خیام و گل‌های باغش؛ از نیشابور تا انگلستان

دکتر مهدی نوروز در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه این گیاهان گل‎های رز با رایحه‎ای خوش‎بو بود، عنوان کرد: این گل‎ها که به انگلستان فرستاده شده بود، بعدها طی مراسم خاصی بر روی قبر ادوارد فیتز جرالد، مترجم رباعیات خیام نیز کاشته شد.

وی ادامه داد: این جهانگرد چون می‎دانست ادوارد فیتزجرالد ارادت خاصی به خیام دارد به همین علت پس از حضور در آرامگاه وی گل رزی را از باغ خیام به آنجا می‎برد که هنوز هم از آن حفاظت می‎شود.

نوروز مطرح کرد: بدون شک شهرت جهانی خیام به خصوص در غرب مدیون یکی از شعرا و نویسندگان و مترجمان توانای انگلیسی به نام ادوارد فیتز جرالد است.

وی با اشاره به شخصیت ادوارد فیتزجرالد اظهار کرد: وی فردی شاعر، نویسنده و مترجم توانای انگلیسی و شخصیتی منحصر به فرد بود، در یک خانواده بسیار ثروتمند به دنیا آمد اما انسانی بسیار گوشه‎گیر و منزوی بود. ادوارد فیتزجرالد در سفری به هند یک نسخه از رباعیات خیام را به دست ‎آورد که برای وی بسیار جالب بود و در انگلیس به ترجمه آن‌ها پرداخت.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: ترجمه ادوارد فیتزجرالد ترجمه آزاد، محتوایی و آهنگین بود، وی به ترجمه لفظ به لفظ نمی‎پردازد بلکه اندیشه‎هایی را که در رباعیات خیام پیدا می‎کند، به انگلیسی و البته موزون و خوش آهنگ ترجمه می‎نماید.

وی گفت: جرالد در این ترجمه‎ها به جای اینکه به موضوعات علمی، فلسفی و گاه مذهبی بپردازد بیشتر به خوش باشی، دم غنیمت شمردن و لذت بردن خیام از حال می‎پردازد، این نوع ترجمه موجب پدید آمدن شهرت جهانی خیام گردید.

نوروز اظهار کرد: فیتز جرالد با این نوع ترجمه نه تنها خودش را شهره خاص و عام کشورها و زبان‌های دیگر نمود، بلکه موجب شد رباعیات خیام به بیش از 30 زبان زنده دنیا ترجمه شود. بعد از ترجمه فیتز جرالد که در سال 1859 اتفاق می‎افتد، اواخر قرن 19 در انگلیس و اروپا رباعیات وی بسیار مورد توجه قرار می‎گیرد و به مرور کلوپ‎هایی نیز برای خیام شناسی پدید می‎آید.

وی با بیان اینکه از اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 خیام در آمریکا جایگاه بسیار ویژه‎ای پیدا می‎کند و سپس در سراسر جهان نیز مطرح می‎شود، افزود: ترجمه‎های گوناگونی که شاهد هستیم همه از ترجمه فیتز جرالد صورت گرفته حتی عرب‎ها نیز اشعار خیام را از زبان فارسی به عربی برنگرداندند بلکه ترجمه را از انگلیسی به عربی انجام داده‎اند.

وی در ادامه با بیان اینکه بزرگان بسیاری در دنیا از جمله فیتز جرالد انگلیسی آرزو داشتند که نیشابور را ببینند، گفت: نیشابور شهر عطار و خیام در نگاه این شاعران جایگاهی مقدس و بسیار جذاب بوده است، در واقع شهرت خیام، عطار و سایر بزرگان بوده که این گونه نیشابور، کشور و سرزمین را شهره جهان نموده است.

نوروز اظهار کرد: حاکم نیشابوری در کتاب تاریخ نیشابور تا اوایل قرن پنجم 2400 نفر از دانشمندان، شعرا و عرفای نیشابور را نام می‎برد، قطعأ این افراد به 4 تا 5 هزار نفر می‌‏رسند که در نظامیه‎ها، مدارس و مکاتب درسی و عرفانی نیشابور درس خواندند و پسوند نیشابوری را به نام خود همراه کردند و چه بسا که در همین شهر فوت کرده و دفن شدند.

وی عنوان کرد: بسیاری از این شاعران و عرفا آرزو داشتند که مقبره و شهر شاعران بزرگی چون خیام و عطار را ببیند و برروی خاک این شهر قدم بزنند.

رئیس دانشگاه سبحان نیشابور گفت: این شخصیت شناسی‎ها اگر ادامه پیدا کند، می‏‌شود بسیاری از این بزرگان را به دنیا معرفی نمود؛ بسیاری هنوز هم همانند حاج بکتاش ولی نیشابوری، بالغ بر 26 میلیون نفر در دنیا پیرو دارد و همه آرزو دارند به زادگاه وی در روستای فوشنجان نیشابور بیایند.

وی با بیان اینکه اگر فضا و این پتانسیل شناخته شود و زمینه برای ورود گردشگر فراهم گردد، خود نیشابور به تنهایی می‎تواند قطب گردشگری باشد؛ در خصوص کتاب‎های گوناگونی که در یک قرن اخیر برای خیام نوشته شده است، اشاره کرد و افزود: اگرچه کتاب‎های بسیاری به صورت چند زبانه و مجموعه مقالات و برخی انتقادی نوشته شده اما یکی از آن‌ها اثری از استاد علامه محمد تقی جعفری است که به نوعی تمام آثاری را که به خیام پرداخته شده است، بررسی نموده و یازده تا از معتبرترین منابع را استخراج نموده و گفته تمام این‌ها پیشوند “امام حجت‌الحق عمر ابن ابراهیم خیام نیشابوری” را قبل از نام خیام دارند.

وی عنوان کرد: خیام ابتدا ریاضی‌دان، منجم و فیلسوف بوده و آثار مسلم علمی از وی در ابن باب‌ها وجود دارد و سپس شاعر است، یک قرن بعد از فوت خیام اولین بار مرصادالعباد نجم‌الدین رازی از او به عنوان شاعر یاد می‎کند.

این استاد زبان و ادبیات فارسی بیان کرد: به صورت صد درصد نمی‎توان گفت که کدام رباعیات دقیقا متعلق به خود خیام است، سندهایی وجود دارد که بسیاری از رباعیات از شاعران دیگر هستند اما از روی سبک شناسی که یک علم محسوب می‎شود، می‏‌توان بسیاری از رباعیات منتسب به خیام را  مشخص نمود که به آن‌ها رباعیات خیامی گفته می‌‏شود و منسوب به این شاعر است.

وی بیان کرد: در مجموع گاه تا ۹۰۰ رباعی را نیز به خیام نسبت داده‎اند، رباعیاتی که متعلق به خیام تشخیص داده می‏‌شود، حدود 4 تا 5 موضوع بیشتر نیستند و بسیار فلسفی، عمیق و غالبا همراه با پرسش هستند.

منبع: ایسنا