سقاخوانی، از جمله هنرهای آیینی و نوایی است که از ردیف‌های موسیقی سنتی ایران الهام گرفته و همزمان با روزهای پایانی ماه ذیحجه (از شب عید غدیر تا شب اول ماه محرم و سپس در روزهای تاسوعا و عاشورا) همراه با موسیقی و متن برگرفته شده از زبان و فرهنگ فولکلوریک مردم این خطه کویری اجرا می‌شود، به نحوی که این آیین مذهبی به صورت سینه به سینه از پدران به فرزندان بیش از چهار سده است که به ارث رسیده.

شهروندان نوش آبادی، بنا به سنت دیرین نیاکان خود، از شب عید غدیر تا روز اول ماه محرم، شب‌ها با اجتماع در حسینیه نوش آباد، سقاخوانی می‌کنند که شیوه‌ای از عزاداری شبیه به “شروه خوانی” مردم جنوب کشور است، اما شعر و آهنگ آن به گونه‌ای خاص و منحصر به فرد متناسب با زبان مردم محلی نوش آباد تدوین شده است.

اجرای این آیین بدین گونه است که سقاخوانان که عمدتا از مردم مسن و جوانان شهر هستند، در سه دسته، موسوم به استاد و شاگرد، به شکل حلقه‌های عزا در حسینیه شهر به صورت نشسته و با فرو بردن سرهای خود به سمت پایین، اشعاری ناب و با سبک فاخر در رثای شهدای کربلا می‌خوانند که آهنگ آن در مایه‌های شور، دشتی و همایون است. این دسته‌ها هر شب متناسب با رخدادهای پیش آمده برای کاروان کربلا  منزل به منزل از مکه تا کربلا همراه کاروان حسینی شده و متناسب با هر واقعه که در این ایام برای امام حسین اتفاق افتاده (همانند امام حسین و روز عرفه و یا بستن راه کاروان امام حسین توسط حربن یزید ریاحی)، اشعاری را که قبلا توسط اساتید این فن سروده شده را شروه خوانی می‌کنند.

این سفر از عرفه‌ای شروع می‌شود که امام حسین(ع)، حج خویش را ناتمام می‌گذارد و عزم سفر به سرزمین عراق می‌کند، لذا آنها در اولین شب اجرای آیین سقا خوانی چنین می خوانند:

از حریم کعبه عزم کربلا دارد، حسین

عزم جانبازی به راه کبریا دارد، حسین

تا نیابد از جفا بر بست یزدانی گزند

انصراف از حج خود، خون خدا دارد حسین

و یا آنکه در شب‌های بعد صدای غربت مسلم بن عقیل را از بلندای دارالعماره کوفه پس از ۱۳۸۱سال با این اشعار به شرح زیر به گوش همه عالمیان می رسانند:

در کوفه من غریبم، کاشانه ندارم

گویی بروم خانه ولی خانه ندارم

بهر پسر فاطمه چون نامه نوشتم

غیر از غم آن خسرو فرزانه ندارم

جز کشته شدن در راه حق هیچ تمنا

از مردم از حق شده بیگانه ندارم

سقاخوانان، در آخرین شب از مراسم که مصادف با اولین شب از ماه محرم است از محلات مختلف برون آمده و پس از تجمع در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر در قالب یک دسته به حرکت در آمده و در مسیر رسیدن به مرکز هیئت قاسمی نوش آباد خبر رسیدن ماه محرم را به همگان با این اشعار اعلام می کنند:

زهر سو نوحه و بانگ فغان می آید، گویا محرم

شده نوای یا حسین بر گوش جان می آید گویا محرم شده

سقاخوانی نوش آباد، در روزهای تاسوعا و عاشورا نیز با آدابی خاص برگزار می‌شود، به گونه‌ای که در صبح روز تاسوعا، سقاخوانان در کوچه‌ها به حرکت درآمده و برای درگذشتگان به فاصله محرم سال قبل و محرم سال جدید، فاتحه خوانی می‌کنند و خانواده اموات نیز به یادبود درگذشتگان خود، پرچمی را به هیات هدیه می‌کنند.

سقاخوانی روز عاشورا نیز آیین مخصوص به خود را دارد به نحوی که سادات هر محل شال‌های سبز، بر گردن آویخته و پیشاپیش هیات سینه زنی و پشت تابوت حاوی پیکر نمادین سرور و سالار شهیدان امام حسین(ع)، حرکت کرده و اشعاری را با صوت حزین می‌خوانند. اشعار سقاخوانان در روز عاشورا  بدین گونه حامل پیام قیام حسینی است:

آن عاشقی که جان داد، تا زنده دین بماند

جسمش به خاک و خون خفت، در کربلا، حسین است

آن‌کس که با قیامش از مکتب شهادت

درس جهاد و نهضت، داده به ما حسین است

آزاده مرد باشید گر حق نمی‌پرستید

آن رهبری که فرمود، این نکته را حسین است.

آیین سنتی مذهبی سقا خوانی نوش آباد به شماره ۱۳۳۴ در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا