شهرستان آران و بیدگل شمالی‌ترین نقطه استان اصفهان به‌شمار می‌رود. این شهرستان در حاشیه جنوب غربی کویر مرکزی ایران و در پنج کیلومتری شمال کاشان واقع شده است.

منطقه طبیعی مرنجاب در محور شمال شهرستان آران و بیدگل و در ۵ کیلومتری این شهرستان واقع شده و از شمال به دریاچه نمک، از غرب به کویر بزرگ مرکزی ایران و از شرق به پارک ملی کویر محدود شده و بخشی از منطقه کویرات شهرستان آران و بیدگل بشمار می‌رود.

یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی منطقه کویری مرنجاب، دریاچه نمک است که در منابع تاریخی با نام‌های مختلفی از جمله دریاچه نمک‌قم و دریاچه چاله‌نمک خوانده شده و از شمال به دشت ورامین، از جنوب به شهرستان آران و بیدگل از شرق به کوه سیاه و از غرب به استان قم محدود می‌شود.

یکی دیگر از معروف‌ترین جاذبه‌های گردشگری کویر مرنجاب، کاروانسرای زیبای مرنجاب است که در حاشیه جنوبی دریاچه نمک واقع شده است.

منطقه مرنجاب در عصر صفوی یکی از مسیرهای اصلی ارتباطی اصفهان به شمال و شمال شرق کشور و به ویژه محور ارتباطی با مشهد مقدس به‌شمار می‌رفته، لذا با توجه به اهمیت این منطقه، این کاروانسرا در اوایل سده یازدهم هجری قمری و پس از انتخاب اصفهان به عنوان تخت‌گاه شهریاران صفوی، به دستور شاه عباس اول بنا شد. مساحت کاروانسرا در حدود ۱۰۰۰ متر مربع بوده و در پیرامون آن یک قنات، آبگیر و پارکی طبیعی وجود دارد که زیبائی‌های این محدوده را در دل کویر دو صد چندان می‌کند.

محور گردشگری کویر مرنجاب

در طی کمتر از یک دهه گذشته و با رشد کمی و کیفی گونه‌های مختلف سفر، توجه به این منطقه کویری با توجه به قرار گرفتن در میانه مسیر اصفهان به تهران (که بخشی از راه‌های باستانی ارتباطی شمال به جنوب کشور به‌شمار می‌رود)، مورد استقبال گردشگران و دوستداران طبیعت قرار گرفته است.

با این وصف، رشد کمی و سریع گردشگری در منطقه مرنجاب باعث شده تا مسئولان ابتدا غافلگیر شده و کمبود امکانات و زیرساخت‌های گردشگری در این محور کویری باعث بروز مشکلات و حتی جان دادن برخی گردشگران هنگام کویرنوردی به‌صورت غیر حرفه‌ای در منطقه شد.

با این وصف در طی یک دهه گذشته با توجه به رشد روز افزون حضور گردشگران در کویر مرنجاب از یک‌سو و لزوم ایجاد زیرساخت‌های مناسب گردشگری به‌منظور بهبود خدمات‌رسانی به گردشگران از سوی‌دیگر و همچنین نیاز به رعایت خرده فرهنگ‌های جامعه میزبان به‌ویژه در محدوده شهر آران و بیدگل، کار گروه‌های متعددی در سطح ملی، استانی و منطقه‌ای با هماهنگی مسئولان سازمان وقت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور، استانداری اصفهان، اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان و مسئولان محلی برگزار و با توجه به رشد گردشگری و رشد فزآینده تقاضای گردشگری مقرر شد تا با هماهنگی تمامی نهادهای ذی‌مدخل در روند توسعه گردشگری اقدام‌های مناسب در راستای توسعه این محور زیبای گردشگری صورت پذیرد. برخی از این اقدام‌ها عبارتند از:

• تلاش در راستای هماهنگی با وزارت راه و شهرسازی در خصوص به‌سازی جاده اصلی و پاکوب دسترسی به کویر مرنجاب و کاروانسرای مرنجاب به طول بیش از ۴۰ کیلومتر از مبدا شهرستان آران و بیدگل.
• تلاش در راستای تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ویژه حضور در منطقه و سرمایه‌گذاری در راستای ایجاد تاسیسات گردشگری مناسب و همچنین حفاظت از بنای تاریخی کاروانسرا.
• تدوین استانداردهای مناسب حضور گردشگران در کویر مرنجاب در راستای حفاظت از محیط زیست منطقه و حفاظت از کاروانسرای مرنجاب.
• ثبت ملی محدوده کویر مرنجاب و به‌ویژه دریاچه نمک و همچنین ثبت ملی بناهای تاریخی موجود در محدوده کویر مرنجاب همچون جاده باستانی پیرامون دریاچه نمک، کاروانسرای مرنجاب، کاروانسرای قصر بهرام و سایر مجموعه‌های تاریخی با مشارکت استان‌های همجوار.
• تلاش در راستای ایجاد زیرساخت‌های مناسب در مسیرهای دسترسی به کویر مرنجاب با مرکزیت کاروانسرای مرنجاب از جمله: ایجاد ایستگاه‌های امنیت و سلامت با مشارکت نیروی انتظامی، بهداشت و درمان و اورژانس و همچنین تقویت سیستم ارتباطی تلفن همراه در منطقه با مشارکت مخابرات استان.
• تلاش در راستای آشناسازی گردشگران با فرهنگ‌های مردم بومی شهرستان به ویژه خرده فرهنگ‌های مردم آران و بیدگل و مناطق کویری در راستای لزوم احترام گردشگران به فرهنگ مردم جوامع میزبان.
• تربیت راهنمایان محلی و لزوم تشکیل تورهای حرفه‌ای کویرنوردی و جلوگیری از تشکیل تورهای غیرحرفه‌ای به دلیل بروز خطرات پیش بینی نشده در محور کویر مرنجاب.
• آشنائی گردشگران با قواعد و قوانین حفاظت از محیط زیست، در راستای بهره‌مندی درست از کویر و حفاظت از مناطق کویری به ویژه گونه‌های گیاهی و جانوری و حفاظت از دریاچه زیبای نمک کویر مرنجاب و خودداری از آسیب‌رسانی به طبیعت.
• جلب همکاری فعالان اقتصادی به‌ویژه مالکان معادن پیرامون کویر مرنجاب در راستای همکاری در توسعه گردشگری منطقه.

بدون شک یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های یک سفر استاندارد و ضابطه‌مند به ویژه به مناطق طبیعی، لزوم انتخاب گونه مناسب سفر از یک‌سو و برگزاری سفرهای حرفه‌ای و به ویژه همراه با تور است، لذا با توجه به حضور خیل گسترده گردشگران به‌صورت بی‌ضابطه در این محور زیبای کویری، در راستای حفاظت از محیط زیست و فرهنگ‌های بومی منطقه از یک‌سو و لزوم حفاظت از جان گردشگران در طبیعت کویری تلاش شده تا در طی سه سال گذشته فرهنگ سفر استاندارد به مناطق طبیعی، به گردشگران آموزش داده شده و در بسیاری از موارد و در راستای مقابله با رخدادهای منفی صنعت گردشگری از ورود تورهای غیر مجاز به منطقه جلوگیری شده است.

با این وصف در سال‌های گذشته گردشگری در این منطقه زیبا و بکر طبیعی که پیوندی مناسب میان گونه‌های گردشگری فرهنگی و طبیعت را فراهم آورده با تمهیدات اندیشیده شده از سفرهای بدون ضابطه و بعضا خطرناک به سفرهای ضابطه‌مند تغییر مسیر داده، با این‌حال امید می‌رود تا با ادامه این تلاش‌های ارزشمند شاهد رشد سفر به ویژه سفرهای هموطنان به این مناطق در ایام پسا کرونا بوده و از سوی دیگر با برنامه ریزی مناسب، محیطی ارزشمند را برای گردشگران خارجی فراهم آوریم. به ویژه این‌که عمده گردشگران خارجی که به استان اصفهان سفر می‌کنند از کشورهای اروپایی به ویژه اروپای مرکزی بوده و با توجه به نبود کویر در این منطقه از جهان، گردشگران اروپایی که بیشتر از گونه گردشگری فرهنگی، تحصیل‌کرده و آداب‌دان هستند، علاقمند به سفر به مناطق کویری و بهره‌مندی از تجربه‌ای لذت بخش از سفر خود هستند.

منبع:میراث آریا

این آیین‌ها چون پویا و زنده هستند و پیوستگی عمیقی با زندگی مردم دارند، بر ساخت اجتماعی و فرهنگی جامعه تأثیر گذارند. این آیین‌ها دارای کارکردهای اجتماعی از قبیل انسجام و وفاق اجتماعی، فرهنگ‌پذیری و انتقال سنت‌ها و فرهنگ به نسل‌های بعدی و نیز ایجاد همیاری، همدلی بین مجریان آن‌ها می‌شوند.

در کاشان عزاداران برای برپایی مجالس سوگواری، هم‌صدا و همیار می‌شوند، توجیه آن‌ها برای برپایی این مجالس گفته‌ها و روایات شفاهی است که سینه به سینه از گذشتگان و نیاکان خود به ارث برده‌اند و معتقدند با کمک یا شرکت در برگزاری این مجالس، جزئی از اعمال دینی خود را به جا آورده‌اند.

مردم کاشان بر این باورند با برپایی مجالس و مراسم دینی و عضویت در دسته‌ی عزادار، دین خود را نسبت به ائمه (ع) ادا می‌کنند. بنابراین با این اعتقاد از دوران کودکی، به پیروی از بزرگان و اجدادشان به‌صورت موروثی به عضویت دسته‌ی عزادار محل خود در می‌آیند.

کاشان که به شهادت تاریخ در عرصه‌های مختلف فرهنگی از جمله صنایع‌دستی و بومی، از قبیل صنعت فرش و نساجی، سفال، سرامیک و صنعت مس نسبت به بسیاری از شهرهای ایران برتری دارد در مذهب تشیع و برپایی مجالس و مراسم و برگزاری شعائر مذهبی نسبت به سایر شهرهای دیگر سابقه بیشتر دارد. بنابر منابع و مآخذ تمسک به مذهب شیعه و دوستداری اهل بیت (ع) در کاشان به اواخر قرن اول هجری قمری بر می‌گردد که مهم‌ترین ادعا و ادله تاریخی آن درخواست اهالی کاشان و حومه برای ارشاد و تبلیغ در زمان امام پنجم، امام محمدباقر (ع) و وجود ده‌ها بقعه و بارگاه امامزاده و فرزندزادگان آن‌ها و نیز صدها دسته‌ی عزا، حسینیه، تکیه و نشانه‌های عزاداری متعددی است که در هر کوی و برزنی از شهر و آبادی‌های تابعه‌ی آن به چشم می‌خورد.

افزایش بیش از حد تعداد دسته‌های عزادار، حسینیه‌ها و تکیه‌ها، مساجد، توجه و عنایت خاص به نشانه‌های عزاداری چندصدساله و حال و هوای خاصی که در آستانه ماه محرم این شهر را فرا می‌گیرد بیانگر پویایی آیین‌های عاشورایی در کاشان است به‌طور کلی مجالس سوگواری محرم در کاشان از شب اول ماه شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه می‌یابد ولی اوج برپایی این مجالس از شب اول تا شب شانزدهم محرم است که به شب «شش امام حسین (ع)» معروف است. در طول این مدت هیئت‌ها در مراکز خود به روضه خوانی و سوگواری پرداخته و اغلب در پایان مراسم با صرف شام از عزاداران پذیرایی می‌کنند.

کاشان دارای نماد و نشانه‌های عزاداری متعددی است، برخی از دسته‌های عزادار نماد و نشانه‌ای خاص خود را دارند که اغلب با نام همان نشانه شناخته می‌شوند، مانند هیئت توغ شیخ رضا. پاره‌ای از این نمادها وقفی هستند که با نذر و هدایای اهالی محل ساخته شده‌اند، برخی دیگر موروثی، که اشخاص با هزینه شخصی خود ساخته و در اختیار هیئت محل‌شان قرار داده‌اند، ولی تولیت و نگهداری آن به عهده‌ی خود و طایفه‌شان است.

مهم‌ترین نشانه‌های عزاداری که در کاشان در دهه‌ی اول محرم در پیشاپیش هیئت عزادارشان به بازار شهر و تکایای مختلف برده می‌شوند عبارتند از:

نخل، توغ، علم، جریته یا جریده، شش گوشه، نهر علقمه، شط فرات، شیر فضه، پرچم و بیرق، کتل

به‌طور معمول در کاشان و شهر و روستاهای تابعه مراسم و آیین‌های مختلفی در روزهای دهه‌ی اول محرم، دهه‌ی دوم و به همین ترتیب تا پایان ماه صفر برگزار می‌شود. چاووش خوانی در آخرین روز ذالحجه، سقاخوانی، پامنبری خوانی، مقتل خوانی، تعزیه خوانی، سوگواری دسته‌های سینه زن و زنجیر زن در بازار و تکایا، آیین نخل گردانی، توغ گردانی، علم گردانی، جریده گردانی، حمل شش گوشه به بازار، حمل نهر علقمه و شط فرات به بازار، آیین تشرف به مسلک سقایی، آیین چهل منبران، مراسم و آیین‌هایی هستند که در دهه دوم محرم و از روز ششم شهادت امام حسین (ع) برگزار می‌شود.

منبع:میراث آریا

نان محلی از هزاره سوم قبل از میلاد در بین مردم و روستائیان کهگیلویه و بویراحمد پخت می‌شد این نوع نان یکی از نازک‌ترین نان‌ها است که با پخت کامل و بدون هیچ خمیره‌ای به دست می‌آید و با محصولات طبیعی و زراعی و تلاش خود مردم از گندم، جو و بلوط تهیه می‌شد، همین امر نان تیری محلی کهگیلویه بویراحمد را در فهرست آثار ملی کشور قرارداد.

مردان وزنان بسیاری درگذشته سرزمین چهارفصل کهگیلویه و بویراحمد طلوع و غروب کرده‌اند و غذاهای محلی این دیار نیز یادگاری دیرین از این گذشتگان است.

طبیعت و زندگی عشایری درگذشته مردمان این دیار خاطراتی پررنگ از خود به‌جا گذاشته و انواع نان‌های محلی از میوه درختان بلوط این دیار توسط زنان پخته می‌شد.

پیشرفت فنّاوری هم نتوانسته تأثیری بر پخت نان‌های سنتی در مناطق روستایی و عشایری کهگیلویه و بویراحمد بگذارد.

نان گندم

نان سنتی گندم نیز یکی از پرطرفدارترین نان‌ها در این استان است که هنوز هم در روستاها، مناطق عشایری و شهرها در خانه‌ها پخت می‌شود.

این نان از آرد گندم به دست می‌آید و برای پخت آن از تابه فلزی، وسیله پهن کردن نان که به آن خِنَک می‌گویند و وردنه‌ای بلند و باریک که حدود یک متر طول دارد و به آن «تیر» می‌گویند و هیزم استفاده می‌کنند.

این نان بسیار نازک بوده وقتی‌که پخته شد، خشک می‌شود که در هنگام استفاده باید آب‌زده و کمی نگه‌دارند تا نرم شده و سپس استفاده می‌کنند.

برکو

یکی دیگر از نان‌های سنتی این استان نان «برکو» است که برای تهیه آن از آرد گندم مخلوط با بلغور گندم استفاده می‌کنند.

گرده ذرتی

گرده ذرتی یکی دیگر از نان‌های سنتی است که با آرد ذرت تهیه می‌شود و برای پخت نان ابتدا آرد ذرت را خیسانده تاکمی ترش شود و سپس تابه سنتی مخصوص را روی آتش قرار داده و خمیر را روی آن پهن می‌کنند.

در مرحله بعد تابه را از روی آتش برداشته و وارونه روی زغال‌ها قرار می‌دهند تا پخته شود و سپس با روغن یا کره حیوانی چرب کرده و می‌خورند.

شلشلی

شُلشُلی از دیگر نان‌های استان است که با آرد گندم تهیه می‌شود. این نان با آرد گندم تهیه‌شده و بسیار خوشمزه است. برای تهیه این آرد خمیر رقیقی تهیه‌کرده به‌طوری‌که از دست چکه کند و سپس تابه را روی اجاق گذاشته و این خمیر رقیق را روی تابه ریخته و پهن می‌کنند، سپس تابه را روی زغال قرار می‌دهند تا طرف دیگر نان نیز پخته شود. این نان را با روغن محلی و عسل چرب کرده و می‌خورند.

تکو

تکو یکی دیگر از نان‌های محلی استان است که از آرد ذرت تهیه‌شده و معمولاً نسبت به نان‌های دیگر استان حجیم‌تر است.

مشتک

مُشتک از دیگر نان‌های سنتی استان است که برای پخت آن دو چانه خمیر گندم را روی‌هم قرار داده و نان کلفتی تهیه می‌کنند که به آن مشتک می‌گویند.

گرده زیر چاله

گرده زیر چاله نیز یکی دیگر از نان‌های محلی کهگیلویه و بویراحمد است که با آرد گندم، رازیانه و گاهی شکر یا شیره خرما تهیه می‌شود.

برای پخت این نان به خمیر آرد گندم زیره، شکر و یا شیره خرما اضافه کرده و خمیر سفتی را که به دست می‌آید با کف دست پهن می‌کنند.

سپس این نان بیضی را با نوک انگشتان شکل داده یا با وسیله‌ای طراحی کرده و زیر خاکستر گرم قرار داده و روی آن زغاله‌ای افروخته می‌ریزند تا پخته شود.

نان برنجی

نان در کهگیلویه و بویراحمد نقش مهمی در سبد غذایی خانوار دارد، نان نارنجی از دیگر نان‌های سنتی استان است که از مخلوط آرد بلوط و آرد گندم تهیه‌شده و بسیار لذیذ است، این نان به دلیل خاصیت‌های فراوانی که دارد، در سال‌های اخیر طرفداران بسیاری پیداکرده است.

منبع:میراث آریا