به گزارش ایرنا، گورستان های تاریخی به عنوان یک میراث ارزشمند و هویت تاریخی مردمان هر دیاری محسوب می شوند و در کشورهای گردشگر پذیر از مکان های جذاب برای گردشگران است.
کاوش و مطالعه بر روی گورستان ها می تواند به عنوان یکی از غنی ترین منابع موجود از چگونگی زندگی اجتماعی نسلهای گذشته محسوب شود و با پیشرفت های اخیر در مطالعه استخوانهای انسانی نظیر مطالعه ژنتیک باستانی و تحلیل های شیمیایی، روشی برای فهم روابط پیچیده اجتماعی و جابه جایی جمعیتهای باستانی فراهم شده است.
اصلی‌ترین هدف مطالعه گورستانها، پی بردن به بیماری، مهاجرت و جابه جایی، سلامت، تغذیه، جنسیت، موقعیت و شبکه روابط اجتماعی است که در مجموع با کمک این موارد میتوان تصویری از زندگی روزمره افراد در گذشته بدست آورد.
چنانچه به اهمیت هویت تاریخی گورستان های تاریخی پی برده شود می توان صنعت گردشگری را در این حوزه رونق و مفهوم جدیدی در صنعت گردشگری رواج داد.
کشف گورستان تاریخی و حیرت انگیز دنا
کارشناس باستان شناسی میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد گفت: این گورستان به طور کاملا اتفاقی کشف شد، در یکی از روز ها حوالی سال ۸۹ تا ۹۰ قرار شد چند تیر برق در این منطقه نصب شود که پایه یکی از تیرها به درون یکی از این قبر ها فرو رفت.
علی اصغر آتش فراز افزود: البته باید توجه داشت که مردم محلی که در این منطقه مشغول کشاورزی اند چندین بار از این گورها مشاهده کرده بودند اما اطلاعی از اهمیت و ارزش آن ها نداشتند.
وی تصریح کرد: بسیاری از این گورها در قبرستان تاریخی دنا سطحی هستند و دسترسی به آن ها چندان دشوار نیست.
آتش فراز تاکید کرد: حدود سال ۸۶ هم محوطه تاریخی قلعه «ده پایین» در سادات محمودی در بخشی از این گورستان کشف شد در حالی که همه از وجود گورستان بی اطلاع بودند و این قلعه جزو آثار ملی ثبت شد.
اهمیت تاریخی گورستان دنا
کشف گورستان ۴۵۰۰ هزار ساله دهستان سادات محمودی واقع در شهرستان دنا و در محدوده اجرای سد خرسان سه، سبب شده که باستان شناسان از عجایب موجود در آن انگشت به دهان بمانند.
این گورستان تاریخی شگفت انگیز آنطور که باستان شناسان گفته اند مربوطه به ۲۵۰۰ و یا حدود سه هزار سال قبل از میلاد مسیح است.
دهستان سادات محمودی از توابع بخش پاتاوه شهرستان دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد است که بخش زیادی از روستاهای این دهستان میان ۲ رودخانه همیشه خروشان بشار و خرسان وحشی واقع شده است.
به گفته باستان شناسان تاکنون در این گورستان اشیای تاریخی و دارای نقوش مختلف کشف شده که تا پیش از این در هیچ جای ایران کشف نشده است.
باستان شناسان در کاوش های نجات بخشی سد خرسان سه، تاکنون به بیش از ۳۰۰ شی باستانی شاخص دست یافته اند. این اشیا نشان می دهد مردم کوچ رو در هزاره سوم پیش از میلاد با مهم ترین تمدن های شرق ایران باستان ارتباط فرهنگی و تجاری داشته اند.
اشیای کشف شده نشان می دهد که مردم این منطقه از فلات ایران از یک سو با شهر سوخته، از سوی دیگر با تمدن ۵ جلیل رود جیرفت کرمان و با تمدن شهداد، داد و ستد زیادی داشته اند.
وجود تبرزین، سر پیکان، دستبند، سر گرز مفرغی نیز نشان از ارتباط مردم منطقه با لرستان هزاره سوم پیش از میلاد یعنی مهد تمدن مفرغ و تمدن هفت هزار ساله تپه حصار دامغان است.
گورستان دنا، یکی از غنی ترین گورستانهای تاریخی فلات ایران
کارشناس باستان شناسی میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: این گورستان حداقل یکی از بزرگ‌ترین و غنی ترین گورستانهایی است که در فلات ایران کشف شده و باید تا پایان کاوش ها منتظر ماند تا به راز گورها پی برد.
آتش فراز عنوان کرد: تاکنون چهار فصل کاوش در ۲ گورستان تاریخی سادات محمودی انجام گرفته است و در همین کاوش های اولیه ۴۸ گور کشف شده و بدون شک این قبرستان تاریخی بسیار غنی است.
وی گفت: تاکنون نزدیک به ۱۰۰ شی تاریخی موزه ای با ارزش در این کاوش ها تنها در کم تر از یک هزار مترمربع از حفاری ها کشف شده است. این در حالی است که حداقل وسعت گورستان ۶ هکتار تخمین زده می شود و تنها سطح بسیار کمی از آن کاوش شده است.
اتش فراز تصریح کرد: اشیای کشف شده شامل اشیا موزه ای که قابلیت نگهداری در موزه را دارند و دارای ارزش فراوانند و دسته دیگر اشیا کشف شده مناسب برای مطالعات پژوهشی هستند که شامل بقایای سفال و مواردی از این قبیل می شوند.
حیرت باستان شناسان از شگفتی های گورستان دنا
باستان شناسان هنگامی که برای نخستین بار در پشت سد خرسان ۳ در محدوده کهگیلویه و بویراحمد به گورستانی با حدود ۴۵۰۰ هزار سال قدمت رسیدند شگفت زده شدند، یعنی این گورستان حدود سه هزار سال بیش از میلاد مسیح قدمت دارد.
این گورستان متعلق به عصر عیلامیان است و وسعت آن یک کیلومتر مربع است و رودخانه خرسان آن را به دو نیم تقسیم می کند و بخشی از آن هم زیر چند روستا مدفون شده است. این برای نخستین بار است که در کهگیلویه و بویراحمد منطقه زاگرس جنوبی محوطه تاریخی متعلق به عیلامیان کشف می شود.
آتش فراز باستان شناس اداره کل میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: عجایب گورستان حدود ۴۵۰۰ ساله دنا را می توان در دستیابی به اطلاعاتی تاریخی دانست که در هیچ برهه ای ممکن نبوده و کشف گورستان، آن اطلاعات را برملا می کند.
وی تاکید کرد که داده های تاریخی بدست آمده از گورستان حکایت از داد و ستد میان شرق و غرب ایران در هزاران سال پیس می کند و برخی آثار کشف شده از این گورستان متعلق به جنوب شرق ایران بوده است.
وی گفت: هنوز پاسخی برای این سئوال که چرا مردم اینقدر از این قبرستان استفاده کرده اند و مردگان زیادی را درآن دفن کرده اند بدست نیاورده ایم و امیدواریم در ادامه کاوشها به اینگونه سئوالات پاسخ دهیم.
داد و ستد مردمان این منطقه تاریخی با شرق ایران
مسئول هیات کاوش گورستان تاریخی سادات محمودی دنا گفت: وجود جاده ارتباطی و تجاری که از منتهی الیه شرق ایران آغاز می شد و پس از عبور از شهداد کرمان و از طریق فارس به شوش وبین النهرین متصل می شد موجب تماس مداوم مردمان این منطقه باستانی با بازرگانان شرق و زمینه آشنایی آن ها با هنرهای جنوب شرق ایران را فراهم می ساخت.
رضا ناصری افزود: گواه این ادعا یافت شدن سنگ های نیمه قیمتی عقیق و لاجورد و ظروف مرمرین و همچنین لیوان کوچک مفرغی با نقوش گاو های کوهان دار که شاخص منطقه جنوب شرق ایران است و نیز سینی مفرغی با نقش برجسته شیر است.
در این گورستان تاریخی شکل گورهای مختلفی از قبیل گورهای جناقی شکل و یا «خرپشته»، گورهای چهار چینه سنگی (مستطیل مربع) و گور خمره ای که کودکان را در درون آن دفن می کرده اند وجود دارد و نوع تدفین گورها نیز به صورت جنینی است.
در تدفین جنینی دست ها و پاهای متوفی به طور کامل جمع می شد و همانند جنینی که در رحم مادر قرار دارد به خاک سپرده می شدند.
انجام چهار فصل کاوش در گورستان تاریخی دنا
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد گفت: چهارمین مرحله نجات بخشی آثار تاریخی در گورستان تاریخی دهستان سادات محمودی دنا انجام شده است.
مجید صفایی افزود: در چهارمین فصل کاوش، تاکنون پنج گورستان تاریخی کشف شده که ساختار گورها به صورت سنگ‌چین و با سقف خرپشته ای بوده است.
وی تاکید کرد: تاکنون سه فصل عملیات کاوش نجات‌بخشی آثار تاریخی در روستای ده‌پایین سادات محمودی انجام گرفته و مرحله آخر آن نیز در مرداد ماه امسال، برای نخستین بار در روستای «له‌سواره» این دهستان انجام شد.
صفایی ابراز داشت: اشیا کشف شده در این کاوش شامل ظروف سفالی لوله‌دار، ظروف مفرغی و دستبند با نقش شیر و پیاله‌های پایه‌دار بوده اند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد بیان کرد: بررسی اولیه کارشناسان این سازمان، از اشیای کشف شده مربوط به هزاره نخست قبل از میلاد و فرهنگ ایلامی بوده و تخمین زده می شود که مربوط به ۲ هزار و ۵۰۰ تا سه هزار سال پیش است.
وی عنوان کرد: کشف این آثار نشان دهنده اهمیت تاریخی این گورستان است.
وی مهم‌ترین هدف کاوش در دهستان سادات محمودی را نجات‌بخشی آثار تاریخی و ثبت و ضبط اطلاعات تاریخی استان تا پیش از اجرا و آبگیری سد آبی خراسان ۳ دانست.
سرنوشت گورستان تاریخی دنا و سد خرسان؛ از شایعه تا واقعیت
گورستان ۴۵۰۰ هزار ساله دهستان سادات محمودی شهرستان دنا در محدوده اجرای سد خرسان ۳ متعلق به چهار محال بختیاری از جمله نمونه های میراث فرهنگی با اهمیت کهگیلویه و بویراحمد محسوب می شود اما اینکه سرنوشت این گورستان به کجا ختم می‌شود و سرانجام ساخت سد در این محدوده چه خواهد شد، پرسش کاربران در فضای مجازی است.
چندی پیش در یکی از پست ها در فضای مجازی آمده بود که «این گورستان تاریخی در مخزن سد خرسان واقع شده و پژوهشکده میراث فرهنگی از پاسخگویی به افکار عمومی درباره سرنوشت گورستان تاریخی خودداری می‌کند.»
کارشناس باستان شناسی معاونت میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد در رابطه با شایعات در فضای مجازی گفت: این گورستان در محدوده آبگیری سد خرسان ۳ واقع شده و تا زمانی که کار کاوش کامل آن به پایان نرسیده باشد، پژوهشکده باستان شناسی کشور و وزارت میراث فرهنگی از دادن هرگونه مجوز برای آبگیری سد خودداری خواهد کرد.
وی تاکید کرد: سد خرسان ۳ هم اینک در حال ساخت بوده و حداقل تا ۵ سال آینده آبگیری نخواهد شد.
سد خرسان ۳ یک سد مخزنی بتنی دو قوسی نازک با ارتفاع ۱۹۵ متر در فاصله ۵۰ کیلومتری جنوب شهرستان لردگان در دست اجراست و مجری طرح ملی سد خرسان سه وزارت نیرو و مکان ساخت آن نیز استان چهارمحال و بختیاری است.
ادامه مطالعات باستان شناسی این گورستان تا اتمام کاوش ها
معاون پژوهشکده باستان شناسی کشور گفته است که کاوش های منطقه تاریخی سادات محمودی دنا به دلیل گستردگی آثار و طرح های تاریخی و فرهنگی که داراست طبق برآورد ما حداقل به ۴۰ تا ۵۰ فصل کاوش نیاز دارد.
سیامک سرلک ابراز داشت: تا زمانی که کاوش های ما کاملا تکمیل نشود و تمام اطلاعات موجود را اخذ نکنیم ما همچنان مشغول پژوهش هستیم و هیچ وقت کفایت مطالعات باستان شناسی را در این محدوده اعلام نخواهیم کرد.
بی شک گورستان تاریخی سادات محمودی حرف های بسیاری برای گفتن دارد گورستانی که با هر فصل کاوش وسعت بیشتری از تاریخ ناشناخته زاگرس جنوبی را پیش روی باستان شناسان قرار می دهد و مناسبات ساکنان مناطق مختلف فلات ایران را در هزاران سال پیش روشن می کند.
این گورستان تاریخی اگر پشت سد خرسان سه دفن نشود و کاوش های آن به سرانجام برسد هم می تواند برگی دیگر از تاریخ خواندنی ایران باستان را ورق بزند و هم منطقه محروم سادات محمودی در شهرستان دنا را به مقصد گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کند تا از این رهگذر از قافله توسعه پایدار عقب نماند.
سه هزار و ۷۰۹ شی تاریخی در کهگیلویه و بویراحمد کشف شده که از این تعداد تاکنون ۴۲۰ قلم مرمت شده است.
تاکنون ۷۳۱ اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی این استان شامل ۶۱ آسیاب، ۵۰خانه تاریخی، ۴۰ قلعه، ۴۰ آب‌انبار، ۲۳۳ بقعه متبرکه، ۱۹گورستان، ۱۷ استودان، ۱۳ پل، ۱۳ بافت تاریخی، پنج حمام، پنج مسجد و سه کاروانسرای این استان در فهرست آثار ملی قرار گرفته است. نقش برجسته‌های تنگ سولک بهمئی، نخستین اثر ملی ثبت ملی شده کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۱۶ است.
قدیمی‌ترین شی تاریخی ثبت‌شده در کهگیلویه و بویراحمد ابزارهایی مربوط به تپه روستای بی‌بی زلیخا در شهرستان کهگیلویه و دوران نوسنگی است.
یکی از شاخص‌ترین آثار تاریخی این استان تابوت سفالی مربوط به هزاره اول قبل از میلاد بوده که در کشور منحصربه‌فرد است. سکه‌ها، ظروف سفال و فلزی مربوط به دوره‌های ایلامی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی ازجمله اشیای تاریخی کهگیلویه و بویراحمد است.
استان کهگیلویه و بویراحمد با ۷۲۳ هزار نفر جمعیت در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان بیش از ۱۶۶ هزار کیلومترمربع مساحت دارد.
منبع:ایرنا
