در این میان روستاها به عنوان مکان هایی با ویژگی های زیست محیطی و اجتماعی ویژه می تواند به عنوان میزبان شهروندان خسته از زندگی شهری بوده و علاوه بر کاهش پیامد منفی زندگی ماشینی به توسعه پایدار مناطق منجر شود.

حضور در روستا و استفاده از ظرفیت های گردشگری روستاها نقش بسزایی در افزایش نشاط اجتماعی و رونق اقتصادی دارد که گلستان با داشتن بیش از هزار روستا با بافت های گوناگون فرهنگی اجتماعی  تاریخی می تواند پیشقراول گردشگری روستایی در کشور باشد.

براساس آخرین سرشماری رسمی کشور در سال ۹۵، بیش از ۸۷۱ هزار نفر از گلستانی ها که رقمی معادل ۴۶ و ۶ دهم درصد از جمعیت را تشکیل می دهند در روستاها سکونت دارند.

در هفت شهرستان از ۱۴ شهرستان استان، روستاییان بیش از ۵۰ درصد جمعیت شهرستان را تشکیل می دهند، به عنوان نمونه در مراوه تپه ۸۴ و ۲۲ دهم درصد جمعیت، در آق قلا ۶۸ و سه دهم درصد، در کلاله ۶۴ و ۲ دهم درصد و در گالیکش ۶۳ درصد جمعیت در روستاها سکونت دارند.

روستاهای گلستان در بخش برخورداری از جاذبه های طبیعی و تاریخی در حوزه گردشگری سرشار از فرصت های مستعد هستند و به جهت اسکان بیش از ۱۵ قومیت ایرانی در استان از جاذبه های فرهنگی و صنایع دستی متعددی برای جذب گردشگر برخوردارند.

وجود سنت ها، آداب و رسوم، باورهای دینی مختلف در کنار آثار تاریخی – فرهنگی نظیر کاروانسراها، آب انبارها، بادگیرها، عمارت های تاریخی و همچنین آثار مذهبی روستا مانند بُقاع متبرکه، امامزاده ها،‌ مساجد، کلیساها، سبب شده تا روستاهای گلستان به عنوان  مقصد گردشگری پرطرفدار معرفی شوند.

گردشگری روستایی با سابقه بیش از یک قرن به همه فعالیت ها و خدماتی اطلاق می شود که دولت ها، مردم و کشاورزان برای تفریح و استراحت گردشگران و  جذب آنها در نواحی روستایی ارائه می کنند، این گونه گردشگری شامل گردشگری کشاورزی، گردشگری مزرعه، گردشگری طبیعت، گردشگری فرهنگی و اکوتوریسم است.

جاذبه های گردشگری روستایی گلستان از دیگر استانها بیشتر است

استاد رشته توریسم و گردشگری دانشگاه های گلستان سطح جاذبه های گردشگری روستاهای این استان را بالاتر از روستاهای همتراز در دیگر استان ها دانست و به خبرنگار ایرنا گفت: جاذبه های روستاهای استان در سه محور و پراکنش جغرافیایی مختلف تقسیم بندی می شوند.

مهدی سقایی اظهارداشت : روستاهای دشتی  و شمالی استان واقع در محدوده ترکمن صحرا، رودخانه اترک ، خلیج گرگان  به سبب بافت جمعیتی و مشاغل خاص به عنوان روستاهای با جاذبه فرهنگی محسوب می شوند.

وی ادامه داد: رواج برخی مشاغل مانند صیادی و ماهیگیری این روستاها را به عنوان مقصد گردشگری تبدیل می کند که به عنوان نمونه می توان به روستاهای واقع در بخش جعفربای غربی در شمال گلستان اشاره کرد.

این استاد دانشگاه یادآور شد : روستاهای کوهپایه ای استان  هم به سبب برخورداری از جاذبه های طبیعی، چشم اندازهای منحصر بفرد و برخورداری از جنبه های اکوتوریسمی در حوزه گردشگری طبیعی بسیار مستعد محسوب می شوند که در این بخش می توان به به روستاهای واقع در دهنه محمد آباد ، زرین گل روستاهای زاو و چهل چای اشاره کرد.

سقایی در خصوص  ویژگی های روستاهای واقع در میان بند و یا همجوار با جنگل های استان اشاره و اضافه کرد : برخی از روستاهای استان به ویژه در منطقه بندرگز و کردکوی به سبب برخورداری از قابلیت های بکر کشاورزی توان گردشگری کشاورزی و اگروتوریسم (گردشگری کشاورزی)را در خود جای داده اند.

این استاد دانشگاه گلستان بیان کرد : برخی از روستاهای واقع در این حوزه جغرافیایی مانند روستای تاریخی تمیشه کردکوی ، از جاذبه های گردشگری تاریخی مطلوبی برخوردار هستند.

افزایش روستاهای هدف گردشگری به ۳۹ روستا

به گفته وی با وجود تلاش های گسترده صورت گرفته اما یک معضل بزرگ در گردشگری روستایی به چشم می خورد.

سقایی گفت : بر اساس رویکردهای کشوری تعداد روستاهای گردشگری گلستان به چهار روستا محدود است اما با تغییر و اصلاح رویه های ملی با استناد به ویژگی های منطقه ای و استانی، تعداد روستاهای هدف گردشگری به ۳۹ روستا در استان افزایش یافت.

سقایی گفت : متاسفانه در برخی مواقع کمیت گرایی فدای کیفیت شد و بجای آنکه قابلیت ها و زیر ساخت های گردشگری را بر اساس ظرفیت های هر روستا  و الویت های ترسیمی توسعه دهیم به شکل فراگیر به دنبال رونق گردشگری در روستاهای متعددی رفتیم.

ناکافی بودن اعتبارات

وی خاطرنشان کرد : در این حالت به سبب ناکافی بودن اعتبارات دولتی چشم انداز ترسیمی در حوزه گردشگری در روستاهای هدف کامل نشد و به جای آنکه چند روستای هدف گردشگری به زیر ساخت های مطلوب گردشگری روستایی دست یابند تعداد زیادی روستا به حداقل زیر ساخت ها رسیدند.

این کارشناس صنعت گردشگری تصریح کرد: گلستان از محدود استان هایی است که طرح آمایش گردشگری در آن به اتمام رسیده است و ۱۴۳ جاذبه استان مطالعه قرار گرفته است و  هر یک از مناطق بر اساس ظرفیت های خود در الویت ها و سطوح مخصوصی طبقه بندی شدند.

سقایی تصریح کرد:‌ صرف ایجاد زیر ساخت ها در روستاها به گردشگری منجر نمی شود، برای تحقق صنعت گردشگری در روستا باید محصول گرشگری خلق شود و عایدی برای روستانشینان ایجاد شود.

نیازمند ایجاد شبکه گردشگری هستیم 

وی با اشاره به فعالیت برخی نهادهای غیر تخصصی در حوزه گردشگری روستایی در استان اظهارداشت : برای  تحقق گردشگری نیازمند شکل گیری شبکه گردشگری هستیم یعنی باید تعدادی روستای همجوار در تعامل با مناطق شهری یک قطب گرشگری را شکل دهند و با ارایه یک محصول گردشگری صنعت گردشگری را محقق کنند.

مدیرکل امور روستایی و شوراهای استانداری گلستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا  بیان کرد: تنوع جغرافیایی و اقلیمی موجود در گلستان سبب شده تا چشم اندازها و جاذبه های روستاهای استان از طیف گسترده تری نسبت به سایر استان ها برخوردار باشد.

علی نصیبی گفت : مساحت به نسبت محدود گلستان فرصت بی نظیری در اختیار گردشگران قرار داده تا برای حضور در اقلیم های مختلف و تفرجگاه هایی مانند جنگل بیابان و کویر به صرف وقت زیادی نیاز نداشته باشند.

وی به حضور اقوام مختلف در گلستان اشاره و اضافه کرد: آداب  و رسوم و سنن مختلف این قومیت ها بستری مناسب برای برگزاری جشنواره های فرهنگی هنری را مهیا ساخته است که در سطح کلان گامی موثر در رونق  فعالیت های حوزه گردشگری است.

نصیبی یادآور شد : طی سالیان اخیر با پیش بینی تسهیلات ارزان قیمت و ورود جوانان علاقه مند به گردشگری ۱۵۰  واحد بومگردی در گلستان تاسیس شد و دهیاران با شرکت  در دوره های آموزشی به مبانی گردشگری آشنا شدند.

وی گفت :  بر اساس آمارهایی که نهادهای مختلف احصا کرده اند حدود ۶۰ روستا مهاجرت معکوس دارند و جمعیت آنها در حال افزایش است  که یکی از عوامل موثر در این بخش به تقویت فعایت های گردشگری به ویژه در روستاهای کوهستانی مربوط است.

وی ادامه داد : روستاهایی مانند ساسنگ و سیاه روبار از جمله مناطقی بودند که در حال تبدیل شدن به روستایی متروک بودند که دوباره پویایی و رونق در آنها  احساس می شود.

نصیبی اظهارداشت: با ورود گردشگران منابع درآمدی ثابتی برای مردم ایجاد شد و مهمترین دغدغه آنها یعنی اشتغال برطرف می شود.

وی افزود: ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ مانند ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻱ ﻏﻴﺮ ﺯﺭﺍﻋﻲ، ﺍﮐﻮﺗﻮﺭﻳﺴﻢ، ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺩﺳﺘﻲ،  فعالیت ﻫﺎی ﺑﻴﺮﻭﻥ ﺍﺯ ﻣﺰﺭﻋﻪ، به ﺗﻮسعه ﺯﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎی ﻛﺎﻟﺒﺪی ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎعی روستا منجر می شود.

به تاکید نصیبی تداوم پرداخت تسهیلات ارزان قیمت به سرمایه گذاران و کارآفرینان روستایی گلستان به ویژه در بخش گردشگری می تواند کمک شایانی به ایجاد اشتغال در این مناطق  کند.

وی ادامه داد: از مجموع حدود یک هزار روستای گلستان در سال‌های اخیر در بسیاری از آنها،  اقامتگاه‌های بومگردی تأسیس شده که می‌تواند در توسعه گردشگر روستایی نقش آفرین باشد، با ایجاد آگاهی و افزایش اطلاعات در روستاها در زمینه بومگردی اصولی و اینکه بومگردی چیست و چه کمکی به توسعه و ماندگاری جوامع محلی می‌کند می‌توان امیدوار بود تا در آینده از خانه‌های مهمانپذیر روستایی به سمت بومگردی هایی حرکت کنیم که به واقع نمادی از فرهنگ‌ها و سنت‌ها و نوع و سبک زندگی در یک روستا بوده و در تلاش برای حفظ طبیعت و فرهنگ منطقه هستند.

نصیبی خاطرنشان کرد : علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، می‌توان روستاهای گلستان را در زمینه تاریخی هم دارای ظرفیت‌های بی شماری دانست؛ بافت قدیمی و خاص روستاها در بسیاری از مناطق که همچنان به همان سبک و سیاق قدیم باقی مانده و از آفت شهری شدن، رها ماندند می‌تواند به عنوان منبع مهمی برای جذب گردشگر محسوب شود.

تلاش خبرنگار ایرنا برای گفت و گو با مدیران حوزه گردشگری گلستان برغم تماس های متعدد نتیجه نداد.

میثم علاالدین یک روستایی مطلع منطقه زیارت گرگان به خبرنگار ایرنا  اظهارداشت : وقتی روستایی مورد توجه گردشگران قرار گرفت دولت زیرساخت های آن روستا و امکانات رفاهی در آن ایجاد می کند و همین سبب توانمندسازی جوامع محلی می شود.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر گردشگری با ایجاد اشتغال در روستاها سبب افزایش سطح رفاه و کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها می شود.

علاالدین مهمترین عامل در توسعه گردشگری روستایی را تجربه برشمرد و اظهارداشت: گردشگران به دنبال تجربه خوب از سفر خود هستند و باید همه عوامل نظیر حمل و نقل، اقامت، تأسیسات خورد و خوراک مطلوب باشد تا تجربه خوبی را برای یک گردشگر به جای گذارد.

وی اضافه کرد: کسب و کارهای سرگرم کننده یکی از موارد اشتغالزایی است که در دنیا مطرح است که می توان با بازی های قدیمی روستایی و با ساده ترین وسائل محیطی شاد و جذاب برای گردشگر فراهم کرد.

وی دسترسی نقاط مختلف روستایی استان به اینترنت را مطلوب ارزیابی و اضافه کرد: برای یک گردشگر آنتن دهی تلفن همراه و اتصال به اینترنت مهم است و باید زیرساخت های روستاها در این زمینه فراهم باشد.

این روستایی اهل زیارت گرگان درباره حوزه اجتماعی گردشگری روستایی هم یادآور شد: حضور گردشگران باید کمترین اثر اجتماعی و فرهنگی را بر روستاهای میزبان بگذارد و در این زمینه توجه به مسائل مذهبی و فرهنگی هر روستا مهم است.

گردشگری روستایی می توان به عاملی برای جهش اقتصادی و رونق تولید در استان کم برخوردار گلستان تبدیل شود، وجود جاذبه های طبیعی فرهنگی و تاریخی مختلف  بستر تحقق این رویکرد را در این استان شمالی افزایش داده است البته برای تحقق این امر مهم نیازمند داشتن نقشه راه علمی و برنامه ریزی اصولی است.

کارشناسان امر معتقدند شکوفایی این ظرفیت بی بدیل استان گلستان با همت و تلاش دولت جهادی سیزدهم محقق می شود چرا که رویکرد اکنون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استفاده از فرصت های موجود در استانهای کشور است تا رونق اقتصادی و اشتغالزایی را در مناطق رقم بزند.

گردشگری یکی از فعالیت های مهمی است که در دهه های اخیر جایگاهی ویژه در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها یافته است. این صنعت علاوه بر درآمدزایی، اشتغال زایی، و تبادل فرهنگ ها؛ سهمی از فعالیت های اقتصادی از جمله صادرات را به خود اختصاص داده است؛ به گونه ای که اقتصاددانان از صنعت گردشگری به عنوان صادرات نامرئی یاد می کنند.

گردشگری روستایی بخشی از صنعت گردشگری است که با برنامه ریزی دقیق، شناسایی دقیق محدودیت ها و مزیت های آن می توان نقش موثری در توسعه مناطق گردشگری و در نتیجه توسعه ملی و کمک به بهبود اقتصاد ملی ایفا کند. اهمیت گردشگری روستایی تا آنجاست که بسیاری از صاحب نظران حوزه گردشگری براین باورند که در آینده نزدیک روستاها به یکی از اصلی ترین مقاصد گردشگری در جهان تبدیل خواهند شد.

گردشگری روستایی، فرصتی برای پیشرفت همه‌جانبه روستاها

گردشگری روستایی می تواند در توانمندسازی مردم محلی، توسعه منابع انسانی، رشد اقتصادی،‌ خلق فرصت های شغلی، برطرف کردن شکاف میان نواحی شهری و روستایی در زمینه های مختلف نقش بسزایی داشته باشد. با توجه به ویژگی های منحصر بفرد گردشگری روستایی در رشد اقتصادی، رونق بخشیدن به فعالیت های روستایی، و ایجاد اشتغال برای ساکنن روستاها می توان از آن به عنوان فرصتی برای پیشرفت همه جانبه یاد کرد.

در این نوشتار ضمن تبیین مفهوم گردشگری روستایی، درصدد پاسخ به این سوال هستیم که دهیاری ها با مشارکت سازمان ها و نهادهای مرتبط چه نقش و کارکردی در رونق گردشگری روستایی می توانند ایفا نمایند؟

گردشگری روستایی با سابقه بیش از یک قرن به کلیه فعالیت ها و خدماتی اطلاق می شود که دولت ها، مردم، و کشاورزان برای تفریح و استراحت گردشگران و نیز جذب آنها در نواحی روستایی ارائه می کنند. این گونه گردشگری شامل گردشگری کشاورزی، گردشگری مزرعه، گردشگری طبیعت، گردشگری فرهنگی و اکوتوریسم می باشد.

توسعه گردشگری روستایی و دستاوردهای آن

توسعه گردشگری روستایی در کشور مزایای بسیاری دارد و مهمترین آنها کمک اقتصادی به مناطق روستایی و جوامع محلی، تقویت زیرساخت های مناطق روستایی، آگاه کردن اهالی روستا از ارزش میراث منطقه خود و ترویج حفاظت از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس است.

گردشگری روستایی می تواند از تولیدات محلی، صنایع دستی حمایت کند. حتی می تواند به کشاورزان و صاحبان هنر کمک کند تا تولیدات و محصولات خود را به صورت مستقیم و بی واسطه به دست مصرف کنندگان برسانند. که منجر به ایجاد انگیزه بیشتر و نیز درآمدزایی برای اهالی روستا خواهد شد

فراهم آوردن تسهیلات مخابراتی، تقویت سیستم های لوله کشی و آب رسانی، ایجاد سیستم های فاضلاب کارآمدتر، بازسازی مسیرهای ارتباطی آسیب دیده از جمله اقداماتی است که بایستی دهیاری ها با مشارکت سازمان های مرتبط برای اهالی روستا فراهم آورند. این اقدام زمینه توسعه گردشگری در روستاها را فراهم آورده و مانع از مهاجرت اهالی از روستاها به شهرها می شود.

تصور برخی از روستانشینان این است که شهرها پر از میراث ارزشمند است و در روستا میراث ارزشمندی وجود ندارد. گردشگری روستایی می تواند این نگرش را تغییر دهد. دهیاری ها باید ارزش میراث فرهنگی ناملموس منطقه خود مانند سنت ها، آداب و رسوم، باورهای دینی را برای اهالی تشریح کنند و با مشارکت مردم روستا آثار  تاریخی-فرهنگی نظیر کاروان سراها، آب انبارها، بادگیرها، عمارت های تاریخی و همچنین آثار مذهبی روستا مانند بُقاع متبرکه، امامزاده ها،‌ مساجد، کلیساها، آتشکده ها را به عنوان مقاصد گردشگری معرفی کنند. به این ترتیب با استفاده از ظرفیت افراد محلی و ایجاد انگیزه در میان مردم می توان بیشترین بهره برداری را از ظرفیت های فرهنگی، تاریخی و مذهبی روستا کرد.

گردشگری روستایی می تواند باعث تقویت تلاش های محلی برای حفاظت دقیق تر از ارزش های بومی و منطقه ای شود. هنگامی که در مناطق روستایی مشاغل جدیدی ایجاد شود و افراد بومی وضعیت اقتصادی بهتری داشته باشند، ارزش میراث فرهنگی روستای خود را درک کرده و مشتاقانه از آن محافظت می کنند.

نقش دهیاری‌ها در توسعه گردشگری روستایی

روستاهای ایران با برخورداری از جاذبه های طبیعی و تاریخی، آداب و رسوم محلی، پوشش های سنتی، سبک خاص زندگی و فرهنگ بومی از ظرفیت قابل ملاحظه ای برای پیشرفت و ارتقای گردشگری روستایی برخوردار است. رونق گردشگری روستایی علاوه بر احیای فرهنگ بومی و زنده کردن سنت ها و ارزش های فراموش شده، بستری برای پیشرفت همه جانبه روستا و جلوگیری از مهاجرت اهالی به شهرها را فراهم می آورد.

نهادهای محلی روستا مانند شورای اسلامی و دهیاری ها نقش مهم و تاثیرگذاری در توسعه گردشگری روستایی ایفا می کنند. دهیاری ها با استفاده از ظرفیت هیأت اندیشه ورزان و افراد با تجربه محلی، نهادها و دستگاه های دولتی مرتبط، سازمان های مردم نهاد، انجمن های فعال در زمینه گردشگری می توانند ظرفیت های گوناگون فرهنگی، تاریخی و مذهبی روستای خود را شناسایی کنند. همچنین با جلب مشارکت مردم محلی، کارآفرینان و هنرمندان روستا و حرفه مندان می توانند نسبت به فرهنگ سازی و ایجاد انگیزه در میان اهالی روستا اقدام کرده و برای اجرای طرح های گردشگری، ایجاد و ارتقای زیرساخت های لازم در روستا برنامه ریزی کنند.

مشارکت دهیاری‌ها و سازمان‌های مرتبط در توسعه گردشگری روستایی

بر اساس تصمیم هیأت وزیران (مصوب ۲۱ بهمن ۱۳۸۰) به منظور اداره و حفظ پیشرفت همه جانبه روستاها وظایفی برای دهیار و دهیاری ها درنظر گرفته شده است. براساس وظایف مرتبط با توسعه گردشگری روستایی دهیاری ها و با درنظر گرفتن شرایط موجود و بحران کرونا؛ به منظور رونق بخشیدن به گردشگری روستایی پیشنهادهایی ارائه می شود. موارد پیشنهادی با همکاری دهیاری ها و سازمان ها و نهادهای دولتی و مشارکت مردم روستا قابل اجرا خواهد بود.

۱. بهبود وضعیت زیست محیطی روستا

دهیاری با مشارکت معتمدین، بزرگان و صاحبان سرمایه روستا، هیأتی از اندیشه ورزان متشکل از سرمایه گذاران، صاحبان هنر، حرفه مندان، صاحبان تجربه و افراد تحصیل کرده تشکیل دهد. هیأت اندیشه ورز به گروه هایی تقسیم و مرتبط با آن توسط کارشناسان سازمان محیط زیست به صورت مجازی آموزش ببینند. از میان آموزش دیدگان، افرادی برای آموزش نیروهای محلی در حوزه های مرتبط با محیط زیست انتخاب شوند.

افراد علاقه مند به مشارکت در مدیریت شرایط بحرانی، درخصوص استفاده از تجهیزات اطفای حریق، ساخت سیل بند، امدادرسانی در حوادث طبیعی غیرمترقبه مانند زلزله، طوفان، آتش سوزی و نظایر آنها آموزش های لازم را بگذرانند. علاقه مندان در زمینه مدیریت پسماند و زباله آموزش های مرتبط در این خصوص را گذرانده و وظیفه نظارت بر نظافت محیط روستا به آنها واگذار شود. بدین ترتیب با مشارکت اندیشه ورزان و نیروهای محلی می توان اقدامات شایسته ای در جهت حفظ محیط زیست و جلوگیری از تخریب آن انجام داد.

نمونه یک دهیاری موفق در حفاظت از محیط زیست

از جمله دهیاری های موفق در موضوع حفاظت از محیط زیست، «دهیاری روستای بازرجان» است. این روستا در ۱۸ کیلومتری شمال غربی تفرش قرار دارد و یکی از نمونه های موفق در اجرای طرح مدیریت پسماند در سال ۱۳۸۷ است.

دهیاری بازرجان در ابتدا با خرید کیسه زباله و توزیع آن بین اهالی روستا و تعبیه سطل های زباله، فرهنگ سازی اولیه در میان اهالی را آغاز کرد. در مرحله بعد فرآیند تجمیع و دفن زباله در خارج از روستا طی فرآیندی چندین مرحله ای انجام شد. در این طرح استفاده از مکانیسم کرم کمپوست باعث شد مدیریت پسماند علاوه بر ایجاد محیطی سالم برای روستا دستاورد دیگری به نام تولید کرم و تولید ورمی کمپوست نیز داشته باشد. از این محصول به عنوان کود غیر شیمیایی استفاده می شود که به مراتب از کودهای شیمیایی موجود در بازار مناسب تر می باشد. طرح یاد شده علاوه بر اینکه مورد استقبال فراوان اهالی روستا قرار گرفت باعث شد دهیاری روستای بازرجان در پنجمین همایش ملی مدیریت پسماند به عنوان روستای برتر انتخاب شود.

۲. تشویق روستاییان به توسعه صنایع‌دستی و اهتمام به ترویج و بازاریابی محصولات کشاورزی و دامی روستا

دهیاری ها با مشارکت شبکه تعاون روستایی با اعطای وام های قرض الحسنه کم‌بهره با بازپرداخت طولانی، صاحبان هنر و خدمات را به ایجاد کارگاه های کوچک خانگی تشویق کند. بانوان روستا که در زمینه تولید مربا، ترشی، خیارشور، کلوچه های خانگی، نان های محلی و مواردی از این دست مهارت دارند را به ایجاد کسب و کارهای خانگی دعوت کنند. دهیاری ها با همکاری بخشداری در کمترین زمان ممکن اقدام به صدور پروانه کسب برای مشاغل خانگی کنند. محصولات خانگی، تولیدات محلی، محصولات کشاورزی را با  برندی معتبر و طرح های خلاقانه مشتری پسند روانه بازارهای هدف داخلی و خارجی نمایند.

برگزاری کارگاه های آموزشی توانمندسازی صاحبان کسب و کارها،‌ زنان سرپرست خانوار، جوانان و افراد جویای کار؛ راه اندازی بازارچه های محلی در روستا؛ برپایی جشنواره های مجازی با هدف معرفی آثار و تولیدات روستایی، صنایع دستی و محصولات کشاورزی از دیگر اقداماتی است که در جهت توسعه گردشگری روستایی پیشنهاد می شود.

نمونه موفق داخلی از صادرات محصولات کشاورزی

از جمله نمونه های موفق داخلی در صادرات محصولات کشاورزی می توان به موفقیت استان کردستان در فروردین ۱۳۹۹ اشاره کرد. «شبکه تعاون روستایی استان» ۵۰۰ تن محصول کشاورزی از مرز رسمی باشماق مریوان به عراق صادر کرد. این موضوع ضمن ایجاد ظرفیت های جدید برای توسعه صادرات غیرنفتی به رشد اقتصادی کشاورزان و مشارکت کنندگان در این طرح کمک زیادی کرد. همکاری دهیاری ها با شبکه های تعاون روستایی مناطق مختلف می تواند دستاوردها و ظرفیت های روستا را معرفی نموده و در توسعه اشتغال روستایی تاثیر بسزایی داشته باشد.

گلیم ایرانی، ظرفیتی بی نظیر برای صادرات به دیگر کشورها

از نمونه های موفق در تولید صنایع دستی در کشور می توان به «گلیم بافی در روستای نجف تراکمه» اشاره کرد. روستای نجف تراکمه از توابع شهرستان کلیبر در آذربایجان غربی از جمله روستاهایی است که گلیم بافی منبع اصلی درآمدزایی و ایجاد اشتغال برای ساکنین روستا محسوب می شود.

براساس آمار اعلام شده از سوی خبرگزاری صدا وسیما در سال ۱۳۹۵؛ بافت گلیم برای بیش از ۱۰۰ نفر از زنان روستای نجف تراکمه و روستاهای اطراف اشتغال ایجاد کرده و حداقل ۳۰۰ گلیم در اندازه های مختلف در طول سال بافته می شود. کیفیت گلیم ها به گونه ای است که ظرفیت صادرات به کشورهای دیگر را دارد.

دهیاری روستا با حمایت وزارتخانه های مرتبط مانند جهاد کشاورزی، و صنعت، معدن و تجارت می تواند هنردست اهالی روستا را به بازارهای هدف خارج از کشور معرفی نماید. این اقدام علاوه بر رونق بخشیدن به اقتصاد روستای نجف تراکمه انگیزه ای برای توسعه صنعت گلیم بافی و کارآفرینی بیشتر در میان اهالی روستا می شود.

پیشنهاد می شود روستاهایی که هنرهای دست بافت اصیل مانند فرش، گلیم، نمد و نظایر آنها دارند با مشارکت سازمان های مرتبط اقدام به صادرات صنایع دستی خود کنند، این اقدام زمینه ساز معرفی هنر اصیل ایرانی به دیگر کشورها شده و صادرات غیرنفتی کشور را رونق می بخشد.

۳. همکاری دهیاری‌ها با سازمان‌ها و نهادهای دولتی و ایجاد تسهیلات لازم برای ایفای وظایف آنها

۱-۳. همکاری دهیاری با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

توسعه گردشگری یکی از وظایف وزارت میراث فرهنگی است. توسعه همه جانبه روستا، ایجاد زیرساخت های گردشگری روستایی و رونق بخشیدن به اقتصاد روستایی از جمله وظایف دهیاری می باشد. بدین ترتیب وزارت میراث فرهنگی یکی از اصلی ترین همکاران دهیاری ها محسوب می شود. دهیاری ها با مشارکت این وزارتخانه می توانند فعالیت هایی به شرح ذیل انجام دهند:

۱-۱-۳. حفظ و احیا آثار تاریخی و پیشگیری از تخریب آنها

آموزش هیأت اندیشه ورز روستا توسط کارشناسان خبره وزارت میراث فرهنگی در جهت حفاظت از آثار تاریخی-تمدنی به صورت مجازی یکی از مواردی است که دهیاری می توانند بستر آن را فراهم آورند. هیأت اندیشه ورز می تواند آموزش های لازم را به نیروهای محلی علاقمند منتقل کرده و گروهی را مسئول حفاظت از آثار تاریخی- فرهنگی منطقه خود نمایند. با استفاده از این روش ضمن آشنا کردن اهالی روستا با میراث ارزشمند روستای خود، با بهره گیری از ظرفیت افراد بومی و  مشارکت دادن آنها می توان به گونه ای شایسته تر از میراث تاریخی حفاظت نمود.

۲-۱-۳. ترویج و توسعه صنایع دستی و هنرهای اصیل محلی

به منظور رونق بخشی به اقتصاد روستا و ایجاد اشتغال برای اهالی می توان دوره های آموزشی برای صاحبان هنر، بانوان روستا، و افراد جویای کار برگزار کرد. یکی از دهیاری های موفق در این زمینه، «دهیاری روستای گز منزل» است. در سال ۱۳۹۹ با درخواست دهیاری روستای گز منزل از توابع بخش دشتیاری شهرستان چابهار؛ آموزش و توانمندسازی زنان روستایی در زمینه صنایع دستی محلی(سوزن دوزی) در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان قرار گرفت. کلیه متقاضیان و هنرجویان روستای گزمنزل با تکنیک ها و روش های نوین سوزن دوزی آشنا و آموزش دیدند. در پایان دوره در صورت درخواست کارآموزان تسهیلات بانکی به ایشان پرداخت می شد.

۳-۱-۳. احیای صنعت بومگردی

توسعه و گسترش فرهنگ بومگردی و استفاده از اقامتگاه های بومگردی در کنار ایجاد اشتغال و کمک به توسعه اقتصادی روستا، به حفظ آداب و رسوم محلی، سنت های قدیمی و جذب گردشگران داخلی و خارجی کمک شایانی می کند. دهیاری ها با مشارکت متخصصان وزارت میراث فرهنگی با آموزش دادن نیروهای محلی و صاحبان خانه های قدیمی می توانند بومگردی ها را احیا کنند. یکی از روستاهای مستعد توسعه بومگردی، روستای کُدیر از توابع بخش کجور شهرستان نوشهر است. در این روستا خانه های تاریخی زیادی وجود دارد که به حال خود رها شده اند. با آموزش نیروهای محلی و اعطای تسهیلات می توان خانه های قدیمی را مرمت و به عنوان اقامتگاه، رستوران، و موزه مورد بهره برداری قرار داد. با این اقدام ضمن حفظ اصالت و غنای تاریخی روستا، اشتغال زایی برای افراد بومی ایجاد شده و مهاجرت از روستا به شهرها کاهش چشمگیری پیدا می کند.

۴-۱-۳. سایر موارد پیشنهادی در این بخش

برپایی جشنواره های مجازی در جهت معرفی آداب و رسوم و آیین های سنتی، بازی های محلی قدیمی، پوشش های اصیل بومی با هدف جذب گردشگر؛ شناسایی هنرهای دستی منسوخ شده و احیای آنها؛ حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس؛ ایجاد بازارچه های صنایع دستی با هدف اشتغال زایی محلی؛ تهیه شناسنامه برای آثار طبیعی، تاریخی، مذهبی و فرهنگی روستا از دیگر اقدامات مشترک دهیاری ها و وزارت میراث فرهنگی محسوب می شود.

۲-۳. همکاری دهیاری با سازمان حفاظت از محیط زیست

حفاظت از آثار و منابع طبیعی، زیستگاه های طبیعی، پیشگیری از تخریب و آلودگی محیط زیست، مدیریت منابع آب، خاک، هوا، مدیریت و بازیافت پسماندها و زباله ها از مهمترین وظایف سازمان محیط زیست به شمار می آید. دهیاری ها با استفاده از ظرفیت نیروهای محلی و سهیم کردن اهالی روستا در حفاظت از محیط زیست می تواند بستری برای توسعه گردشگری روستایی فراهم آورد.

با در نظر گرفتن استانداردهای محیطی زیستی، افزایش آگاهی و سواد اطلاعاتی مردم در زمینه حفاظت از محیط زیست و برنامه ریزی برای ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست می توان زمینه توسعه همه جانبه گردشگری روستایی را فراهم ساخت. دهیاری هر منطقه با مشارکت سازمان محیط زیست می تواند فعالیت هایی به شرح ذیل انجام دهد:

۱-۲-۳. مدیریت منابع محیطی زیستی

برگزاری دوره های آموزشی برای هیأت اندیشه ورز روستا توسط کارشناسان سازمان محیط زیست در زمینه مدیریت پسماند و بازیافت آن؛ تولید کمپوست؛ اصلاح الگوی کشت و آبیاری؛ مدیریت منابع آب زیرزمینی و مواردی از این قبیل از جمله مواردی است که با مشارکت دهیاری ها به سهولت قابل انجام است. هیأت اندیشه ورز آموزش های لازم را به داوطلبان بومی منتقل کرده و از میان آنها افرادی را مسئول نظارت بر فعالیت های اهالی روستا در زمینه های یاد شده نمایند.

۲-۲-۳. حفاظت از منابع طبیعی

برپایی دوره های آموزشی توسط خبرگان سازمان محیط زیست برای کلیه نیروهای محلی در زمینه پاکسازی رودخانه ها، حفاظت از تالاب ها و جلوگیری از آتش سوزی های تالابی، مدیریت شرایط بحرانی و بلایای طبیعی از دیگر موارد پیشنهادی می باشد.

۳-۲-۳. ترویج استفاده از فناوری های نوین کشاورزی

دهیاری ها به همراه کارشناسان سازمان محیط زیست با همکاری کارشناسان جهاد کشاورزی می توانند برای کشاورزان، دامداران و صاحبان صنایع مرتبط با کشاورزی در زمینه استفاده از تجهیزات نوین کشاورزی جلسات آموزشی برگزار کنند. آشنا شدن با نحوه بهره برداری از فناوری های جدید مانند دستگاه های بیوگاز در کنترل ضایعات، تولید کود، کاهش آلودگی های زیست محیطی؛ آشنایی با شیوه های نوین آبیاری مزارع کشاورزی با استفاده از سوپر جاذب ها؛ بهره گیری از فناوری نانو در تولید قطره چکان های تنظیم کننده فشار آب، گامی موثر در توسعه کیفیت تولیدات روستایی و صرفه جویی در منابع انرژی محسوب می شود.

۴-۲-۳. کودکان و حفاظت از محیط زیست

حفاظت از محیط زیست عادتی است که باید از کودکی آموخته شود تا به یک باور ذهنی تبدیل شود. دهیاری ها با مشارکت متخصصان سازمان محیط زیست و با همکاری سازمان های مردم نهاد مرتبط می توانند در زمینه کاشت نهال، حفاظت از درختان جنگل، تمیز نگه داشتن کوچه ها و معابر، تفکیک زباله ها و مواردی از این دست کودکان را آموزش دهند. با تربیت کودکان به عنوان «همیار محیط زیست» علاوه بر درونی سازی حفاظت از محیط زیست، فرهنگ حفاظت و نگهداری از میراث طبیعی به خانواده ها نیز منتقل می شود. استفاده از تجربیات بین المللی در پیشبرد هرچه بهتر و سریع تر این هدف نقش بسزایی خواهد داشت.

از جمله همکاری های موفق میان دهیاری و اداره کل محیط زیست با اهالی روستا در حفظ محیط زیست می توان به طرح «روستای پاک» در روستای رمین از توابع شهرستان چابهار اشاره کرد. مهار فاضلاب های منازل مسکونی؛ مدیریت پسماند و بازیافت زباله؛ پاکسازی روستا از نخاله، کود حیوانی و زباله های سال گذشته از جمله اقدماتی است که با مشارکت دهیار منطقه و با حضور تمامی اقشار مردم روستا اعم از دانش آموزان، کارگران، ائمه جماعت و بانوان صورت گرفت. پیش از اجرای این طرح چندین دوره آموزشی برای اهالی روستا برگزار شد.

۳-۳. همکاری دهیاری با سازمان صدا و سیما

سازمان صدا و سیما در راستای ارتقای فرهنگ عمومی گردشگری با مشارکت دهیاری ها و مسئولان استانی می تواند نسبت به تهیه و اجرای برنامه های متنوعی با موضوع گردشگری در شبکه های پرمخاطب رادیویی و تلویزیونی اقدام کند. دهیاری ها با مشارکت شبکه های استانی سازمان صدا و سیما در جهت معرفی دستاوردها و موفقیت های اهالی روستای خود می توانند فعالیت هایی به شرح ذیل انجام دهند:

۱-۳-۳. معرفی ظرفیت‌های فرهنگی-تمدنی روستا

ساخت فیلم و مستندهایی از ظرفیت های تاریخی، فرهنگی و مذهبی روستاهای کشور توسط شبکه های استانی به منظور توسعه گردشگری داخلی و جذب توریست خارجی؛ پوشش خبری جشنواره های محلی و رویدادهای گردشگری برگزار شده در سطح استانی، ملی و برون مرزی؛ ساخت برنامه های انیمیشن برای کودکان با موضوع حفاظت از آثار و منابع طبیعی؛ برنامه ریزی برای برگزاری مسابقات تلویزیونی با محوریت معرفی روستاهای ایران از جمله موارد پیشنهادی در این بخش می باشد.

۲-۳-۳. معرفی روستاهای نمونه و دهیاری‌های موفق

تولید و پخش برنامه و مستندهایی از روستاهای موفق در زمینه کارآفرینی و اشتغال زایی؛ دهیاری های موفق در زمینه توسعه گردشگری روستایی با هدف جذب گردشگر داخلی و خارجی؛ مصاحبه با فعالان صنعت گردشگری روستایی و به اشتراک گذاری تجربیات آنان؛ معرفی افراد موفق در زمینه توسعه گردشگری روستایی در سطح ملی و بین المللی از جمله اقدامات پیشنهادی در این بخش است. با این حرکت علاوه بر ایجاد رقابت سازنده میان مسئولین و اهالی روستاهای مختلف کشور، فرهنگ خدمت رسانی به مردم ترویج و نهادینه می شود.

براساس آخرین آمارها، بیش از ۳۷ هزار دهیاری در کشور وجود دارد. دهیاری‌ها به عنوان نهادی محلی، رابط میان نهادهای دولتی و مردمی؛ بازوی اجرایی شورای اسلامی در نظام مدیریت نوین روستایی، ارائه کننده خدمات و تسهیلات متنوع رفاهی و تقویت کننده روند توسعه فرهنگی و اجتماعی و زیرساخت های کشاورزی است. با توجه به ظرفیت قابل ملاحظه دهیاری ها در رونق بخشیدن به اقتصاد روستایی و توسعه صنعت گردشگری، در شرایطی که بحران کرونا بیشترین آسیب اقتصادی را به صنعت گردشگری وارد کرده، پیشنهاد می شود از این فرصت استفاده و زیرساخت های گردشگری روستایی در کشور تقویت شود.

هیأت های اندیشه ورز، نیروهای محلی آموزش دیده، صاحبان هنر، کارآفرینان بومی ظرفیت های ویژه هر روستا است که با تکیه بر آن ها و با مشارکت سازمان ها و نهادهای مرتبط با حوزه گردشگری می توان با سرعت عمل بیشتری به اهداف برنامه ریزی شده دست پیدا کرد. بی تردید با کنترل وضعیت بحران کرونا و دستیابی به یک ثبات نسبی، روستاهای کشور به یکی از مهمترین مقاصد گردشگری تبدیل خواهند شد.

منابع

رضوانی، محمدرضا (۱۳۸۷).توسعه گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار، انتشارات دانشگاه تهران

ماهنامه پژوهشی، آموزشی و ترویجی دهیار (۱۳۹۰). شماره ۳۶. مدیریت بحران و ایمنی روستا، سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور

ماهنامه پژوهشی، آموزشی و ترویجی دهیار (۱۳۹۲). شماره ۴۲. بهداشت محیط، سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور

https://www.iribnews.ir/fa/news/۱۱۶۱۶۹۰

http://www.chht-sb.ir/fa/NEWSVIEW/۱۲۴۷

https://www.irna.ir/news/۸۳۷۶۷۵۵۴/

https://www.mehrnews.com/news/۴۹۶۴۵۳۴/

منبع:ایرنا