شهر خرم آباد مرکز لرستان باستانی در دره‌ای باصفا و بر ساحل رودخانه خرم آباد قرار دارد. در اواخر دوره صفوی خرم‌ آباد مقر حکومتی والی لرستان فعلی بود از آبادانی فراوانی برخوردار، اما بر اثر هجوم سپاه عثمانی به ویرانی گرایید.

در دوران قاجار خرم آباد نسبتا توسعه یافت و قلعه گلستان ارم از قلاع معروف خرم آباد به دستور محمد حسین میرزای دولتشاه مرمت شد.

دره خرم‌آباد دارای چشمه‌های آب و هوای دلپذیر می‌باشد و موقعیت طبیعی ممتاز و مواهب خدادادی در این دره سبب سکونت انسان‌های اولیه در غارهای پنج‌گانه پیش از تاریخ، شکل‌گیری شهر قدیمی شاپورخواست (دوره ساسانی) و ایجاد آثار شاخص فرهنگی تاریخی در دوره‌های مختلف در این دره زیبا شده است.

همچنین چشمه‌ها، سراب‌های فراوان، دریاچه دل‌انگیز کیو در مرکز شهر و موقعیت ارتباطی آن در گذشته به عنوان راه مواصلاتی غرب به جنوب، این شهر را در زمره یکی از شهرهای توریستی و زیبای ایران قرار داده است.

از جمله دیدنی‌های خرم آباد می‌توان به قلعه فلک الافلاک، مناره اجری، سنگ نوشته گرداب سنگی، پل شکسته، موزه فلک الافلاک، مقبره زیدبن علی، دریاچه کیو، آبشار نوژیان، آبشار سه گانه گریت، بقعه شجاع الدین خورشید، بقعه شاهزاده احمد، مسجد جامع، مقبره بابا طاهر، سراب چنگایی، بازار میرزا سیدرضا، تنگه شبیخون، مناره آجری، غار دوشه و گردشگاه گوشه اشاره کرد که در زیر به برخی از آنها پرداخته‌ایم.

• دریاچه کیو خرم آباد یکی از منحصر به فردترین و زیباترین دریاچه‌های استان لرستان است که در شمال غربی شهرستان خرم آباد و در کنار پارک کیو قرار دارد. این دریاچه از ارزش‌های توریستی درون شهری برخوردار بوده و زیستگاهی مناسبی برای جانوران آبزی و پرندگان بومی و مهاجر است. کیو در گویش لری به معنی کبود رنگ و آبی است و علت نامگذاری آن آب زلال و عمق دریاچه‌است که به رنگ آبی و نیلی دیده می‌شود.

• آبشار نوژیان در 30 کیلومتری جنوب خاوری خرم آباد در بخش پایی و در ناحیه‌ای جنگلی به همین نام قرار دارد. این آبشار با ارتفاع 95 کیلومتر، یکی از بلندترین آبشارهای کشور به حساب می‌آید. این آبشار که در نزدیکی گردشگاهی جنگلی به همین نام قرار دارد، یکی از زیبایی‌های طبیعی استان لرستان است و هر ساله، بسیاری از گردشگران را به خود جلب می‌کند. گردش‌گاه جنگلی نوژیان بالای کوه تاف قرار دارد و در این کوه انواع گیاهان دارویی می‌رویند و طبیعت و آبشار زیبای آن شگفت انگیز و دیدنی است. همواره بسیاری از مردم برای تماشای این آبشار زیبا و همچنین برای جمع‌آوری گیاهان دارویی، به این ناحیه می‌روند و اوقات فراغت خود را در آن جا می‌گذرانند.

• قلعه فلک الافلاک معروف‌ترین و پرجاذبه‌ترین اثر تاریخی در شهر خرم‌آباد است به حساب می‌آید. این قلعه که به «دوازده برجی» نیز شهرت دارد، در سده هفتم هجری در دوره اتابکان لر روی خرابه‌های دژی ساخته شده، که برخی آن را از آثار دوره ساسانی می‌دانند. قلعه فلک الافلاک در دوره فتحعلیشاه قاجار مرمت شد و برج مرتفعی به آن اضافه شد و از آن به بعد فلک الافلاک نامیده شد. فلک‌الافلاک یا دژ شاپورخواست بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه خرم‌آباد قرار دارد و با شماره 883 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

• بازار میرزا سید رضادر سال ۱۳۰۱ قمری به همت میرزا سید رضا در خرم‌آباد ساخته شد. میرزا سید رضا مقام نایب حکومتی داشته است. این بازار ۲۴ دهنه دکان و محوطه و صحن بارانداز است و به عنوان مرکز خرید و فروش طلا در شهر خرم‌آباد شناخته می‌شود.

• موزه قلعه فلک‌الافلاک در مجموعه قلعه فلک الافلاک قرار دارد و دو موزه مردم‌شناسی و باستانشناسی در آن دایر است.

• گرداب سنگی یا به گویش لری گِردآو بَردینَه، یکی از آثار تاریخی بر جای مانده از دوره ساسانیان است و در بافت قدیمی شهر خرم‌آباد قرار دارد. گرداب سنگی، بنایی مدور متشکل از یک دیواره عظیم سنگی است که به صورت مدور دور تا دور چشمه‌ای فصلی احداث شده. این بنا دارای دریچه‌ای است برای هدایت آب آشامیدنی و توزیع آن در سطح شهر شاپورخواست، مشروب نمودن اراضی و بهره برداری از آسیاب‌های آبی بوده است. مواد و مصالح به کار رفته در آن سنگ‌های لاشه همراه ملات ساروج (آهک و گچ و . . .) است که در ساختمان پل شاپوری و خرابه‌های شهر شاپورخواست مشاهده شده است.

• پل شکسته یا پل شاپوری یا به گویش لری طاقِ پیل اِشکِسَه یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانیان محسوب می‌شود و در ضلع جنوبی قلعه فلک افلاک در جنوب شهر خرم‌آباد قرار دارد. پل شاپوری عامل ارتباط غرب استان لرستان (طرهان) با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده‌است. این پل که هم‌اکنون ویرانه‌های آن برجا مانده، درجنوب غربی خرم‌آباد قراردارد و در زمان خود از شاهکارهای معماری به حساب می‌آمده. پل شکسته دارای ۲۸ طاق یا دهانه بوده اما امروزه تنها ۶ طاق آن باقی مانده‌است.

• مسجد جامع خرم‌آباد در دوره حکومت صفویان ساخته شده است. این مسجد در سال ۹۷۰ هجری قمری و به دستور شاه پرور سلطان ساخته شد و در سال ۱۱۱۰ قمری به دستور شاه سلطان حسین و در دوره کریم خان زند مرمت شد. این مسجد جامع پس از سال ۱۳۲۲ به حوزه علمیه تبدیل شد.

• سنگ نبشته که با خط کوفی روی آن حک شده‌ در قسمت جنوبی شهر خرم‌آباد قرار دارد. این سنگ به صورت یک مربع تراشیده‌است و روی آن راجع به سند مالکیت چرای دام‌های موجود در آن زمان حک شده‌است. این سنگ نبشته به گونه‌ای ساخته شده‌ که چهار گوشه آن به سوی آثار باستانی پل شکسته، مناره آجری، فلک الافلاک و حوض موسی نشانه رفته‌است. این سنگ ریشه در کوه دارد و در چند سال اخیر به علت توسعه بلوار شریعتی خرم‌آباد برش داده و جابجا شده‌است.

• مقبره زید بن علی در مرکز شهر خرم‌آباد است

• بقعه شجاع‌الدین خورشید در 15 کیلومتری جنوب شهر خرم‌آباد قرار دارد

• سراب چنگایی در غرب شهر خرم‌آباد است.

• پارک صخره‌ای، پارک شریعتی (مالگه بهاری)، پارک جنگلی مخمل‌کوه، پارک جنگلی شوراب

• غار دوشه در 45 کیلومتری جنوب غربی خرم‌آباد، در منطقه چگنی واقع است. غارهای خرم آباد از نخستین سکونت‌گاه‌های انسان به شمار می‌آیند.

خرم‌آباد از سوی دفتر منطقه‌ای اسکان بشر سازمان ملل متحد به عنوان یک شهر نمونه گردشگری انتخاب شده و علت آن اجرای طرح توسعه پایدار شهری بر مبنای گردشگری است.

محور اجرای این طرح قلعه فلک‌الافلاک است و ساماندهی فضای اطراف این قلعه و همچنین طرح مرمت و حفاظت از سایر آثار باستانی سطح شهر خرم‌آباد.

منبع:همشهری