نوشته‌ها

مهارت ساخت کیسه چکن‌ دوزی خراسان جنوبی

چکن واژه‌ای ترکی و به معنای کشیدن است. به دلیل استفاده از نخ‌های گلابتون که دور تا دور نقوش اصلی زمینه‌ کیسه کشیده شده و با نخ‌های مشکی روی پارچه با روش بست‌دوزی دوخته شده است از قدیم الایام به این نام معروف شده است.

تولید کیسه‌های توتون و تنباکو که در قدیم برای مردان ساخته می‌شد، تا به کمر خود ببندند و با خود همراه داشته باشند در بیشتر شهرستان‌های استان رایج بوده و در حال حاضر تنها در منطقه سه‌قلعه شهرستان سرایان دوخت آن ادامه دارد. کیسه‌های پول، صابون و عرقچین و… نیز با سبک و سیاق کیسه‌های توتون و تنباکو هم در این منطقه تولید می‌شود.

ویژگی‌ها متمایز و ظرافت فوق‌العاده کیسه‌های توتون و تنباکو در سه‌قلعه آن را متمایز از تولیدات مشابه در سایر نقاط استان کرده و موجبات ثبت ملی این هنر ظریف دست‌ساز زنان هنرمند و خلاق سه‌قلعه را فراهم کرده است.

بافت یراق‌ها و نوارها و بندهای مورد استفاده در دور و لبه‌ کیسه در انواع مدل‌ها و طرح‌های مختلف به دست هنرمند سازنده کیسه از قدیم الایام تا کنون، دوخت اشکال و طرح‌ها و حاشیه‌های مختلف، تزیینات زیبا و منحصربه‌فرد گره سرشتی (شَمسَک) و منگوله‌ها و تزیینات نخ‌های رنگی و گلابتون در بند کیسه از شاخص‌ها و ویژگی‌های منحصر به فرد این کیسه است.

سابقه تاریخی تهیه و تولید این کیسه‌ها در سه‌قلعه بیش از ۱۵۰ سال بوده و رنگ‌های زیبا و اختصاصی زمینه‌ کیسه (سرخابی و بنفش) از جلوه‌های زیبای این دست‌دوز سنتی است. تزیین کامل هر دو روی کیسه بدون توجه به پشت و یا روی آن با طرح درخت زندگی ۷ شاخه، نقوش نمادین انسان در اطراف این درخت برای تقدیس آن و نقوش نمادین طبیعت در حاشیه از دیگر زیبایی‌های این کیسه به شمار می‌رود.

تبحر و مهارت زنان سه‌قلعه در بکارگیری انواع دوخت‌های متناسب و بسیار ظریف برای تزیین رویه‌ کیسه، بالاخص عدسه‌دوزی و همچنین دیگر دوخت‌ها از جمله زنجیره دوزی، چکن دوزی (گلابتون دوزی (دوخت بست)، دندان موشی، تفرشی‌دوزی، یراق‌دوزی و نوار‌دوزی بر شاخص‌ها و ارزش‌های این کیسه افزوده است. این مهارت در جلسه شورای ملی ثبت میراث‌فرهنگی ناملموس، پذیرفته شد.

منبع:میراث آریا

احیای هنر چکن‌دوزی در سرایان

مسئول فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان سرایان از احیای هنر چکن‌دوزی با بیش از ۱۲۰ سال قدمت در منطقه سه قلعه سرایان خبر داد.

به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایرنا، محمد عرب گفت: شهرستان سرایان که در دهه ۸۰ به هنر زنگوله‌سازی و آهنگری سنتی شناخته می‌شد امروز با احیای رشته‌های بومی و اصیل منطقه، دارای تولیدات متنوع در زمینه صنایع‌دستی است و حوله بافی، چادر شب بافی، سرمه دوزی، خراطی سنتی، میناکاری، سفالگری، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، آهنگری و زنگوله‌سازی از جمله رشته‌های رایج در این شهرستان است.

وی افزود: احیای هنرهای سنتی از اولویت‌های میراث فرهنگی بوده و به طور متوسط هر سال یک رشته بومی در شهرستان سرایان با کمک هنرمندان و دوستداران صنایع‌دستی احیا شده است.

مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سرایان گفت: امسال هنر چکن دوزی به عنوان هنر اصیل و با سابقه در منطقه سه قلعه احیا شد که این هنر دستی بیش از ۱۲۰ سال قدمت دارد و هنر دست بانوان است که برای تهیه مایحتاج به عنوان کیسه ادویه، پول، لوازم آرایش همچنین کمک به اقتصاد خانوار تولید ‌شده است.

وی بیان کرد: پارچه مورد استفاده در این هنر پارچه والا یا قمیص با رنگ زرشکی یا بنفش است که دوخت‌ها بدون هیچ دستگاه یا کارگاهی روی پارچه با استفاده از سوزن و نخ انجام می‌شود و این دوخت‌ها شامل پارچه والا یا قمیص، پارچه آستری، نخ بند که از نخ کجین و نوارهای دوخته شده با تزیینات خاص با تلفیق گره سرِشتی روی قسمت بند، تولیدات زیبایی را پدید آورده است.

عرب ادامه داد: این کیسه‌های کوچک امروزه با کاربردهای مختلف متناسب با نیاز روز در حال تهیه است و دوخت‌های رو پارچه شامل زنجیره دوزی، تفرش دوزی، عدسه دوزی، حاشیه هفتی و هشتی، درخت هفت شاخه و چکن دوزی که نوارهای طلایی است به صورت بست‌های کوچک دور کار زده می‌شود.

وی گفت: برنامه‌ریزی لازم برای آموزش و ترویج این هنر صورت گرفته و پرونده ثبت در فهرست میراث معنوی کشور با کمک هنرمند این رشته انجام شده است که به زودی برای ثبت در فهرست میراث معنوی کشور ارسال خواهد شد.

پیش‌از این چهار رشته صنایع‌دستی شامل زنگوله سازی، خراطی، کفش چرمی و چادرشب‌بافی و سه مورد از مراسم و آداب و رسوم منطقه شامل جشن سده، آب‌گیری آب انبارها و مراسم شمع روشن کردن روز برات به نام سرایان در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده‌ است.

خراسان جنوبی ۱۱ شهرستان دارد و مرکز شهرستان سرایان در ۱۶۰ کیلومتری بیرجند است.

منبع:همشهری