آینده موزه‌ها؛ بازیابی و تصور دوباره
همه ما می‌دانیم که که موزه‌ها نقش مهمی در گردشگری و افزایش شمار گردشگران دارند و امروزه نقش آنها در حال تغییر است، زیرا سعی شده این اماکن با نیازمندی‌ها، گرایش‌ها و خواسته‌های جدید جامعه سازگار شود. به عبارت دیگر موزه‌ها را می‌توان مراکز فرهنگی معرفی کرد که خلاقیت همراه با دانش در آنها نقش مهمی دارد.
در همین راستا هر ساله روز ۱۸ می (۲۸ اردیبهشت) که روز جهانی موزه نام گرفته در سراسر جهان توسط شورای بین‌المللی موزه‌ها (Icom) برگزار می‌شود. برگزاری روز جهانی موزه از سال ۱۹۷۷ آغاز شد تا آگاهی از موزه‌ها و تاثیر آنها در جامعه را افزایش دهد. چرا که موزه‌ها ابزار مهم تبادل فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگ، توسعه درک متقابل، همکاری و صلح میان افراد هستند.
امسال نیز شورای بین‌المللی موزه‌ها (Icom) برای این روز شعار «آینده موزه‌ها: بازیابی و تصور دوباره» را در نظر گرفته و اعلام جهانی کرده است.
محمدرضا پهلوان، رئیس گروه موزه‌های خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص نقش موزه‌ها در توسعه گردشگری اظهار کرد: موزه‌ها یکی از حلقه‌های اصلی زنجیره گردشگری هستند به همین منظور باید به نقش و اهمیت موزه‌ها بر توسعه گردشگری و عوامل موثر بر روند و فعالیت آنها توجه شود.
موزه‌های یکی از ارکان توسعه گردشگری هستند
وی شعار ایکوم به مناسبت روز جهانی موزه را «آینده موزه‌ها، بازیابی و تصور دوباره» بیان کرد و درخصوص اهمیت و نقش موزه‌ها بر صنعت توریسم عنوان کرد: موزه‌ها یکی از ارکان اصلی توسعه گردشگری در دنیا هستند و چنانچه به صورت درست و مناسب مورد بهره‌برداری قرار گیرند، به چرخه اقتصاد گردشگری کمک بزرگی خواهند کرد. به طور مثال موزه‌های معتبری همچون لوور پاریس، موزه‌های روسیه، آمریکا و اروپا به دلیل توجه و اهمیت ویژه‌ای که به آنها داده می‌شود، هم‌اکنون به صورت کانون‌های فرهنگی و اقتصادی درآمده‌اند که علاوه بر جذب گردشگر و توریست، درآمد قابل توجهی نیز دارند.
رئیس گروه موزه‌های خراسان رضوی ادامه داد: توسعه موزه‌ها یعنی توسعه گردشگری و در حقیقت موزه‌ها یکی از حلقه‌های اصلی زنجیره گردشگری هستند. کشورهای توسعه یافته به موزه‌ها توجه زیادی دارند؛ به طوری که اهمیت و نقش فرهنگ‌ساز موزه‌ها را درک کرده‌اند. توسعه همه‌جانبه کشورها، بدون در نظر گرفتن نقش و جایگاه موزه‌ها اهمیت چندانی ندارد و به سرانجام نمی‌رسد. چنانچه موزه‌ها به صورت درست مورد استفاده قرار گیرند، سرمایه‌ای فرهنگی و اقتصادی به شمار می‌روند.
پهلوان درخصوص نقش موزه‌ها در حفظ آداب و رسوم بیان کرد: معرفی آداب و رسوم و سنت‌های کشور یکی از وظایف اصلی موزه‌ها محسوب می‌شود، لذا یکی از تقسیم‌بندی‌های موزه به موزه‌های مردم‌شناسی اختصاص پیدا کرده است. مردم‌شناسی دربرگیرنده آیین، آداب و رسوم، هنرهای سنتی یا فولکلوریک است؛ این موزه‌ها تلاش می‌کنند آیین و آداب و رسوم جوامع مختلف را معرفی کرده و هم‌چنین به حفظ و احیای آیین‌های از بین رفته و یا در حال اضمحلال کمک کنند.
وی خاطرنشان کرد: به نظر من شهرها و یا حتی روستاهایی که دارای ظرفیت فرهنگی بالایی هستند، نیاز به ایجاد یک موزه مردم شناسی دارند، به گونه‌ای که حتی می‌توان برای برخی از آیین‌ها و آداب‌ورسوم خاص یک منطقه یک موزه مردم‌شناسی در نظر گرفت. به عنوان مثال موزه‌ها بایستی آیین‌هایی مانند آداب و رسوم محرم، پوشش و پوشاک، نوروز، آیین ازدواج و … مناطق مختلف را معرفی و سپس به احیا و ترویج آنها کمک کنند، به شکلی که این مکان‌ها، محل مناسبی برای اجرای این آیین‌ها نیز باشد.
رئیس گروه موزه‌های خراسان رضوی اضافه کرد: موزه‌های مردم‌شناسی خراسان رضوی در شهرستان‌های قوچان، کلات، فریمان، تربت جام، تایباد، خواف، تربت‌حیدریه، بردسکن، گناباد و شاندیز قرار دارد، که هریک از این موزه‌ها با توجه به غنای فرهنگی شهرستان فعالیت می‌کند.
پهلوان درمورد نقش و اهمیت موزه‌ها در توسعه فرهنگ عنوان کرد: فرهنگ زیربنای تمامی امور است که اگر به درستی تعریف نشود طرح و یا پروژه مورد نظر در آینده با مشکل مواجه خواهد شد. فرهنگ گردشگری نقش تمام شمول دارد و شامل فرهنگ اقتصادی، سیاسی، نظامی، گردشگری و حتی میراث فرهنگی می‌شود. برای مثال اگر فرهنگ واحدهای اقامتی در پذیرایی از مهمانان درست نباشد، تداوم آن واحد اقامتی با مشکل روبه‌رو خواهد شد.
وی تشریح کرد: به طوری که اگر فرهنگ آژانس‌ها یا دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی از وجهه مناسبی برخوردار نباشد، در آینده این دفتر با کمبود مراجعه‌کننده روبه‌رو شده ومخاطب خود را از دست خواهد داد و اگر فرهنگ راهنمایان گردشگری مناسب نباشد، گردشگران ناراضی خواهند بود. بنابراین با توجه به این که موزه‌ها یکی از ارکان اصلی گردشگری و یکی از حلقه‌های اصلی این زنجیره هستند، چنانچه توسعه همه‌جانبه فرهنگی در چرخه گردشگری به درستی رعایت نشود، آنها نیز آسیب خواهند دید و مخاطب خود را از دست خواهند داد.
رئیس گروه موزه‌های خراسان رضوی درخصوص تاثیر تکنولوژی بر موفقیت موزه‌ها تصریح کرد: موزه‌ها مؤسسات فرهنگی و آموزشی هستند و همانند دیگر مؤسسات به تکنولوژی نیاز دارند؛ امروزه شی محور بودن آثار موزه‌ای پاسخگوی نیاز بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان نبوده و مفهوم محتوا در موزه‌ها به شکل دیگری در حال گسترش است. ایکوم، شورای جهانی موزه‌ها نیز بر اساس این نیاز در تعریف خود از موزه‌ها در حال تجدید نظر است.
تکنولوژی در تمام امور موزه‌ها تاثیرگذار است
پهلوان افزود: تکنولوژی در تمامی امور موزه‌ها مانند کشف اولیه، حفاری‌های باستان‌شناسی، مرحله مرمت و بازسازی، نگ‌داری و نحوه نمایش تاثیر گذار است. تکنولوژی به کمک باستان‌شناسان آمده تا سرعت و دقت کند و کاو را با کمک دستگاه اسکن بالا ببرد، به طوری که آنها می‌توانند در کم‌ترین زمان ممکن اشیاء موجود در محوطه تاریخی و در دل زمین را پیدا کنند.
وی گفت: هم‌چنین دستگاه‌هایی به منظور حفظ و مرمت اشیاء اختراع شده است که قادرند اسکن، آسیب‌شناسی و فن‌شناسی آثار موزه‌ای را به سرعت تشخیص دهند و در نهایت معرفی آثار موزه به شیوه نوین اطلاع‌رسانی در شبکه‌های اجتماعی از جمله نقش‌های تکنولوژی در فعالیت موزه‌ها به حساب می‌آید. بنابراین همه این موارد دست به دست هم می‌دهند تا موزه‌ها با سرعت تکنولوژی هماهنگ بوده و از علم و تکنولوژی روز بهره گیرند تا موفق باشند.
موزه‌ها، آیینه تمام‌نمای گذشتگان
رئیس گروه موزه‌های خراسان رضوی اظهار کرد: موزه‌ها، آیینه تمام‌نمای گذشتگان ما هستند و پل ارتباطی بین گذشته، حال و آینده محسوب می‌شوند. هر یک از این آثار شرح حالی دارند و با زبان بی‌زبانی به هزار زبان سخن می‌گویند. آثار موزه‌ها و هم‌چنین سایت موزه‌ها (سایت موزه آثار و بقایای معماری هستند که انتقال آنها ممکن نیست لذا در همان مکان حفظ و تثبیت می‌شوند و شکل سایت موزه به خود می‌گیرند) بازتاب تصویر مربوط به جهان هستند.
پهلوان خاطرنشان کرد: به عنوان مثال روند یا سیر شکل‌گیری و مراحل ساخت یک اثر سفالی موجود در موزه‌ها مربوط به دوره‌های تاریخی هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد که در حال حاضر طرح و رنگ آنها قابل بررسی است، یکی از موارد گفته شده هستند.
وی ادامه داد: طرح‌ها و اشکال مختلف این آثار نشان‌دهنده ذوق و سلیقه هنرمندان سفالگر است که با چه اشتیاقی این اثر دستی هنری را به وجود آورده‌اند. سپس به مرور زمان چرخ‌دستی سفالگری، چرخ ماشینی و برقی شکل اختراع شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه این آثار سفالی طرح‌دار و لعاب‌دار می شوند و سرانجام به شکل امروزی به تولید انبوه می‌رسند.
پهلوان اضافه کرد: آنچه اهمیت دارد این است که درخصوص همه این مراحل می‌توان مطالعه کرد و با توجه به طرح، رنگ لعاب و شکل این سفال‌ها دریافت که هریک از آنها مربوط به کدام دوره تاریخی است. زیرا هر دوره تاریخی، ویژگیها و مختصات خاص خودش را دارد و همه این‌ها بازتابی از جهان پیرامون ما هستند که به دست یک هنرمند سفالگر شکل و شمایلی به خود گرفته‌اند.
وی گفت: این روند در تمامی هنرها از جمله هنر سکه و ضرب سکه، کتاب و نسخ خطی، فلزات، مس و مسگری و … وجود دارد که بابررسی آنها می‌توان دنیای جدید را براساس گذشته و پند و اندرز گرفتن از آثار، آیین و آداب و رسوم گذشته شکل داد.