ماسوله‌ای در پای الوند
فقط ۳۵کیلومتر دورتر از شهر «بهار» در استان همدان و دنیای شهر و زندگی آپارتمانی، به روستای زیبای «حیدره قاضی‌خان» می‌رسیم.
روستایی که در دهه۸۰شمسی به‌دلیل ویژگی‌های فرهنگ بومی مردمانش، طبیعت بکر و زیبای روستا، معماری ویژه و ظرفیت‌هایی که دارد، به‌عنوان «روستای هدف گردشگری» انتخاب و معرفی شد، اما هنوز خیلی‌ها آن را نمی‌شناسند. مردمانش اما با روی باز از گردشگران استقبال می‌کنند.
سفر به حیدره قاضی‌خان جذابیت‌های فراوانی دارد. در نخستین روزهای پاییز که به این روستا قدم بگذارید، با مناظر ویژه‌ای دراین روستا مواجه می‌شوید؛ بانوان روستا آلوهای چیده‌شده را در دیگ‌هایی، جوشانده و روی پشت‌بام‌های کاهگلی پهن کرده‌اند تا به قول خودشان «آلو جوشی» درست کنند.
مردان روستا نیز به همان سبک قدیم در معبر اصلی، مشغول خرید و فروش گردو، آلو و بادام تولیدی خود هستند. کوچه‌ها سنگفرش و نمای خانه‌ها کاهگلی است. حیاط هر خانه پشت‌بام خانه بالایی محسوب می‌شود و در چشم به‌هم‌زدنی، همه روستا زیرپایتان قرار می‌گیرد. در معابر روستا خانه‌های قدیمی با پنجره‌های چوبی آبی، پله‌های کاهگلی و اتاق‌های تو در تو، جلوه‌گری می‌کند.
این روستای چشم‌نواز، ۱۶مهرماه سال‌جاری میزبان جشنواره ملی آلو و طبخ غذاهای محلی بود که به‌مناسبت فصل برداشت آلو برگزار شد؛ جشنواره‌ای که دهیاری با کمک سایر اداره‌های مرتبط، تعدادی از کارشناسان گردشگری و همچنین شهرداری همدان، با توجه به شرایط ویژه کرونایی، از مدت‌ها قبل در تکاپوی برگزاری آن بود.
زندگی در حیدره قاضی‌خان
شانس بزرگ روستای حیدره قاضی‌خان، دهیار جوان و خوش‌فکری است که همه هم و غم خود را بر حفظ بافت و معماری روستا معطوف کرده و تا به حال با دست خالی و کدخدامنشی، بسیاری از اهالی روستا را قانع کرده که بافت قدیمی خانه‌های خود را از بین نبرند.
دهیار حیدره قاضی‌خان می‌گوید: این روستا حدود ۷۰۰نفر جمعیت ساکن و ۳۰۰نفر جمعیت مهاجر دارد و در فصل تابستان جمعیت روستا تا هزارو ۲۰۰نفر هم می‌رسد. تعدادی از اهالی روستا در استان خوزستان ساکن هستند و در فصل پاییز و زمستان در شهرهای جنوبی به فعالیت‌های اقتصادی مشغول می‌شوند و در فصل بهار و تابستان به روستا برمی‌گردند.
به‌گفته «علی قاضی‌خانی» روستا از خدمات چهارگانه آب، برق، گاز و تلفن برخوردار است، اما حیدره قاضی‌خان فقط دبستان دارد و دانش‌آموزان برای ادامه تحصیل در مقاطع متوسطه اول و دوم، به روستاهای اطراف می‌روند.
ویژگی‌های روستا
وی درباره توپوگرافی این روستا اظهار می‌کند: حیدره قاضی‌خان در دهه۸۰شمسی به‌عنوان روستای هدف گردشگری و دهه۹۰ به‌عنوان «روستای دارای بافت باارزش روستایی» انتخاب شد و تنها روستای هدف گردشگری شهرستان بهار محسوب می‌شود. این روستا نسبت به دیگر روستاهای شهرستان، از آب و هوای مناسبی در طول سال برخوردار است و جاذبه‌های متنوع طبیعی و زیست‌محیطی دارد.
قاضی‌خانی ادامه می‌دهد: در کنار اینها، حیدره قاضی‌خان از جاذبه‌های خاص فرهنگی نیز برخوردار است که به‌همراه ویژگی‌های معماری‌اش، مجموعه‌ای از بهترین جاذبه‌های گردشگری را در خود جا داده؛ موضوعی که نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالای این روستا برای تبدیل شدن به منطقه نمونه گردشگری در استان همدان است. وی عنوان می‌کند: ویژگی‌هایی مانند نزدیکی به لالجین، شهرجهانی سفال و غار علیصدر، قرار گرفتن در مسیر ارتباطی غرب کشور و همچنین عتبات‌عالیات، کاروانسرای تاج‌آباد سفلی، دره‌های پرآب و سرسبز و همچنین وجود مردم مهمان‌نواز می‌تواند این روستا را در صدر انتخاب گردشگران قرار دهد.
گمانه‌زنی‌ها درباره قدمت روستا
به‌گفته قاضی‌خانی، قدمت روستا مشخص نیست و به‌صورت مستند نمی‌توان درباره آن صحبت کرد، اما برخی گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد، قدمت این روستا حداقل به ۵۰۰سال بازمی‌گردد؛ قدمتی که براساس سنگ‌قبرهای موجود، تخمین زده می‌شود. گویا تاکنون چندبار محل روستا تغییر پیدا کرده‌است.
ازسوی دیگر حفاری‌های غیرمجازی که در دل کوه‌های اطراف روستا انجام شده، از وجود آثار تاریخی دراین روستا حکایت دارد و نشان‌دهنده پیشینه تاریخی حیدره قاضی‌خان است.
قطب تولید آلو
آلو، گردو و بادام عمده محصولاتی هستند که در این روستا تولید می‌شود. دهیار روستا دراین باره نیز می‌گوید: گردوی حیدره‌قاضی‌خان زبانزد خاص و عام است و کارشناسان اداره جهاد کشاورزی هم این کیفیت را تأیید کرده‌اند. آلوی تولید شده در روستا، به‌صورت سنتی فراوری می‌شود، اما آورده اقتصادی چندانی برای کشاورزان ندارد و سود آن بیشتر به جیب دلالان می‌رود.]
قاضی‌خانی ادامه می‌دهد: آلوی خام روستا به استان‌های تهران، خوزستان، قزوین، اصفهان و خراسان‌رضوی ارسال می‌شود، اما مشکل اینجاست که محصولات فراوری‌شده حیدره‌قاضی‌خان معمولا با نام سایر استان‌ها وارد بازار می‌شود. وی تأکید می‌کند: تأمین زیرساخت‌ها برای فراوری محصولات تولید شده، می‌تواند به تقویت معیشت اهالی روستا کمک کند، اما تاکنون اقدام موثری دراین زمینه ازسوی مسئولان مربوط انجام نشده‌است. آلوی تولید شده دراین روستا کاملا ارگانیک است و گواه آن، آمار کودهای شیمیایی دریافت‌شده از اداره جهاد کشاورزی است که در این روستا بسیار کم‌تر از روستاهای اطراف است.
ضعف زیرساخت‌های گردشگری
دهیار روستا همچنین می‌گوید: گردشگری روستایی، یکی از مردمی‌ترین اشکال گردشگری است و می‌تواند با برنامه‌ریزی مناسب زمینه‌ساز رشد اقتصادی، رونق اشتغال، درآمدزایی و توسعه پایدار روستایی شود. این‌درحالی‌است که مشکلات زیرساختی از مهم‌ترین موانع در توسعه گردشگری در روستای حیدره قاضی‌خان به‌شمار می‌آید.
قاضی‌خانی می‌افزاید: مسئولان مربوط در شهرستان بهار و استان همدان باید در تأمین زیرساخت‌های گردشگری به دهیاری روستا کمک کنند، اما تاکنون این موضوع آن‌چنان که باید، محقق نشده و منابع اعتباری دهیاری کفاف نمی‌دهد.
ضرورت حفظ بافت سنتی روستا
یکی از ویژگی‌های روستای حیدره قاضی‌خان پلکانی‌بودن و معماری سنتی آن است. دهیار روستا دراین باره نیز می‌گوید: بهسازی بافت سنتی روستاها درنظر گرفتن ارزش‌های فرهنگی – تاریخی، علاوه بر فراهم‌کردن شرایط بهتر برای سکونت، در توسعه گردشگری هم نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کند.
قاضی‌خانی می‌افزاید: بنیاد مسکن حیدره قاضی‌خان را به‌عنوان روستای دارای بافت باارزش روستایی معرفی و بلافاصله بهسازی روستا آغاز شد و همچنان ادامه دارد، اما تکمیل این طرح نیازمند اعتبار است.
وی ادامه می‌دهد: اهالی می‌خواهند بافت روستا را حفظ کنند، اما حمایت‌های لازم دراین زمینه صورت نمی‌گیرد و فقط تعامل با اهالی است که سبب شده بافت روستا حفظ شود. اداره‌کل میراث فرهنگی و بنیاد مسکن استان می‌توانند با تأمین اعتبار مناسب و اجرای طرح‌های حمایتی، در حفاظت از بافت سنتی روستا گام‌های اساسی بردارند.
خطرهایی در کمین روستا
دهیار روستای حیدره قاضی‌خان می‌گوید: یکی از حوزه‌های فعالیت دهیاران، بسترسازی برای بهبود فضای کسب‌وکار و درنهایت، توسعه اقتصاد روستایی است. این‌درحالی‌است که اکنون یکی از اساسی‌ترین مشکلات روستاها، ازجمله روستای ما، ضعف زیرساخت‌های اقتصادی است.
قاضی‌خانی می‌افزاید: رفع نشدن این نوع کمبودها، سبب بروز مشکلات زیادی برای اهالی می‌شود که درنهایت به مهاجرت و حاشیه‌نشینی وآسیب‌های ناشی از آن می‌انجامد.
وی ادامه می‌دهد: روستای ما در دهه ۸۰شمسی به‌عنوان روستای هدف گردشگری انتخاب شد، اما این انتخاب درحد حرف باقی ماند و در عمل اقدام موثری برای تأمین زیرساخت‌های موردنیاز باهدف بهره‌گیری از این مزیت انجام نشد و حضور مسافر و گردشگر درآن سود اقتصادی چندانی برای اهالی به‌همراه نداشت.
قاضی‌خانی اضافه می‌کند: ازسوی دیگر معدنی که در کنار روستا فعالیت می‌کند، سبب شده محیط‌زیست منطقه با آسیب‌هایی مواجه شود و بخشی از باغ‌ها در خطر نابودی قرارگیرد. همچنین ساخت‌وسازهایی که به شیوه معماری جدید در روستا انجام می‌شود، خطر دیگری است که روستا را تهدید می‌کند.