آشنایی با شهر تاریخی شوشتر – خوزستان

این شهر دارای وسعتی در حدود 3440 کیلومتر مربع بوده که شهر قدیمی و تاریخی شوشتر به عنوان هسته مرکزی آن و محصور در شعبات رودخانه کارون می‌باشد. در جزیره‌ای به عرض حدود 2 کیلومتر و طول 8 کیلومتر قرار گرفته حاضر چهار راه ارتباطی مهم شهرستان شوشتر را با سایر نقاط خوزستان مرتبط می سازد.

تاریخ شوشتر

برخی نویسندگان ساخت شهر شوشتر را به هوشنگ پیشدادی نسبت می‌دهند که این مطلب به افسانه شبیه است زیرا مدارک مستند تاریخی که تأیید کنند هوشنگ پیشدادی وجود داشته است در دست نمی‌باشد.

 

گیریشمن باستانشناس فرانسوی غار پبده در اطراف شوشتر را نخستین سکونتگاه انسانی در ایران دانسته و بدینصورت قدمت شوشتر را به حدود ده هزار سال پیش می رساند.

عیلام شناس معروف والترهینس در کتاب دنیای گمشده عیلام، احتمال داده است شوشتر امروز همان آدامدن عیلامی می‌باشد.

در حفاری‌هایی که در اراضی دستوا (در پنج کیلومتری جنوب غربی شوشتر فعلی) صورت پذیرفت، مشخص شد که این منطقه برای اولین بار بعد از مرگ اسکندر مقدونی توسط اقوام الیمائید اشغال شده است.

هنگامیکه مهرداد اول اشکانی حدود سال140 قبل از میلاد سرزمین بین النهرین را تصرف کرد، منطقه الیمائید نیز که تازه استقلال یافته بود تحت تسلط وی قرار گرفت.

بهترین دوره ایکه شهر شوشتر در تاریخ خود گذرانده مربوط به عصر ساسانیان است. بسیاری از آثار و بناهای با ارزش شوشتر در این زمان خلافت عمر توسط لشکریان اسلام به سرداری ابوموسی اشعری فتح شدوطبق نوشته صاحب تذکره شوشتر :آن شهر اٍرم مانند،لگدکوب سم ستوران غازیان گردید.

این شهر بعدها توسط مغولان و تیموریان فتح شد. در دوره صفویه شخصی به نام واخشتوخان از طرف دربار به حکمرانی شوشتر گماشته شد. این شخص در شوشتر دست به عمران و آبادی زد بطوریکه طبق نوشته تذکره شوشتر: «در آن زمان مردم شوشتر در وقت بسیار خوش بوده و روزگار به فراغت می گذرانیدند.»

در زمان نادرشاه افشار بعلت شورشی که در این شهر بر علیه حکومت مرکزی صورت گرفت نادرشاه به شوشتر لشکر کشیده و پس از فتح شهر دست به فجایع زیادی زد.بطوریکه طبق نوشته نویسنده عالم آرای نادری بسیاری از بزرگان شهر را کشتند و سه شبانه روز زنان واطفال عوام الناس را به لشکریان بخشیدند.

بعد از مرگ نادرشاه اوضاع شوشتر، مانند سایر نقاط کشور دچار هرج و مرج گردید و درگیری بین نعمتیها و حیدریها بشدت رواج داشت. در زمان کریم خان زند نیز بعلت شورشهایی که در شوشترصورت گرفته و انواع شر و درگیری ،کشاورزی، و کسب وکار دراین شهر از رونق افتاد.

جاذبه‌های شوشتر

برای دیدن شهری که قلبش با آب می‌تپد لازم نیست راه دوری تا ایتالیا و ونیز بروید. این شهر نزدیک شماست. در خوزستان؛ شوشتر.

گیرشمن، باستان‌شناس سرشناس، معتقد است غار پیده، نخستین سکونتگاه بشری بوده است و این یعنی 10 هزار سال قدمت. عیلام‌شناس معروف والترهینس در کتاب دنیای گمشده عیلام، احتمال داده است شوشتر، امروز همان آدامدن عیلامی باشد.

اما آنچه این شهر استان خوزستان را جذاب‌تر می‌کند آبی است که در دل آن جریان دارد. باستان‌شناسان گمانه می‌زنند که در دوره هخامنشی اقتصاد وابسته به کشاورزی سبب شد سنگ بنای این آبشارها برجا گذاشته شود. حفر نهرهای ساخته دست بشر «گرگر» و «داریون» را هم به این دوره نسبت می‌دهند.

پس از هخامنشیان، ساسانیان بودند که تحولی عظیم در منطقه ایجاد کردند و بی‌نظیرترین شبکه آبیاری در اعصار کهن را در این منطقه بنا نهادند. محوطه این آبشارها مجموعه‌ای است از سدها، تونل‌ها، کانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی.

هرچند آبشارهای شوشتر را با هدف کشاورزی بنا نهادند، اما اهداف صنعتی، بازرگانی، دفاعی و معماری هم به راحتی در سایه کشاورزی به دست آمد. در منطقه شوشتر ده‌ها آسیاب ساخته شده که بزرگترین مجموعه صنعتی تا پیش از انقلاب صنعتی به شمار می‌رود.

شوشتری‌ها از رودخانه دور شهرشان به عنوان خندقی برای دفاع هم استفاده می‌کردند. استفاده‌ای که شوشتر را برای دوره‌ای در تاریخ غیرقابل تسخیر کرده بود.

رودخانه ساخته دست بشر «گرگر» قابل کشتی‌رانی بود و برای تجارت و بازرگانی از آن استفاده می‌شد. در سایت پایگاه میراث فرهنگی منطقه شوشتر از پل و سد شادروان در منطقه، به عنوان معدود راه‌های عبور از رودخانه پهناور کارون نام برده شده که گمان می‌رود جاده شاهی نیز از همین پل عبور می‌کرد.

برخی تاریخ‌دانان معتقدند شوش و شوشتر را شوشیندخت (شوش) زن یزدگر پسر شاپور ساخت. اما برخی دیگر می‌گویند این نام در اصل «شش‌در» است چون شهر شش در یا شش دروازه داشت.

در زمان افشاریه به دلیل شورشی که در این شهر علیه حکومت مرکزی انجام شد، نادرشاه به شوشتر لشکر کشید و پس از فتح شهر دست به فجایع زیادی زد. به طوری بسیاری از بزرگان شهر را کشتند. بعد از مرگ نادرشاه اوضاع شوشتر مانند سایر نقاط کشور دچار هرج و مرج شد. در زمان کریم‌خان زند نیز به دلیل شورش‌هایی که در شوشتر صورت گرفته و انواع شر و درگیری،کشاورزی و کسب و کار در این شهر از رونق افتاد.

پل بند «گرگر» بر فراز مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها قرار دارد که مسیر رودخانه «گرگر» را مسدود کرده و عملکردی مانند سدهای امروزی دارد که منجر به هدایت آب به تونل‌های مجموعه «آسیاب‌ها» می‌شود. پیشینه ساخت این پل بند را به دوره صفوی نسبت می دهند.

در «مجموعه آسیابها و آبشارها» تعداد قابل توجهی آسیاب وجود دارد و نمونه کامل و بزرگی از به کارگیری نیروی آب برای چرخاندن آسیاب ها را می توان در این مجموعه مشاهده کرد.

در شوشتر، به آسیاب «آسیو» (Asyo) و مجموعه آسیاب‌ها «آسیووا»(Asyova) می‌گویند. در مجموعه آسیاب‌های شوشتر آسیاب‌ها از نوع تنوره‌ای (پره‌ای) و شیبی (چرخی) بودند.

پل بند شادروان روی شاخه شطیط ساخته شده و یکی از اساسی‌ترین بخش‌های تأسیسات آبی شوشتر است. این پل بند در فهرست آثار ملی هم ثبت شده است.

پیشینه ساخت این پل بند مربوط به دوره شاپور ساسانی است و بر اساس شواهد و مدارک، در زمان شاپور ساسانی پی‌ریزی و ساخته شده است.

پل بند شادروان در 300 متری جنوب بند میزان، در شمال غربی شوشتر، ساخته شده است و در حال حاضر بقایای آن در کنار پل آزادگان به چشم می‌خورد.

منبع:همشهری