از شاخه‌های پرطرفدار صنعت گردشگری می‌توان به اکوتوریسم (طبیعت‌گردی، بوم‌گردی) اشاره کرد. معمولا از اکوتوریسم به عنوان توریسم پایدار، گردشگری سبز (پاک)، گردشگری دوستدار محیط زیست و گردشگری مسئوولانه یاد می‌شود.

گردشگری محیط زیست

از گردشگری محیط زیست گاهی به عنوان سفر متعهدانه به محيط طبیعی با رعایت  اصول حفاظت از محیط زیست و کیفیت زندگی اهالی تعبیر می‌شود. این نوع از گردشگری یک سفر متعهدانه است که بازدیدکنندگان نسبت به تاثیر رفتارخود بر فرهنگ و محیط مقصد آگاهند  و حفاظت از آن را مد نظر دارند.

گردشگری محیط زیست سفری با هدف دوستی با محیط است که تاکید بر دیدار و حفاظت از ساکنان طبیعی و گنجینه‌های تاریخی یک مقصد دارد که ابزاری است برای محافظت از محیط زیست.

جامعه بین‌المللی گردشگری محیط زیست، این نوع گردشگری را سفری هدفمند به مناطق طبیعی تعریف می‌کند که برای درک فرهنگ و تاریخ طبیعی محیط با رعایت انسجام محيط زیست و ایجاد فرصتهای اقتصادی برای محافظت از منابع طبیعی برای ساکنین محلی انجام می‌پذیرد.

تعريف گسترده گردشگری محیط زیست مفهومی فراتر از محافظت از محیط را داراست. در این تعریف گردشگری محیط زیست نوعی از سفر است که پاسخگوی نیازهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی منطقه است.

گردشگری محیط زیست نوعی سفر است که موجب غنای درک فرهنگی، تاریخ طبیعی می‌شود و ایجاد فرصتهای اقتصادی، حفظ تمامیت و محافظت از سیستم محیط زیست و منابع طبیعی را در بردارد.

توسعه و پایداری زیست محیطی از چالش‌های جهانی است و برآینده بلند مدت تاکید دارد و تمرکز توسعه، باید مردم محور باشد، این چالش برای رسیدن به تساوی درون نسلی و بـین نسـلی است؛ توسعه باید برای همه افراد و نسلهای آینده منصفانه و عادلانه باشد.

گردشگری پايدار است كه ضمن پاسخ به نيازهای نسل امروز نيازهای نسل آتی را نيز مورد توجه قرار دهد و سبب بهبود فرصت‌های موجود برای نسل‌های بعدی شود. مديريت بايد به صورتی باشد كه تمام نيازهای جامعه ميهمان و ميزبان را پوشش داده و سبب منفعت طرفين باشد.

در سفرهای کاری و تفریحی ضوابط گردشگری محیط زیستی برای جامعه دفاتر خدمات مسافرتی به قرار زیر است:

1. مراقب آسیب‌پذیری کره زمین باشید در نظر داشته باشید که بدون یاری جمعی برای حفاظت و نگهداری از زمین، این مقاصد گردشگری زیبا برای استفاده آیندگان دوام نخواهد داشت.
2. فقط عکس برداری کنید، اما یادگاری ننویسید، آشغال نریزید و از محل‌های تاریخی و طبیعی یادگاری برندارید.
3.  برای این که سفر شما سفری پربار باشد، در مورد جغرافیا، آداب، رفتار و فرهنگ اهالی منطقه مطالعه کرده و فرصت را غنیمت شمرده با مردم صحبت کنید و تلاش اهالی محلی را برای محافظت و نگهداری از محل تشویق کنید.
4.  به حقوق و حرمت دیگران احترام بگذارید و قبل از عکسبرداری اجازه بگیرید.
5.  هرگز کالاهایی که از موادی ساخته شده که حیات گیاهان و حیوانات را به خطر انداخته از جمله عاج، پوست حیوانات و حیوانات خشک شده را خریداری نکنید. قبل از خرید از فهرست اقلام ممنوعه برای وارد کردن به کشور اطلاع داشته باشید.
6. همیشه از مسیرهای تعیین شده حرکت کنید و هرگز مخل آسایش و زیستگاه جانوران و گیاهان نشوید.
7. در مورد برنامه‌های حمایت از محیط زیست و سازمانهای فعال در این زمینه اطلاع حاصل کنید.
8. برای رفتن به مقصد مورد نظر تا حد امکان پیاده‌روی کنید یا از روش‌های حمل و نقل مناسب محیط زیست استفاده کنید. رانندگان وسایط نقلیه را تشویق کنید تا در وضعیت توقف خودروها، موتور وسیله خود را خاموش کنند.
9.  از خدمات سازمان‌هایی (نظیر هتل‌ها، خطوط هواپیمایی، گردانندگان تورهای مسافری) استفاده کنید که در راستای محافظت از محیط زیست، کیفیت آب و هوا، مدیریت صحیح ضایعات و مواد آلاینده و مشارکت در مسائل اجتماعی تلاش می‌کنند. همچنین از خدمات سازمان‌هایی استفاده کنید که افراد یا پرسنل آموزش دیده و آشنا با اصول حفاظت از محیط زیست را به کار گرفته‌اند.
10. برای مسافرت‌های هوایی، دریایی یا زمینی از دفتر خدمات مسافرتی بخواهید که سازمان‌هایی را به شما معرفی کنند که ضوابط محیط زیستی را رعایت می‌کنند.

بدون تردید کشور ایران با جاذبه‌های فراوان طبیعی، گونه‌های مختلف و تنوع فرهنگی، زیستی، اقلیم متفاوت، داشتن چهارفصل، کوه و دشت، دره، بیابان و کویر، رودخانه، جنگل، دریا، ساحل و… می‌تواند یکی از مقاصد اصلی  طبیعت‌گردان و اکوتوریسم باشد.

برای یک سفر ارزشمند و مسئولانه می‌توانیم کدهای اخلاقی ساده را رعایت کنیم با احترام به جوامع محلی، احترام به محیط‌زیست، احترام به گونه‌های جانوری  و گیاهی، گردشگری پایدار را پایدارتر کنیم.

اصول گردشگری پایدار

– منابع طبیعی، تاریخی و فرهنگی باید جامعه فعلی را بهره‌مند کنند، ضمن این که برای نسل‌های آینده نیز حفظ شوند.

– توسعه باید به گونه‌ای باشد که اثرات منفی آن بر محیط زیست، اجتماع محلی در حداقل ممکن باشد.

– توسعه پایدار  باید کیفیت زیست محیطی مناطق را حفظ و بهبود بخشد.

– رضایت گردشگران باید تأمین شده و افزایش یابد.

– برابری در توزیع منافع حاصل از توسعه در جامعه وجود داشته باشد.

– در توسعه ابداعات در یک اجتماع، علایق و منافع همه گروههای دارای نفع در نظر گرفته شود.

– پذیرش رویکرد برنامه ریزی کل گرایانه و راهبردی ضروری است.

– احترام به فرهنگ، اقتصاد، شیوه زندگی، محیط زیست، و ساختارهای سیاسی در نواحی مقصد حفظ و توسعه یابد.

– بهره وری پایدار در طول زمان و برای نسل های آینده تأمین شود.

– توسعه باید با توجه به محدودیت‌های زیست محیطی و با توجه به استفاده صحیح و بلندمدت از همه منابع برنامه‌ریزی و مدیریت شود.

 همچنین اصول گردشگری پایدار را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:

– استفاده از ماهیت پایدارگونه منابع: حفظ و استفاده از منابع (طبیعی، اجتماعی و فرهنگی) بسیار حائز اهمیت است و به معنای تجارت دراز مدت است.

– کاهش بیش از حد مصرف و اتلاف: که جلوی هزینه‌های بازسازی زیان‌های دراز مدت را گرفته و به کیفیت  گردشگری کمک می‌کند.

– حفظ تنوع: حفظ و ارتقای تنوع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی برای پایداری دراز مدت گردشگری اهمیت ویژه دارد و پایگاه انعطاف‌پذیری را برای گردشگری به وجود می‌آورد.

– برنامه‌ریزی: بسط و توسعه گردشگری که وارد یک چارچوب برنامه‌ریزی راهبردی محلی و ملی شده و تاثیرات محیط زیست را مد نظر قرار می‌دهد ، پایایی دراز مدت گردشگری را افزایش می‌دهد.

– حمایت از نظام اقتصاد محلی: گردشگری تعداد زیادی از فعالیت‌های اقتصادی محلی را مورد حمایت و تحت پوشش خود قرار می‌دهد.

– مشارکت اجتماع‌های محلی: مشارکت کلی اجتماع‌های محلی در بخش گردشگری نه تنها به نفع خود آنها و محیط است بلکه نوع تجربه گردشگری را بهبود می‌بخشد.

– مشاوره با افراد ذی‌نفع و عامه مردم: مشاوره بین صنعت گردشگری و اجتماع‌ها، سازمان‌ها و نهادهای محلی مهم است البته در صورتی که دوشادوش هم کار کنند و اختلافات را کنار بگذارند.

– آموزش: آموزش افرادی که گردشگری پایدار را وارد روش‌های اشتغال می‌کند و در کنار آن استخدام جامعه محلی در تمامی مقاطع، سبب بهبود کیفیت گردشگری می‌شود.

– مسئولیت بازاریابی صنعت گردشگری: از آنجا که بازاریابی، اطلاعات کاملی را در اختیار گردشگران قرار می‌دهد، نه تنها سبب افزایش احترام نسبت به محیط فرهنگی، اجتماعی و طبیعی نواحی دیدنی می‌شود، بلکه رضایت مشتری را نیز افزایش می‌دهد.

– انجام تحقیق: پژوهش و نظارت بر آن با استفاده از تجزیه و تحلیل و جمع‌آوری موثر اطلاعات در حل و فصل مشکلات گردشگری موثر است.

با توجه به تعریف سازمان جهانی جهانگردی، توسعه پایدار گردشگری نوعی از گردشگری است که به مدیریت تمامی منابع منجر شود، به شیوه‌ای که ضمن رعایت شئونات فرهنگی، فرایندهای اساسی زیست محیطی، تنوع عوامل زیست محیطی و سیستم‌های حمایتی زندگی حفظ شود و نیاز گردشگران فعلی و جامعه میزبان را تامین و موجب حمایت از این نیاز و تقویت آینده آن شود.

منبع:میراث آریا

موزه‌ها اماکنی هستند که آثار و شواهد به‌جای مانده از انسان و محیط‌زیست او را، درزمینه‌های متفاوتی همچون تاریخی، فرهنگی، طبیعی و… برای عموم به نمایش می‌گذارند. استان گلستان دارای ۹ موزه ازجمله موزه مردم‌شناسی گمیشان است که در خود گوشه‌ای از تاریخ و فرهنگ مردم منطقه را جای‌داده است.

گمیشان در شمال غربی استان گلستان و بافاصله حدود ۵۰ کیلومتری گرگان (مرکز استان) واقع است، این شهرستان از شمال به کشور ترکمنستان، از جنوب به شهرستان ترکمن، از شرق به شهرستان آق‌قلا و از غرب به دریای خزر محدود می‌شود.

گمیشان یکی از شهرهای تاریخی استان است که خانه‌های تاریخی آن نظیر «خانه خوزینی» و «ساختمان‌های گوکلانی» در بافت تاریخی این شهر، به هدف خوبی برای گشت‌وگذار مسافران تبدیل‌شده است.
ساختمانی تاریخی که در میان بافت قدیمی این شهرستان نظر هر گردشگری را به خود جلب می‌کند و در دل آن گنجینه‌ای از آداب و سنن مردم این منطقه در معرض نمایش قرارگرفته است، موزه مردم‌شناسی گمیشان است که در حقیقت فرهنگ و تاریخ مردم گمیش‌تپه را روایت می‌کند.

ساکنان گمیشان را بیشتر قوم شریف ترکمن تشکیل می‌دهند، این قوم دارای توانمندی خاصی در حوزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی هستند، موزه مردم‌شناسی گنجینه‌ای شگرف از آثار صنایع‌دستی و فرهنگ قوم ترکمن است و می‌تواند در حفظ اصالت آداب و سنن این قوم و معرفی بیشتر آن مؤثر باشد.

موزه مردم‌شناسی گمیشان که علاوه بر توسعه فرهنگی منطقه و حفظ اصالت آن، سبب جذب بیشتر گردشگر خواهد بود، پس از طی عملیات مرمت و تجهیز با کاربری موزه‌ای در بهمن‌ماه ۱۳۸۹ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این موزه در ساختمانی تاریخی در میان بافت قدیمی این شهرستان نظر هر گردشگری را به خود جلب می‌کند و در دل این ساختمان گنجینه‌ای از آداب و سنن مردم منطقه در معرض نمایش قرارگرفته است.

ساختمان موزه

بنای موزه مردم‌شناسی گمیشان ۱۰۰ سال پیش توسط «آنه‌بردی حاجی‌گوکلانی» برای پسر بزرگش «تاج‌بردی خان»، در دوطبقه ساخته شد و تا سال ۱۳۸۲ نسل در نسل متعلق به خانواده گوکلانی بوده است. این بنا در سال ۱۳۸۲ پس از خریداری توسط شهرداری گمیشان به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد و در اختیار اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان قرار گرفت.

ساختمان موزه یا همان خانه گوکلانی که به‌عنوان یکی از آثار ارزشمند استان درگذشته کاربری مسکونی داشته، شامل یک بنای اصلی متعلق به دوره پهلوی اول در قسمت جنوبی و بنای الحاقی آن در قسمت شمالی است.

نوع سازه بنای اصلی که در دوطبقه احداث‌شده و برای استقرار آن، شمالی جنوبی است، از ستون و تیرهای چوبی و از جنس نژاد روسی و دیواره‌های بنا از مصالح آجری و بااندود سیمان‌سفید است. طبقه نخست آن به دلیل جلوگیری از نفوذ رطوبت زمین و همچنین ورود باد به شیوه خاصی، طبقه اصلی و بالا را محفوظ نگه‌داشته است و همچنین ساختمان الحاقی نیز در دوطبقه در سال‌های جدیدتر به ساختمان اصلی اضافه‌شده است.

محل زندگی اقوام ترکمن ساکن در منطقه سرشار است از صنایع‌دستی و تزئینات زیبا که با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد محصولات صنایع‌دستی منطقه و ترکیب عناصر بومی و منطقه‌ای در آن، نخستین بخش موزه به این موضوع اختصاص‌یافته است. فرش ترکمن، پشتی ساخت دست ترکمن، تزئینات دیوارها و نمایش یک خانواده ترکمن در محیط خانه در این اتاق قابل‌مشاهده است.

بخش بافندگی

یکی از زیباترین و متنوع‌ترین صنایع‌دستی قوم ترکمن محصولات بافندگی آن‌ها است، ازاین‌رو به دلیل بیان اهمیت و معرفی شایسته این هنر سنتی، یکی دیگر از بخش‌های موزه با بازسازی فضای کارگاهی، به نمایش هنرهایی چون قالی‌بافی، نمدمالی و گلیم‌بافی اختصاص‌یافته است.

بخش سوزن‌دوزی، ساخت زیورآلات سنتی و حصیربافی

در بخش دیگری از این موزه با بازسازی کارگاه صنایع‌دستی نمونه‌هایی از محصولات بومی این منطقه نظیر سوزن‌دوزی، زیورآلات سنتی و حصیربافی به نمایش درآمده است. در حقیقت این هنرها به‌عنوان مشاغل اصیل و بومی مردم منطقه گمیشان محسوب می‌شوند که رفته‌رفته رو به فراموشی هستند و بازدیدکنندگان از موزه مردم‌شناسی گمیشان، با این مشاغل سنتی و هنرهای بومی و ابزارهای موردنیاز آن آشنا می‌شوند.

بخش مشاغل بومی و آئین‌های سنتی

به‌دلیل شرایط جغرافیایی و منطقه‌ای و نزدیکی گمیشان به دریا و سواحل زیبای آن، بسیاری از مردم منطقه نیز از دیرباز به حرفه ماهیگیری اشتغال داشته و امورات زندگی خود را می‌گذراندند. اما با توجه به تغییر ساختار زندگی شهری، ضرورت معرفی مشاغل قدیمی همچون صید ماهی، سبب گشته است تا چهره و پوشش و برخی از ابزارهای کاری آن‌ها در موزه مردم‌شناسی گمیشان بازسازی شود.

یکی از بخش‌های مهم موزه مردم‌شناسی گمیشان کارگاه آموزش صنایع‌دستی قوم ترکمن است که به‌صورت مستمر دوره‌های آموزشی در رشته‌های مختلف همچون سوزن‌دوزی، قالی‌بافی و… در این بخش برگزار می‌شود.

موزه مردم‌شناسی گمیشان (شهرستان گمیشان_استان گلستان) همه‌روزه از ساعت ۹ تا ۱۹ در ۶ ماهه اول سال و از ساعت ۸ تا ۱۷ در شش‌ماهه دوم سال آماده میزبانی از علاقه‌مندان خواهد بود.

منبع:میراث آریا