مکان‌ها و یادمان‌ها، اغلب به‌وسیله عوامل سیاسی، اجتماعی یا اقتصادی و البته در بخشی از دوره تاریخی، یا به‌عبارت‌دیگر در بستر دوره زمانی، شکل‌گرفته‌اند؛ بنابراین به‌طور خاص جزو میراث، ارزش‌ها و گذشته تاریخی یک ملت هستند. بافت‌های تاریخی، کانون و هسته شهرها هستند. رونق و حیات این بافت‌ها طی سده‌های گذشته، پایه بسیاری از آداب‌ورسوم و حتی فرهنگ موجود و نیز رونق اقتصادی شهر و منطقه بوده است پس آنچه با عنوان میراث‌فرهنگی به شمار می‌آید متعلق به یک جامعه نیست، بلکه تعلق به همه جوامع بشری دارد.

استفاده دوباره از بناهای تاریخی در راستای کارکردهای گردشگری می‌تواند به آن‌ها عملکردی زنده ببخشد؛ بنابراین در حال حاضر باید از این میراث به‌عنوان ابزاری استفاده کرد که نسل‌های آینده را قادر به قدردانی و تداوم حفاظت از آن‌ها می‌کند؛ بنابراین آنچه به رابطه صنعت گردشگری و میراث‌فرهنگی تحکیم می‌بخشد، شناسایی، حفاظت، نگهداری، معرفی و استفاده بهینه از میراث طبیعی و تاریخی است. زمان نشان داده است که با رشد سریع گردشگری فرهنگی در دنیا، گردشگران علاقه فزاینده‌ای را به تاریخ میراث‌فرهنگی از خود بروز داده‌اند. باید توجه داشت که در حوزه گردشگری و میراث‌فرهنگی، اقتصاد مردم پایه شکل گیرد و تحقق حفاظت از مواریث تاریخی با مشارکت جمعی امکان‌پذیر است، بنابراین با همکاری انجمن‌های میراث‌فرهنگی، آموزش حفاظت و آگاه‌سازی ضوابط، مزایا و احیا بافت تاریخی را باید مدنظر قرارداد همچنین مردم و بخش خصوصی در پیشبرد اهداف حفاظتی و صیانتی بافت تاریخی نقش بسزایی دارند، بناها و بافت‌های تاریخی بخش عمده‌ای از بافت شهری معاصر را تشکیل داده و عناصر جاذب آن‌ها به‌عنوان میراث‌فرهنگی شهر، نیازمند حفاظت از عوامل فرساینده‌اند.

برای حفظ بناها و بافت‌های تاریخی باید ابزارهایی در اختیار مالکان و ساکنان آن‌ها قرار داد تا آن‌ها خود به حفظ یک بنای تاریخی یا بافت تاریخی تشویق شوند؛ چون نگهداری فضایی که در آن زندگی وجود دارد آسان‌تر است و افرادی که در آن ساکن هستند با آموزش‌های لازم یاد می‌گیرند که چرا باید از یک بنای تاریخی محافظت کرد. یا با واگذاری این اماکن تاریخی به بخش خصوصی.

مرمت بناهای باارزش، مرمت و بهسازی معابر، گذرگاه‌ها و محوطه‌های داخلی بافت، تشکیل منطقه فرهنگی تاریخی و ایجاد فعالیت‌های فرهنگی، هنری و مذهبی با حمایت بخش خصوصی ازجمله اقدامات برای حفظ و احیای بافت‌های تاریخی است که لازمه تحقق این امر ایجاد مشوق‌ها و سیاست‌گذاری‌های لازم در برنامه حفاظت و احیای این فضاها است. توسعه و بازآفرینی بافت قدیم وقتی می‌تواند به لحاظ اجتماعی اقتصادی کالبدی و عملکردی سودمند باشد که در راستای حفظ و تقویت استخوان‌بندی اصلی شهر و ارتباط و پیوستگی آن با بافت‌های جدید باشد. این پیوند ساختاری و حمایت هر بافت از بافت دیگر سبب انسجام هرچه بیشتر شهر می‌شود.

بازآفرینی شهری به‌عنوان رویکردی درزمینه‌ی مرمت و حفاظت از بناهای ارزشمند تاریخی است که با حفظ ساختار کلی بافت قدیم و تاریخی و همچنین حفظ ارزش‌های فرهنگی اجتماعی می‌تواند و بین گذشته و امروز ارتباطی برای حفظ آثار تاریخی و توسعه صنعت گردشگری و کارآفرینی برقرار کند.

حفظ و احیای اماکن تاریخی می‌تواند منبع فرهنگی و اجتماعی گران‌بهایی برای نسل‌های آینده باشند. این امانات ترکیبی از دانش، هنر، هویت و تجربه‌اند و قابلیت احیا و تغییر کاربری در راستای توسعۀ پایدار دارند. مزایای این حفاظت و مشارکت به لحاظ اقتصادی بسیار قابل‌توجه است و استراتژی‌های حفاظتی با ایجاد شغل، تأمین مسکن، گسترش مشاغل کوچک و نوسازی شهرها، تأثیرات مثبتی به همراه دارد و استفاده مجدد از یک بنا معمولاً نسبت به تخریب و بازسازی آن مقرون‌به‌صرفه‌تر است و نسبت به ساخت‌وسازهای جدید، ضریب اقتصادی بالاتری را برای مشاغل و سرمایه‌گذاری تعیین می‌کند. بازسازی ساختارهای تاریخی، یک دارایی سرمایه‌ای ایجاد می‌کند که با استفاده طولانی‌مدت تأثیرات اقتصادی مداوم خواهد داشت و معمولاً باعث بازیابی اعتمادبه‌نفس عمومی اجتماعی و تجاری، ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تسهیل بازآفرینی‌های پایدار می‌شود.

حفظ نگهداری بناها و مجموعه‌های تاریخی ارزشمند آن و ایجاد انگیزه گردشگری و اقتصاد امری ضروری است. استفاده فرهنگی و اقتصادی مؤثر از این میراث تاریخی و فرهنگی و توجه به صنعت گردشگری به‌منزله فرصتی برای توسعه اقتصادی است. ازجمله مهم‌ترین این رویکردها بازآفرینی و احیا و مرمت است که رویکردی است جامع و یکپارچه و دیدی کلی دارد.

منبع:میراث آریا

کلیسای مریم مقدس تبریز باگذشت قرن‌ها، هنوز هم یکی از مهم‌ترین مکان‌های مذهبی تبریز برای مسیحیان است که تمامی جشن‌ها و مراسم‌های معنوی خود را در این کلیسا برگزار می‌کنند. این کلیسا ازجمله کلیساهای قابل بازدید تبریز برای گردشگران است که سبک معماری و زیبایی آن چشمان هرکسی را به خود خیره می‌کند.

کلیسای سنت ماری یا همان مریم مقدس تبریز توسط جامعه ارامنه شهر تبریز اداره و نگهداری می‌شود. غسل تامید، مراسم ازدواج، مراسم تدفین، مراسم‌های ملی و مذهبی ازجمله مراسم‌هایی هستند که در این کلیسای زیبا و قدیمی انجام می‌شوند. علاوه بر این‌ها، بنای ساختمانی فوق‌العاده کلیسای سنت ماری نیز، زبان را به تحسین می‌گشاید.

کلیسای قدیمی مریم مقدس تبریز، مَقرّ اُسقُف اعظم

کلیسای مریم مقدس تبریز برای سال‌های زیادی به‌عنوان مَقرّ اُسقُف اعظم ارامنه آذربایجان محسوب می‌شد. معماری و ساختمان زیبای این کلیسا به‌گونه‌ای است که شما در نگاه اول خود را در میان قصر تصور خواهید کرد. هیئت همتایان ارمنی در جلسه‌های کلیسا شرکت می‌کنند که در امر نگهداری و اداره آن بسیار تأثیرگذار است.

پلان معماری کلیسای مریم مقدس در شهر تبریز

این مکان مذهبی تبریز برای گردشگرانی که از کشورهای خارجی به تبریز می‌آیند بسیار حائز اهمیت است، زیرا می‌توانند تمامی مراسم‌های مذهبی خود را در این کلیسا انجام دهند. پی‌ریزی بنای کلیسا از سنگ‌آهک بوده و دیواره‌های آن از سنگ و آجر، همچنین طاق آن نیز با آجرهای زیبا ساخته و طراحی‌شده است.

معماری کلیسا به سبک معماری ارمنی، با پلانی صلیبی‌شکل، است که گنبد مرکزی آن روی چهارستون قطور سنگی قرارگرفته است. در بالای در ورودی، روی کتیبه مرمری کوچکی، به خط و زبان ارمنی تاریخ تأسیس کلیسا نوشته‌شده است. در ورودی اصلی کلیسا، هشت ستون سنگی اتاقی را شکل داده‌اند که روی آن دو ناقوس کلیسا نصب‌شده است. داخل کلیسا، همانند اغلب کلیساهای گریگوری (ارمنی)، چهارستون قطور سنگی هست که گنبد مرکزی روی آن قرار گرفته است.

داخل کلیسا تصاویر زیبایی از حضرت مریم، حضرت عیسی و حواریون و قدیسان مسیحی به چشم می‌خورد. از چهار پرده نقاشی شده بالای چهارستون اصلی، دو پرده براثر رطوبت کاملاً از بین رفته‌اند و دو پرده باقی‌مانده بر دیوار شمالی و جنوبی قرار داشتند. چهار تابلو نقاشی اصلی (تاریخی) روی چرم اجرا و سپس بر سطح دیوار چسبانده شده بود. اکنون دیگر آن نقاشی‌ها وجود ندارند و نقاشی‌های حاضر روی کرباس کارشده که از این لحاظ کلیسا را بین کلیساهای ایران خاص کرده است.

به نقاشی‌هایی که روی پارچه کرباس انجام می‌شود و سپس بر دیوار چسبانده می‌شود اصطلاحاً دیوارنگاره بوم پارچه می‌گویند. در این حالت نقاشی روی کرباس جزئی از معماری شده و جدا شدن از محل اصلی تمامیت و اصالت اثر را خدشه‌دار می‌سازد. کلیسای مریم مقدس تبریز به همراه کلیساهای وانک و مریم اصفهان از معدود کلیساهای ایران هستند که دیوارنگاره بوم پارچه دارند

کلیسای مریم مقدس تبریز به همراه کلیساهای وانک و مریم اصفهان از معدود کلیساهای ایران هستند که دیوارنگاره بوم پارچه دارند.

دیوارنگاره بوم پارچه از عصر رنسانس در اروپا شروع شد اما نقاشی‌های این کلیسا نسبتاً جدید هستند؛ پس‌ از آن که نقاشی‌های قدیمی از بین رفت، خلیفه‌گری وقت، استادکاری به نام آندرانیک سیمباریان را از ارمنستان به ایران دعوت کرد و او از روی پرده‌های قدیمی، چهار پرده فعلی کلیسا را کشید و در زیر گنبد در قسمت پا طاق نصب کرد.

سبک مینیاتوری تصاویر متعلق به حدود اواخر قرن دوازدهم هجری (۱۸۰۰ میلادی) به بعد در ایران است. دیوارنگاره‌های بوم پارچه کلیسا با تکنیک رنگ و روغن و به شیوه اروپایی کشیده شده‌اند.

طول این کلیسای قدیمی ۱۶ متر و عرض آن ۱۴ متر است. یک ناقوس در ناقوس خانه کلیسا وجود دارد که توسط ۴ ستون مربع شکل نگهداری می‌شود. در این چهارستون چهار طاق وجود دارد که بیانگر نقاشی‌هایی از داستان انجیل (کتاب مقدس مسیحی‌ها) حضرت عیسی (ع) و حضرت مریم (س) است.

خیمه‌ای که در کلیسای مریم تبریز ساخته‌شده سبک معماری ارمنی دارد که برخی قسمت‌های آن متعلق به قرن ۱۲ میلادی است. علاوه بر این موارد ساختمان‌های الحاقی دیگری در منطقه وسیعی از کلیسا پراکنده‌شده‌اند. در این بنای مذهبی سنگ‌قبرهایی از اشخاص برجسته وجود دارد.

قدیمی‌ترین سنگ‌قبر این کلیسای قابل بازدید تبریز مربوط به قرن شانزدهم میلادی است. کلیسای مذکور دارای یک لولای سنگی بوده که با توجه به تزئین، نوع طاق و مشخصات معماری می‌توان آن را به قرن ۷ هجری قمری (۱۳ میلادی) هم‌زمان با دوره ایلخانیان نسبت داد.

تخریب کلیسای مریم مقدس با زلزله تبریز

ساختمان این کلیسا پس از زلزله ۱۱۶۰ هجری شمسی یا همان سال ۱۷۸۰ میلادی به‌کلی تخریب شد. نه‌تنها کلیسای مریم مقدس بلکه تمام شهر به ویرانه‌ای تبدیل شد. ساختمانی که در حال حاضر وجود دارد مربوط به عصر صفویه است و در آن زمان‌بر روی ویرانه‌های قبلی کلیسا، ساختمان جدید با همان طرح قبلی ساخته شد.

موزه ارامنه تبریز

موزه ارامنه از موزه‌های کمتر شناخته‌شده و جاهای دیدنی تبریز است که در محل این کلیسا قرار دارد. این موزه دارای آثار و اشیای تاریخی زیادی است که بعضی از این وسایل با تاریخ و فرهنگ ارامنه گره‌خورده است که از این نظر برای ارامنه از اهمیت زیادی برخوردار است. این موزه زیر نظر خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان اداره می‌شود که به همین خاطر به موزه کلیساهای خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان نیز معروف است.

مجموعه اشیای موزه ارامنه تبریز

انواع کتاب‌های چاپی و خطی تاریخی در این موزه نگه‌داری می‌شود که به زبان‌های ارمنی، فارسی و عربی هستند.

کتاب‌های به زبان ارمنی در این موزه، ۳۵ جلد از کتاب‌های خطی هستند که روی پوست آهو و در قالب خط عبری نوشته‌شده‌اند. همچنین کتاب‌هایی مانند خمسه نظامی، ذخیره خوارزمشاهی، معراج النبوه و ترجمه کتاب مقدس به زبان ارمنی از کتاب‌های تاریخی و مهم هستند که در این موزه حفاظت می‌شوند.

موزه ارامنه دارای وسایل قدیمی نیز است که از میان آن‌ها می‌توان به نگین‌ها، سکه‌ها، مجسمه‌ها، زیورآلات، پارچه‌ها، میز و صندلی (برجای‌مانده از سال ۱۷۲۸ میلادی)، صلیب‌های قدیمی زیبا، لباس‌های رهبران ارامنه، تاج‌های پادشاهی، طومارها، فرمان‌ها، تابلوهای نقاشی، سلاح‌ها، عصاها، ظروف نقره‌ای، مسی، سفالی، چینی، بلورآلات، زینت‌آلات، هنر چوبی، ناقوس و زنگ‌های قدیمی اشاره کرد.

این وسایل قبلاً نزد خانواده‌های ارمنی بود که پس از گذشت زمان همه‌ی آن‌ها جمع‌آوری‌شده و به موزه انتقال‌یافته است.

بعضی از وسایل این موزه برای ارامنه خیلی مهم است، علت آن‌هم پیوند داشتن این وسایل با تاریخ و فرهنگ ارامنه است. ازجمله این وسایل، صندلی منبت‌کاری مخمل‌پوش شده‌ای است که در ارمنستان در سال ۱۷۲۸ میلادی برای اسقف اعظم کلیسای بزرگ ارامنه صلیب مقدس در جزیره آختامار، واقع در دریاچه وان ساخته شد و در اتفاقات سال‌های ۱۸۹۵ میلادی، همراه عصای اسقف اعظم و ناقوس سوراخ‌سوراخ کلیسای بزرگ ارامنه صلیب مقدس به خلیفه‌گری تبریز انتقال یافت. عصا در سال ۱۸۲۵ میلادی و ناقوس در سال ۱۸۳۱ میلادی ساخته‌شده است. در دوران وقوع این حوادث تاج‌ها، نشان‌ها و صلیب‌های مختلفی به تبریز منتقل شد. شمعدان‌های بزرگ کلیساهای استپانوس مقدس و قره کلیسا، زنگ بزرگ و در خاتم این کلیسا نیز به تبریز انتقال یافت.

این کلیسا در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ به شماره ۶۱۷۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا

این مجموعه دربرگیرنده ساختمان‌هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، پاسارگاد، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، ساختارهای دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری است.

این مجموعه، پنجمین مجموعه ثبت‌شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که در نشست یونسکو که در تیرماه سال ۱۳۸۳ در چین برگزار شد به دلیل دارا بودن شاخص‌های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.

بخش زیادی از مصالح به‌کاررفته در بناهای محوطه پاسارگاد را سنگ‌های سپید، سیاه و ماسه‌ای تشکیل داده که از کوه‌های پیرامون آورده شده است.

این سنگ‌های بسیار خوش‌تراش به‌صورت بلوک‌های چهارگوش یا استوانه‌ای شکل در بخش‌های مختلف بناها شالوده‌ها، کف‌ها، درگاه‌ها، پایه و قلمه ستون‌ها، ازاره‌ها، بدنه‌ها، پلکان‌ها، آب‌نماها و غیره به‌کاررفته‌اند. پس از دوران هخامنشی، بناهای پاسارگاد کارکرد اصلی خود را به‌عنوان مقر حکومتی از دست دادند و به‌مرور، روند ویرانی و فرسایش بناها آغاز شد.

جدای از عوامل تخریبی طبیعی و محیطی، از جای درآوردن و جابه‌جایی بلوک‌های سنگی به‌منظور استفاده درجاهای دیگر، تأثیر زیادی بر ویرانی ساختمان‌های شکوهمند پاسارگاد داشته است.

بیشترین میزان این قبیل جابه‌جایی‌ها در دوران اتابکان و آل مظفر روی‌داده است که در این دوران، تعداد زیادی از بلوک‌های سنگی سپید رنگ مربوط به کف و دیواره بناها و همچنین قلمه ستون‌ها از جای خود درآورده شده و در ساخت مسجد اتابکی پیرامون آرامگاه کوروش و کاروانسرای مظفری به‌کار گرفته شدند.

بخش دیگری از سنگ‌ها نیز در سده‌های متأخرتر برای ساخت سنگ‌قبر، تراش داده‌شده و مورداستفاده قرار گرفتند. درگذشته، مجاورت برخی از روستاها و آبادی‌ها با محوطه پاسارگاد، ساکنان را به استفاده از بلوک‌های سنگی برای خانه‌سازی ترغیب می‌کرده است، ازجمله این خانه‌ها که در ساخت آن‌ها از مصالح تاریخی بناهای پاسارگاد استفاده‌شده، می‌توان عمارت سعیدی را نام برد.

این خانه اعیانی که در دوطبقه ساخته‌شده و قدمتی نزدیک به یک‌صد سال دارد، در فاصله ۳۰۰ متری بنای کاروانسرای مظفری واقع شده و در حال حاضر متروکه و بخش‌های زیادی از آن ویران شده است.

در فروردین‌ماه سال جاری با پیگیری‌های پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و نیز همکاری خاندان سعیدی، جمعاً ۵۸ قطعه از بلوک‌های سنگی بناهای تاریخی پاسارگاد شامل ۴۶ بلوک در ابعاد ۴۰×۲۰×۲۰ به ضخامت ۱۵ سانتیمتر مربوط به سنگفرش کف بنای کاروانسرای مظفری و ۱۲ بلوک به طول ۹۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر، عرض ۴۰ تا ۵۵ سانتیمتر و ضخامت ۱۵ سانتیمتر، عمدتاً مربوط به گورستان پیرامون آرامگاه کوروش، شناسایی و به محوطه میراث جهانی پاسارگاد منتقل‌شده است و با آغاز پروژه ساماندهی و خواناسازی پان معماری بنای کاروانسرای مظفری که از اواسط اردیبهشت‌ماه سال جاری شروع‌شده، بلوک‌های موردنظر در فرآیند حفاظت و مرمت این اثر استفاده خواهند شد.

منبع:میراث آریا