک‌کرده و تمام پرزهای آن را می‌تراشند. به‌طوری‌که شکمبه به‌صورت کیسه‌ای با جدار بسیار نازک درمی‌آید. موقع پاک‌کردن شکمبه باید کاملاً مواظب بود که سوراخ نشود. شکمبه را همانند بادکنک بادکرده و درب آن را می‌بندند تا خشک شود. گوشت پخته شده را با تمام چربی و روغن‌هایی که اطرافش را گرفته به درون شکمبه‌ای که قبلاً تمیز و خشک کرده‌اند ریخته، درب آن را می‌بندند تا سرد شود. چربی‌های مزبور تمام منافذ گوشت را مسدود نموده و از ورود هوا به داخل آن جلوگیری می‌کند. در این حالت قرمه را در جای خنک نگهداری می‌کنند. نکته جالب‌توجه این است که گنجایش شکمبه هر گوسفند دقیقاً به‌اندازه گوشت قرمه شده همان گوسفند است.

برخی از مردم نیز بر این باورند اگر خون قربانی را بر تنه درختانی که میوه کمتری دارند بزنند محصول آن درخت در سال آینده پربارتر خواهد بود، اما، در میان اقوام اهل تسنن، آیین با جلوه‌ای خاص و بسیار باشکوه‌تر برگزار می‌شود.

ترکمن‌ها قرمه را کمی شور درست می‌کنند و اتفاقاً این خوراکی را همین شور بودنش خوشمزه می‌کند و همچنین اگر بعد از پذیرایی از مهمان اضافه ماند بتوان در روزهای آینده نیز استفاده کرد شور درست‌کردن قورمه به ماندگاری آن نیز کمک می‌کند. آن‌ها معتقدند، قورمه شور اثر چشم‌زخم و یا چشم‌شور را از بین می‌برد و آنان را از آسیب چشم‌زخم دور نگاه می‌دارد و از ظرفی، خوردن آن سبب قوت بدن می‌شود.

تاریخچه

تهیه قُرمه و نگهداری آن به مدت طولانی را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین خوراک گوشت نامید که توسط بشر تولید شده است. آریایی‌ها اولین کسانی بودند که گوشت را سرخ‌کرده و از چربی به‌عنوان یک قشر پوشاننده برای نگهداری آن استفاده می‌کردند. این کنسرو سنتی یکی از غذاهای مقوی عشایر کوچ رو است که قُرمه در شرایط و مواقع مختلفی تهیه می‌شد.

منبع:میراث آریا

به‌گزارش میراث‌آریا، با وجود چالش‌های ناشی از همه‌گیری کووید ۱۹، هتل‌های اکر، کلاب مد، هنگ کنگ و شانگهای، ایبرواستار، ملکو، و سیکس سنس همگی تلاش‌های مستمری را برای اجرای تعهدات خود برای مقابله با آلودگی پلاستیکی گزارش کرده‌اند. آن‌ها با هم بیش از ۱۰۸ میلیون اقلام پلاستیکی و بسته‌بندی را در سال ۲۰۲۰ حذف کرده‌اند که در مجموع به حدود ۸۰۴ تن می‌رسد.

زوراب پولولیکاشویلی، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، گفت: «ابتکار جهانی پلاستیک گردشگری تنها در یک سال چنین تأثیر مهم و محسوسی گذاشته است. امضاکنندگان در کنار هم استفاده از پلاستیک را ۸۰۰ تن کاهش داده‌اند که معادل ۲۷ کانتینر بزرگ حمل و نقل پر از پلاستیک است. من به نوبه خود به همه آن مشاغل و مقاصد به دلیل تعهدشان تبریک می‌گویم و به ۲۱ امضاکننده جدید این ابتکار خوش‌آمد می‌گویم. تمامی این موضوعات نشانه واضحی از این است که گردشگری سخت تلاش می‌کند تا حتی در مواقع بحرانی پایدارتر باشد.

گزارش امضاکنندگان ابتکار پلاستیک گردشگری

تنها در یک سال، ابتکار جهانی پلاستیک گردشگری تأثیر واقعی و محسوسی گذاشته است.

دستر، یکی از اعضای گروه گیت و تامین‌کننده پیشرو در صنایع هوانوردی، مهمان‌نوازی و خدمات غذایی نیز پیشرفت‌هایی را گزارش کرده است. برای مثال، توقف عرضه محصولات جدید با مواد غیرقابل‌بازیافت از جمله این ابتکارات بوده است. کار بر روی فناوری‌های مبتنی بر فیبر و آزمایش‌های بازیافت حلقه بسته با مشتریان؛ و توسعه طرح‌های جدید را نیز می‌توان از جمله این پیشرفت‌ها نام برد.

دستر عنوان کرد: «ما خوشحالیم که از طریق برنامه بای بای پلاستیک (خداحافظ پلاستیک) خود به طرح جهانی گردشگری پلاستیک پیوستیم. کلاب مد قبلاً در مقیاس جهانی اقلام پلاستیکی یکبارمصرف مانند لیوان، نی، کارد و چنگال، بشقاب و شامپو و لوسیون و سایر لوازم داخل اتاق و همچنین بسته‌بندی‌های پلاستیکی جداگانه را حذف کرده است.»

فلوریان دوپرات، مدیر پایداری در کلاب مد، گفت: «اکنون قصد داریم لوازم پلاستیکی یکبارمصرف را از اتاق‌ها و رویدادها و جشن‌ها حذف کنیم و همچنین تا ۵۰ درصد استفاده از بطری‌های آب پلاستیکی را در سال ۲۰۲۴ (در مقایسه با سال ۲۰۱۹) کاهش دهیم.»

او در ادامه گفت: «ما خوشحالیم که توانستیم اهداف و پیشرفت خود را در تعهد جهانی گزارش ابتکار جهانی گردشگری پلاستیک رسمی کنیم، چراکه این فرصت را به ما می‌دهد تا تعهد خود را برای توسعه راه‌حل‌های پایدارتر نشان دهیم. و مهمتر از آن، با عضویت در یک برنامه اقدام هماهنگ با سایر امضاکنندگان، می‌توانیم مطمئن باشیم که در حال حرکت برای جلوگیری از آلودگی پلاستیکی هستیم.»

یک مکانیسم گزارش‌دهی گسترده‌تر، به سایر ذینفعان امضاکننده (مانند شرکت‌ها و کسب‌وکارهای متوسط و کوچک) اجازه می‌دهد پیشرفت در اجرای تعهدات خود را گزارش دهند که به زودی در دسترس خواهد بود.

تعهد بیشتر

از زمان آخرین اعلام امضاکنندگان در جولای ۲۰۲۱، ابتکار جهانی پلاستیک گردشگری به طور رسمی از ۲۱ امضاکننده جدید استقبال کرده است و مجموع سازمان‌هایی را که متعهد به اجرای کاهش میزان مصرف پلاستیک در بخش گردشگری هستند، به ۱۱۳ رسانده است. در میان ۲۱ امضاکننده جدید، چهار شرکت اقامتی، Alila Villas Uluwatu، JJ’s Hostel Mirissa، Phaea Resorts، Sudima Hotels) ۷ اپراتور گردشگری، (Adventuretects LLC، Europamundo، Evaneos، Secret Scotland Tours، SEE Turtles، Travel. Bhutan. Turama Pacific Travel Group)، ۹ سازمان حمایت، کننده، (آرسنشیال arcenciel، جامعه آبی blue community، کمپانی کلی وات Clewat Ltd، سازمان محیط زیست و توسعه اجتماعیThe environment and social development organization-ESDO، جاوا هاوس ریور پارک Jaya House River Park Siem Reap، پلی تکنیک گردشگری لومبوک Lombok tourism polytechnic، مشاوره ناتو فاگوس Natufagus Consulting، اتحادیه انجمن‌های بین‌المللی رهبران کوهستانی (UIMLA)، انجمن جهانی مربیان غواصی و هیئت گردشگری آذربایجان (ATB) دیده می‌شوند. این امضاکنندگان اهداف مشخصی را پیرامون حذف پلاستیک‌های غیرضروری و مشکل‌ساز، معرفی مدل‌های استفاده مجدد و کار بر روی سطح زنجیره ارزش برای بهبود قابلیت بازیافت تعیین کرده‌اند.

هدف مشترک گردشگری

ابتکار جهانی پلاستیک گردشگری، اعضای بخش گردشگری را در برای رسیدن به یک چشم‌انداز مشترک به منظور رسیدگی به علل اصلی آلودگی پلاستیکی با هم متحد می‌کند. این برنامه توسط برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری با همکاری بنیاد الن مک آرتور هدایت می‌شود. ابتکار جهانی پلاستیک گردشگری توسط شورای اجرایی سازمان جهانی گردشگری در یکصد و چهاردهمین جلسه آن که در ۱ دسامبر ۲۰۲۱ در جریان مجمع عمومی UNWTO در مادرید برگزار شد، تأیید شد و کشورهای عضو را به مشارکت در مبارزه با آلودگی پلاستیک تشویق کرد.

منبع:میراث آریا

به‌گزارش میراث‌آریا، بر اساس گزارش جدیدی که توسط سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) و UNWTO در مراسم جشن روز جهانی کوه ۲۰۲۱ ارائه شد، گردشگری پایدار نقش کلیدی در تقویت معیشت، کاهش فقر و حفظ محیط زیست در مناطق کوهستانی ایفا می‌کند.

گردشگری کوهستانی به سوی مسیری پایدارتر که به طور مشترک توسط فائو، دبیرخانه مشارکت کوهستان و سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد (UNWTO) توسعه یافته است پیش می‌رود.

این نشریه نمونه‌هایی از نوآوری، بهترین شیوه‌ها و ابتکارات را از سرتاسر جهان، و همچنین دستورالعمل‌ها و توصیه‌های عملی در زمینه ساختن شرایط بهتر برای گردشگری کوهستانی پایدار را ارائه می‌دهد.

کیو دونگیو، مدیرکل فائو، در این رویداد تاکید کرد: «برای بسیاری از جوامع کوهستانی، گردشگری راهی برای امرار معاش آن‌هاست. ترویج اکوتوریسم پایدار، گردشگری کشاورزی و گردشگری سلامتی می‌تواند به ایجاد مشاغل جدید، تنوع درآمد، ایجاد اقتصادهای خرد قوی و احیای محصولات و خدمات کمک کند. گردشگری کوهستان باید به نفع جوامع کوهستانی، رفاه جهانی و سلامت کره زمین تغییر شکل دهد.»

توریسم پایدار می‌تواند به عنوان یک محرک مهم برای توسعه اجتماعی-اقتصادی در مناطق کوهستانی عمل کند. زوراب پولولیکاشویلی، دبیر کل سازمان جهانی گردشگری، گفت: «گردشگری جامعه‌محور با مدیریت خوب می‌تواند به درآمد خانوارها تنوع ببخشد، فرصت‌های شغلی و معیشتی را افزایش دهد، از سیستم‌های سنتی حمایت کند، انعطاف‌پذیری ایجاد کند و به حفظ و ارتقای میراث طبیعی و فرهنگی در سراسر مناظر فرهنگی، تاریخی و طبیعی کمک کند. گردشگری پایدار می‌تواند به عنوان یک محرک مهم برای توسعه اجتماعی-اقتصادی در مناطق کوهستانی عمل کند.»

موضوع روز جهانی کوهستان ۲۰۲۱

سازمان ملل متحد ۱۱ دسامبر را به عنوان روز جهانی کوهستان تعیین کرده است و فائو به عنوان آژانس اصلی هماهنگی آن را به عهده دارد. این مراسم که هرساله جشن گرفته می‌شود، در مورد اهمیت کوه‌ها برای زندگی آگاهی‌رسانی می‌کند، بر فرصت‌ها و محدودیت‌های توسعه کوهستان تاکید می‌کند و انگیزه‌هایی را ایجاد می‌کند که تغییرات مثبتی را برای مردم و محیط‌های کوهستانی در سراسر جهان به ارمغان می‌آورد.

با توجه به اینکه مقاصد کوهستانی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از گردشگری جهانی را به خود جذب می‌کنند، موضوع روز جهانی کوهستان ۲۰۲۱ برای گردشگری پایدار کوهستان، بر نقش این بخش در ارزش‌گذاری میراث طبیعی و فرهنگی کوه‌ها و مردم کوهستان، ترویج سیستم‌های غذایی پایدار، و حفاظت از اکوسیستم‌های کوهستانی تاکید می‌کند.

موضوع امسال همچنین توجه را به سوی تأثیرات همه‌گیری کرونا جلب می‌کند و اینکه این بحران چگونه می‌تواند فرصتی برای بازسازی گردشگری کوهستانی به روشی سبزتر، پایدارتر و فراگیرتر باشد. این به معنای تضمین توانمندسازی جامعه، اندازه‌گیری تأثیر گردشگری در کوهستان، مدیریت مؤثر منابع و پسماندها، و تعریف ظرفیت حمل برای مقاصد است.

یک تلاش مشترک

مراسم روز جهانی کوهستان در سطح عالی توسط کیو دونگیو، مدیرکل فائو، و زوراب پولولیکاشویلی، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، افتتاح شد. دیگر شرکت‌کنندگان شامل ماریا اوباخ، وزیر امور خارجه آندورا، کریستین بولیار-مارباخ، نماینده پارلمان سوئیس، عضو شورای ملی و رئیس انجمن سوئیس برای مناطق کوهستانی، روبرتو ناتالی، وزیر تام‌الاختیار و اداره کل همکاری‌های توسعه وزارت امور خارجه ایتالیا، ماریا آنتونت ولاسکو آلونس، مدیر اجرایی گردشگری فیلیپین و عضو هیئت تبلیغات و کوهنوردی راینهولد مسنر بودند. ماریا هلنا سمدو، معاون مدیرکل فائو، سخنان پایانی را در این جلسه بیان کرد.

این رویداد بر نیاز به ترویج گفت‌وگو و همکاری برای استفاده از پتانسیل کامل گردشگری کوهستان برای کمک به توسعه پایدار تأکید داشت. این حرکت کمک خواهد کرد تا بسیاری از اعضای هیئت مشارکت کوهستان و کشورهای عضو UNWTO در راستای قرار گرفتن جوامع کوهستانی در روح برنامه ۲۰۳۰ سازمان ملل و همپا شدن با سایر جوامع، تلاش کنند.

بهترین شیوه‌های پایدار

بر اساس این مطالعه، محصولات و خدمات گردشگری کوهستانی پایدار باید از گردشگری مخرب به گردشگری محتاطانه و حساس به اقلیم تغییر کند و فرصت‌های جدیدی را ایجاد کند و منافع ملموسی را برای جوامع محلی به ارمغان بیاورد و در عین حال به حفاظت از میراث منحصربه‌فرد کوهستان کمک کند. این خدمات همچنین باید فراگیر باشند و کیفیت خوبی از اشتغال و کار شایسته به جوامع ارائه دهند. این نشریه پروژه‌هایی را از سراسر جهان نشان می‌دهد که دقیقاً این کار را انجام می‌دهند، از جمله در منطقه Cordillera در فیلیپین، جایی که وزارت گردشگری کشور، دبیرخانه مشارکت کوهستان و Slow Food ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری را به تولیدکنندگان در مقیاس کوچک متصل می‌کنند تا بازدیدکنندگان بتوانند محصولات کوهستانی باکیفیت با عنوان «آستروستای» را در هیمالیا کشف کنند، محل اقامتی که توسط جوامع محلی اداره می‌شود و شامل فعالیت‌های رصد ستاره‌ها می‌شود.

FAO و UNWTO

FAO و UNWTO سابقه طولانی همکاری با یکدیگر دارند که توسط یادداشت تفاهم اخیر بین دو طرف تقویت شده است. این امر تعهد بیشتری به پرورش نوآوری و کارآفرینی، پیشبرد توسعه پایدار و تقویت معیشت از طریق گردشگری روستایی، گردشگری کشاورزی، گردشگری طبیعت، فعالیت‌های فضای باز و سایر اشکال گردشگری مبتنی بر چشم‌انداز ایجاد می‌کند. این برنامه، از جمله، فعالیت‌های مشترک در چارچوب سیستم‌های میراث کشاورزی مهم جهانی فائو (GIAHS)، ائتلاف اکوسیستم‌های شکننده و ابتکار شهرهای سبز را پیش‌بینی می‌کند.

منبع:میراث آریا

شهرستان بندرلنگه و دیگر بنادر آن مانند شناس، کلات و گرزه و غیره دارای یافته‌های باستان‌شناختی متعددی از دوران تاریخی و اسلامی است.

بندر دیوان یکی از بنادر تاریخی در غرب شهرستان بندرلنگه است که تاکنون مطالعات باستان‌شناسی دقیقی در اراضی این روستا و حومه آن صورت نگرفته است. بندر دیوان از مشرق به بندر بوستانو (بوستانه) و از غرب به گافرغون منتهی می‌شود. در محدوده جنوبی بندر دیوان و در نزدیکی اسکله آن شواهدی از ساختارهای معماری و همچنین یافته‌های باستان‌شناختی همچون سفال به چشم می‌خورد که می‌توان این محوطه را متعلق به قرون میانه اسلامی دانست و حومه آن نیز نیازمند بررسی باستان‌شناسی دقیق‌تری است.

مطالعه ساخت لنگرهای سنگی زیر نظر اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هرمزگان آغاز شد که نخستین شواهد از ساخت چنین لنگرهایی به‌وسیله فرهاد خرمزاد در عمارت فکری بندرلنگه انجام شد که پس از گفتگو با او یافته‌های موردنظر در بندر دیوان شناسایی شد.

در گزارش پیش رو از دیدگاه مطالعه مردم‌شناسی (مصاحبه و مشاهده شواهد از سوی فرهاد خرمزاد، ملا غلام دیوانی و استاد عبدالله گرانی) به این مسئله پرداخته می‌شود.

لنگرهای سنگی

بر اساس نظر برخی از پژوهشگران، لنگرهای سنگی، تخته‌سنگ‌هایی هستند که دو یا چند سوراخ در آن‌ها حفرشده است. یکی از این عملکردها به‌عنوان سوراخ طناب است که از طریق آن کابل لنگر ثابت می‌شود. سوراخ یا سوراخ‌های دیگر، سوراخ‌های دندانی هستند که میله‌ای چوبی در آن نصب می‌شود تا به چسباندن لنگر به بستر کمک کند. این دسته از لنگرها، کشتی را نه‌تنها با وزن آن، بلکه با دندان‌های قلاب شده به کف دریا نیز نگه می‌دارند (Toth, ۲۰۰۲:۸۵). لنگرهای سنگی از یک ساقه سنگی در اشکال مختلف ساخته می‌شوند و از نقاط مختلف جهان شناخته‌شده‌اند (Frost et al. ۱۹۹۳؛ Tripati et al. ۲۰۰۵ & ۱۹۹۸). یک لنگر سنگی می‌تواند فقط یک سنگ سنگین باشد که فقط یک سوراخ برای آن وجود دارد و کابل، که تنها بر وزن متکی است. همچنین لنگرهای سنگی دارای طیف وسیعی از اشکال و اندازه هستند که بر روی آن‌ها چندین سوراخ برای قرارگیری بازوهای چوبی و یا میله فلزی جهت سفت شدن و گیرایی بیشتر و یک سوراخ برای نصب کابل قرار داشته است (Frost et al. ۱۹۹۳:۴۴۹). وزنه‌های سنگی کوچک‌تر از لنگرهای سنگی هستند و به‌طور سنتی برای ماهیگیری و شکار مروارید استفاده می‌شده است (Carter ۲۰۰۵:۱۴۰؛ Lorimer ۱۹۱۵:۲۲۲۹؛ Potts ۱۹۹۸:۱۴۸).

بنا بر نظر فراست مطالعه لنگرهای سنگی برای درک انواع کشتی‌های باستانی، اندازه، عملکرد و محل پیدایش آن‌ها و همچنین برای گذر جغرافیایی و لنگرگاه کشتی‌ها در تاریخ ناوبری مهم است (Frost ۱۹۶۳:۲). ازجمله جدیدترین پژوهش‌های صورت گرفته در راستای مطالعات لنگرهای سنگی می‌توان به مقاله «An Account of Stone Anchors Along the NorthernShoreline of the Persian Gulf» اشاره کرد. در این مقاله به مطالعه لنگرهای سنگی در بنادر تاریخی همچون ریشهر، هزارمردان، بی‌بی خاتون، سیراف، نایبند و بوستانو شهرستان پارسیان هرمزگان اشاره کرد.

روایت فرهاد خرمزاد

بنا بر گفته فرهاد خرمزاد در شاشَ (نوعی قایق قدیمی) از لنگر سنگی استفاده می‌شده است که اکنون این صنعت در دست فراموشی است و لنگرهای فلزی جایگزین چنین لنگرهایی شده است.

ازنظر معیشت و مسئلۀ شغلی صنعت لنگرسازی سنگی وابسته به مکان‌هایی است که در آنجا صیادی سنتی بیشتری باشد. از ویژگی‌های دیگر این هنر می‌توان به این مسئله اشاره کرد که علاوه بر لنگر سازان، خود صیادان نیز بر اساس نیاز خود به این هنر و صنعت نیاز پیدا می‌کرده‌اند و در راستای نیازهای خود دست به ساخت لنگر می‌زده‌اند. علاوه بر لنگرهای سنگی، لنگرهای سیمانی و فلزی نیز با توجه به شرایط کنونی مورداستفاده هستند.

بنا به گفته خرمزاد نحوه انتخاب سنگ بسته به استحکام و شکل‌پذیری آن انجام می‌شود. پس از انتخاب سنگ، مواد اولیه موردنظر به فضایی که معمولاً در منازل هست منتقل می‌شود تا تراشیده شوند.

بر روی لنگرهای سنگی معمولاً تعدادی سوراخ حجاری می‌شده تا بتوان از آن استفاده کرد. سوراخ‌های تعبیه‌شده بر روی سنگ‌ها معمولاً برای قرارگیری چوب‌ها و همچنین طناب بوده و از فرم‌های کلی این لنگرهای می‌توان به فرم‌های مثلثی، مربعی، بیضی و… اشاره کرد. همچنین فرهاد خرمزاد اشاره می‌کند که ساخت این نوع لنگر در بندر دیوان به‌صورت سنتی همچنان انجام می‌شود که تاکنون این صنعت حفظ‌شده است.

بر همین اساس می‌توان گفت مواد اولیه موردنیاز برای ساخت لنگرهایی سنگی معمولاً از بسترهای سنگی اطراف روستاهای حاشیه شمالی خلیج‌فارس و مناطق هم‌جوار تأمین می‌شده است.

سنت شفاهی یا میراث معنوی ساخت لنگرهای سنگی در کرانه شمالی خلیج‌فارس یکی از مجموعه تعاملات بشری است که در طی دوره‌های متعدد شکل‌گرفته است. این صنعت و سنت به‌صورت شفاهی «سینه‌به‌سینه» تاکنون در بندر دیوان همچنان پویا است و امکان وجود ساخت لنگرهای سنگی سنتی در بنادر دیگر نیز احتمالاً امکان‌پذیر باشد.

روایت ملاغلام دیوانی

به گفته ملاغلام دیوانی، ساخت لنگرهای سنگی بیشتر برای استفاده از قایق‌های شاشَ انجام می‌شده است و ساخت این قایق‌ها در بندر دیوان، بندر معلم، بوستانه، قشم، جاسک و… انجام می‌شود.

جایگاه اجتماعی لنگر سازها در جامعه و همچنین اقتصاد جامعه وابسته به دریا بوده و این صنعت و هنر به‌صورت فردی و گروهی می‌شود. صیادان نیز بنا بر نیاز خود و حرفه‌شان، خود به تولید لنگرهای سنگی می‌پرداخته‌اند. فضاهای کارگاهی ساخت لنگرهای سنگی معمولاً در منازل یا در سواحل و فضای باز بوده است.

در بستر ساحل بندر دیوان بخشی از تخته‌سنگ‌ها باقی‌مانده است. از گذشته تاکنون لنگرسازان قطعات سنگی یا به عبارتی مواد اولیه تولیدات لنگرهای سنگی را از بستر اصلی جدا می‌کرده و با خود به محل تولید منتقل می‌کردند.

به گفته ملاغلام دیوانی استفاده از سنگ‌های آهکی در تولیدات لنگرهای سنگی به نسبت گونه‌های دیگر استفاده از سنگ‌های آهکی بهتر است زیرا جذب آب کمتری به نسبت سنگ‌های دیگر دارد. در همین راستا می‌توان گفت که سنگ‌های آهکی راحت‌تر شکل می‌گیرند.

ملاغلام دیوانی می‌گوید که درگذشته صنعت و سنت لنگرسازی و شاشَ‌سازی توسط خانواده عبدالله روشن (ساکن بندر دیوان) به عمان منتقل‌شده است. او همچنین به این موضوع اشاره دارد که درگذشته سنگ‌های موردنیاز برای ساخت‌وسازهای منازل و… در شندغه دبی نیز از بندر دیوان منتقل می‌شده است.

لنگرهای سنگی در ابعاد متفاوتی برای قایق و لنج ساخته می‌شده است. برای قایق‌هایی همچون شاشَ از لنگرهای سنگی حدود ۵ الی ۸ کیلویی و برای لنج از لنگرهای حدود ۴۰ کیلویی استفاده می‌شده است.

از گفته‌های ملاغلام دیوانی می‌توان نتیجه گرفت که ساخت لنگرهای سنگی در راستای نیازهای صیادان و در قایق‌هایی همچون شاشَ که هم‌اکنون نیز در بندر دیوان ساخته می‌شود مورداستفاده بوده و اقتصاد معیشتی جامعه و همچنین لنگر سازان و قایق سازان به دریا وابسته بوده است.

مواد اولیه لنگر سازان در نزدیکی ساحل وجود داشته که پس از انتخاب سنگ موردنیاز، جهت فرایند تولید به مکانی خاص که معمولاً در ساحل نیز بوده منتقل می‌شده است. لنگرهای سنگی در ابعاد مختلفی برای قایق‌ها و لنج‌ها ساخته می‌شده و درگذشته این سنت توسط برخی مردم بومی به مناطق جنوبی خلیج‌فارس نیز انتقال‌یافته است.

روایت  حاج عبدالله گرانی

در گفتگو با ملاغلام دیوانی او از افراد بسیاری که در بندر دیوان به این سنت می‌پرداخته‌اند نام برد که بسیاری از آنان هم‌اکنون نیز باوجود کهن‌سالی به این هنر و سنت اشتغال دارند.

استاد عبدالله گرانی ۶۶ساله و ساکن بندر دیوان شهرستان بندرلنگه است. به گفته خودش این سنت را در سنین کودکی ۱۰ – ۱۲ سالگی و از پدر و عمویش استاد علی گرانی آموخته است. از نکات قابل‌توجه گفتگو با او می‌توان به دسته‌بندی لنگرهای سنگی اشاره کرد. لنگرهای سنگی به دودسته لنگرهای هَیّاری (لنگرهای قابل‌حمل) و مولی (لنگرهای بزرگ و غیرقابل‌حمل) دسته‌بندی می‌شوند.

در ادامه او می‌گوید: «لنگرهای سنگی به‌صورت انبوه تولید می‌شده‌اند بنا بر شرایط، ممکن بوده لنگرهای سنگی در دریا رها شوند و در صورت رها شدن از لنگرهای جدیدتری استفاده می‌کرده‌اند.»

عبدالله گرانی ادامه می‌دهد: «در گذشته مواد اولیه برای تولید لنگرهای سنگی توسط حیواناتی همچون الاغ و یا با دست به مکان تولید حمل می‌شد و معمولاً مواد اولیه به‌اندازه فقط یک لنگر از بستر اصلی سنگ جدا و به مکان موردنظر برده می‌شد.»

درنتیجه این گفتگو و مشاهدات می‌توان گفت که دریانوردی یکی از سنت‌هایی است که از گذشته‌های دور تاکنون در بستر فرهنگی – تاریخی خلیج‌فارس انجام می‌شده است.

لنگرهای سنگی بسیاری در ابعاد و اشکال مختلفی در ساحل بندر دیوان بوده که بر روی هر یک از آن‌ها تعدادی سوراخ جهت تعبیه کابل یا طناب اتصال و همچنین سوراخ‌هایی برای قرارگیری چوب وجود داشت.

از نکات جالب‌توجه دیگر در بررسی‌ها می‌توان به سنگ‌هایی اشاره کرد که در صیادی از آن‌ها استفاده می‌شود و به هَنگ شهرت دارند. این سنگ‌ها در قسمت زیرین تورهای صیادی نصب می‌شده‌اند که اکنون بجای هَنگ از سرب استفاده می‌شود.

محل ذخیرۀ مواد اولیه تولید این لنگرها در محدودۀ شمالی ساحل دریا قرار دارد و در راستای تولید لنگر، سنگ‌های انتخابی از ساحل به مکان کارگاهی یا تولیدی منتقل می‌شده‌اند. با توجه به شواهد موجود سنگ‌ها به‌صورت تکی به محل تولید آورده می‌شده و در آنجا عمل ساخت آن صورت می‌گرفته است.

این صنعت و هنر علاوه بر شیوه سنتی «سنگی» با مصالح نوین و به شکلی نوین و بافرم خاص لنگرهای سنگی توسط فرزندان استاد عبدالله گرانی و دیگر مردم دیوان ساخته می‌شود که بیانگر حفظ این صنعت و سنت و تغییرات آن با توجه به نیازهای روزمره و با استفاده از مصالح نوین و همچنین انتقال این سنت می‌توان اشاره کرد.

لنگرهای سنگی بندر دیوان را می‌توان با لنگرهای سنگی ریشهر، نایبند، بوستانو و لنگرهای موزه بوشهر مقایسه کرد. پروسه این فعالیت میدانی – مطالعاتی همچنان در کرانه شمالی خلیج‌فارس و با تأکید بر بنادر تاریخی استان هرمزگان ادامه دارد.

منابع:

گفتگو با فرهاد خرمزاد – عمارت فکری بندرلنگه.

گفتگو با ملاغلام دیوانی – بندر دیوان.

گفتگو با استاد عبدالله گرانی – بندر دیوان.

Carter, R. ۲۰۰۵. The History and Prehistory of Pearling in the Persian Gulf. Journal of the Economic and Social History of the Orient ۴۸(۲): ۱۳۹–۲۰۹.

Frost, H., ۱۹۶۳. From rope to chain on the development of anchors in the Mediterranean. The Mariner’s Mirror ۴۹(۱): ۱–۲۰.

Frost, H., H.J.K. Jenkins, D. Hepper, B.S. Kirby and J. Pacitti ۱۹۹۳. NOTES. The Mariner’s Mirror ۷۹(۴): ۴۴۹– ۴۶۷.

Lorimer, J.G. ۱۹۱۵. Gazetteer of the Persian Gulf, Oman and Central Arabia. Volume ۱: Historical. Calcutta. Ireland: Irish Academic Press.

Potts, D.T. ۱۹۹۸. Seas of Change, in P. Hellyer (ed.) Waves of Time: the Maritime History of the United Arab Emirates: ۴۴–۶۷. London: Trident Press.

Toth, J.A. ۲۰۰۲. Composite stone anchors in the ancient Mediterranean (typology, chronology and their role in the reconstruction of ancient trade). Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae ۵۳.

Tripati, S., A.S. Gaur, A.S. Sundaresh and S.N. Bandodker ۱۹۹۸. Historical period stone anchors from Vijaydurg on the west coast of India. Bulletin of the Australian Institute for Maritime Archaeology ۲۲: ۱–۸.

Tripati, S., A. Manikfan, and M. Mohamed ۲۰۰۵. An Indo‐Arabian Type of Stone Anchor from Kannur, Kerala, West Coast of India. International Journal of Nautical Archaeology ۳۴(۱): ۱۳۱–۱۳۷.

Khakzad, S. Moosaie, A. ۲۰۱۹.  An Account of Stone Anchors Along the Northern Shoreline of the Persian Gulf. Presented at Society for Historical Archaeology, St. Charles, MO. Pp: ۳۸ – ۴۸.

https://sepanja.com/blog

منبع:میراث آریا