گربه‌سانان بخش مهمی از فون جانوری و گونه پرچم برای بسیاری از زیستگاه‌های طبیعی کشور محسوب می‌شوند. در ایران ۸ گونه گربه‌سان زیست می‌کند که خوشبختانه در استان خراسان رضوی هر ۸ گونه مشاهده و ثبت شده‌اند اما نگرانی‌هایی در خصوص حفاظت آنها وجود دارد که بیشتر گونه‌های بزرگ‌جثه را شامل می‌شود. یکی از این گونه‌های ارزشمند یوزپلنگ آسیایی است که تاکنون گزارشات محلی زیادی مبنی بر حضور این گونه ارزشمند در برخی مناطق استان گزارش شده‌است و نمایه‌ها و نشانه‌های به جا مانده شاهدی بر این حضور است اما با توجه به استتار خوب این گونه با محیط و همچنین سرعت بالای حیوان تاکنون به جز شهرستان بردسکن در سایر شهرها این حضور مستند نشده است و مسئولین محیط زیست شهرستان‌ها در تلاشند تا با استفاده از تجهیزاتی از جمله دوربین تله‌ای حضور این گونه ارزشمند را مستند کنند.
رئیس ادره نظارت بر امور حیات وحش خراسان رضوی گفت: در استان خراسان رضوی یوزپلنگ آسیایی در شهرستان‌های خواف، بردسکن، سبزوار و بجستان مشاهده شده و در بعضی از این شهرها حضور این گونه ثبت و مستند شده است.
بتول عابدی اظهار کرد: به دلیل عدم وجود مستندات کافی، آمار دقیقی از تعداد یوز در استان نداریم و امیدواریم که بتوانیم با برنامه‌ریزی‌های به عمل آمده حضور این گونه در مناطق مستعد را ثبت کنیم.
وی خاطرنشان کرد: برای حفاظت از این گونه ارزشمند و در حال انقراض اقداماتی در دستور کار اداره کل حفاظت محیط زیست استان قرار دارد که از آن جمله می‌توان به آموزش جوامع محلی شامل برگزاری کارگاه‌های آموزشی، توزیع بسته‌های زیست محیطی، برگزاری وبینار، نصب دوربین تله‌ای در محل‌هایی که احتمال حضور یوزپلنگ بیشتر است، آموزش چهره به چهره به دامداران و ارتباط مستمر با دهیاران و اعضاء شورای اسلامی روستاهای مناطق مورد نظر و حضور مأموران در منطقه و افزایش گشت و کنترل اشاره کرد.
یکی از مناطقی که حضور یوزپلنگ در آن ثبت و مستند شده، شهرستان بردسکن است
تا کنون مشاهدات مختلفی مبنی بر حضور یوزپلنگ در شهرهای مختلف استان گزارش شده است اما تنها در شهرستان بردسکن موفق به ثبت و مستندسازی حضور یوزپلنگ شده‌اند و تلاش برای ثبت این گونه ارزشمند در سایر مناطق ادامه دارد.
سرپرست اداره حفاظت محیط زیست بردسکن در همین زمینه در گفت‌وگو با ایسنا گفت: در سال ۱۳۹۲ تصاویری از حضور یک قلاده یوزپلنگ آسیایی در منطقه حفاظت شده درونه واقع در ۷۰ کیلومتری غرب بردسکن ثبت و مستندسازی شده است، همچنین گزارش‌های متعددی مبنی بر مشاهده یوزپلنگ آسیایی توسط جوامع محلی گزارش شده است.
مهدی جمعه‌پور در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: منطقه‌ای که حضور یوزپلنگ آسیایی در آن مستندسازی شده است محیط‌بانی درونه مستقر شده است و این منطقه به طور شبانه‌روزی توسط محیط‌بانان رصد و پایش می‌شود.
وی تاکید کرد: با توجه به اینکه یوزپلنگ آسیایی در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به برخی از زیستگاه‌های ایران است اهمیت این گونه ارزشمند را در منطقه ما نشان می‌دهد و بر همین اساس اقدامات مختلفی در زمینه آموزش مردم محلی در جهت شاساندن هر چه بهتر این گونه انجام شده است که از جمله این اقدامات می‌توان به آموزش دانش‌آموزان تحت عنوان یک ساعت با محیط‌بان، آموزش چهره به چهره دامداران و جوامع محلی روستای حاشیه منطقه، همچنین برگزاری مسابقات فرهنگی و هنری مرتبط با موضوع یوزپلنگ آسیایی اشاره کرد.
جمعه‌پور افزود: هر چه مردم جوامع محلی منطقه آگاه‌تر باشند می‌توانند نقش موثرتری در حفاظت از این گونه ارزشمند داشته باشند.
سرپرست اداره حفاظت محیط زیست بردسکن تصریح کرد: خشکسالی‌های چندین ساله در منطقه به نوعی زیستگاه این جانور را در مناطق دشتی و بیابانی تحت تأثیر قرار داده است که در جهت کاهش آثار سوِء این خشکسالی‌ها اقداماتی شامل نهال‌کاری و ایجاد منابع آبی انجام شده است.
به دلیل استتار خوب یوزپلنگ و محتاط بودن حیوان، مستند کردن حضور حیوان مشکل است
منطقه حفاظت شده هلالی و منطقه حفاظت شده افتخار بجستان نیز از جمله مناطقی است که بارها و بارها حضور یوزپلنگ توسط اهالی منطقه گزارش شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست بجستان در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: مناطق حفاظت‌شده بجستان با توجه به وضعیت توپوگرافی، پوشش گیاهی و جانوری از جمله مناطق مستعد حضور یوزپلنگ است.
مجتبی رضانژاد اظهار کرد: در حوزه شهرستان بجستان از سال‌های گذشته و از دهه ۴۰ تا کنون گزارش‌های متعددی مبنی بر حضور یوزپلنگ در منطقه داشته‌ایم و بعد از این گزارش‌ها پایش‌های زیادی هم در این زمینه انجام شده و در دهه گذشته رد، آثار و نمایه‌های مربوط به یوزپلنگ توسط کارشناسانی که در آن زمان به منطقه اعزام شده بودند، برداشت شده است.
وی ادامه داد: علاوه بر گزارش‌هایی که به طور متعدد در دهه ۴۰ و دهه ۷۰ داشتیم در سال ۹۷ نیز حضور یوزپلنگ توسط مردم محلی گزارش شد و شاید گزارش‌های محلی زیاد موثق نباشد اما در همان سال یکی از طبیعت‌گردان و دوست‌داران محیط زیست هم از مشاهده یوزپنگ در منطقه خبر داد و خصوصیات و نشانه‌هایی که ارائه کرد کاملا مربوط به یوزپلنگ بود.
رضانژاد تصریح کرد: اخیرا نیز چندین گزارش داشته‌ایم که آخرین گزارش مربوط به یک ماه و نیم قبل است که در دشت‌های منطقه حفاظت شده هلالی و توسط مردم محلی گزارش شده است.
وی تاکید کرد: با توجه به اینکه یوزپلنگ استتار بسیار خوبی دارد و حیوانی است که جانب احتیاط را رعایت می‌کند، به همین دلیل مستند کردن حضور این گونه تا حدودی سخت است بنابراین برای اثبات حضور این گونه حتما باید نمایه‌ها، نشانه‌ها و حتی رد حیوان بررسی شود و در محل، دوربین‌های تله‌ای نصب شود تا بتوان تصاویری از حضور حیوان در منطقه ثبت کرد.
وی ادامه داد: در این زمینه اقداماتی هم انجام شده و در مناطقی که انتظار حضور یوزپلنگ را داشتیم دوربین‌گذاری کردیم ولی با توجه به اینکه امکانات جوابگو نبوده تا این لحظه موفق به ثبت تصویری از یوزپلنگ نشده‌ایم.
رئیس محیط زیست بجستان خاطر نشان کرد: در زمینه نصب دوربین‌های تله‌ای در منطقه، پیگیری‌هایی در دست اقدام است و به‌زودی این دوربین‌ها در مناطق مورد نظر نصب خواهند شد تا بتوانیم به کمک کارشناسان زبده و افرادی که در این زمینه تجربیاتی دارند بررسی دقیق‌تری در رابطه با وضعیت یوزپلنگ در شهرستان بجستان داشته باشیم.
جغتای پل ارتباطی بین دو زیستگاه مهم میاندشت جاجرم و توران سمنان
رئیس اداره حفاظت محیط زیست جغتای نیز از رصد این گونه ارزشمند در بخش‌هایی از شهرستان جغتای خبر داد و در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: یوزپلنگ یکی از گونه‌های بسیار ارزشمند است و با توجه به اینکه تعداد این گونه در کشور کم است رصد آن در مناطق مورد انتظار حائز اهمیت است.
مدثر تیموری اظهار کرد: شهرستان جغتای به دلیل مزر مشترک با میاندشت جاجرم که یکی از مهمترین زیستگاه‌های یوزپلنگ ایرانی محسوب می‌شود همچنین به دلیل وجود جانورانی از جمله خرگوش و آهو که هر دو از طعمه‌های اصلی یوزپلنگ هستند مستعد حضور یوزپلنگ است و به عنوان مناطق پشتیبان می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
تیموری افزود: مناطقی از جغتای به عنوان یک گدار محل عبور و همچنین یک پل ارتباطی بین دو زیستگاه این گونه شامل میاندشت در جاجرم و توران در سمنان است و این اهمیت رصد این گونه در منطقه را دوچندان می‌کند.
وی ادامه داد: با همکاری و تعاملی که با همکارانمان در جاجرم داشتیم در روزهای گذشته و به مناسبت روز جهانی یوزپلنگ، مرز مشترک را رصد و پایش کردیم و به منظور ثبت حضور گونه، باز هم این رصد و پایش انجام خواهد شد.
سرپرست اداره حفاظت محیط زیست جغتای افزود: گزارش‌هایی از حضور این گونه توسط همیاران محیط زیست در منطقه داشته‌ایم اما این مشاهدات تا کنون مستند نشده است و امیدواریم که به زودی بتوانیم حضور یوزپلنگ در جغتای را ثبت و مستند کنیم.
حوادث جاده‌ای اولین عامل تلفات یوزپلنگ در منطقه
معاون اداره حفاظت محیط زیست سبزوار نیز در رابطه با حضور یوزپلنگ در این منطقه گفت: یکی از کریدورهای مهم یوزپلنگ مخصوصا هنگام مهاجرت، منطقه روداب و داورزن است.
علی قرائی عنوان کرد: هنگامی که یوزپلنگ از منطقه جاجرم به سمت پارک توران حرکت می‌کند مسیرش از ریگزار بین منطقه حفاظت شده پروند و پارک توران است.
وی اظهار کرد: بنا بر گفته‌های محیط‌بانان قدیمی، منطقه روداب یکی از زیستگاه‌های مهم یوزپلنگ در گذشته بوده و در این منطقه آهو که طعمه یوزپلنگ می‌باشد، زیاد است اما در حال حاضر این منطقه مثل قدیم نیست.
قرائی خاطر نشان کرد: در سال‌های قبل گزارش تلف شدن چند قلاده یوزپلنگ در منطقه عباس‌آباد تا داورزن را داشتیم که هنگام عبور از جاده تلف شدند و با توجه به اینکه الان مدتی است یوزپلنگ در این منطقه مشاهده نشده است، ترس ما از این است که این حیوان به دلیل وجود بزرگراه تهران مشهد و وجود این مخاطرات، در قسمت‌هایی مسیر گذرش را عوض کرده باشد؛ چراکه در جاهایی که قبلا توقع داشتیم یوزپلنگ را ببینیم طبیعتا حضورش کاهش پیدا کرده و البته این یک احتمال است.
وی با اشاره به این که یکی از مهمترین مخاطراتی که همه حیوانات با آن مواجهند تخریب زیستگاه است، گفت: متاسفانه بحث احداث جاده‌ها یکی از معضلات اصلی یوزپلنگ در ایران است و هنگام احداث جاده در زمینه تنوع زیستی و گونه‌های نادر منطقه در بسیاری موارد مطالعاتی انجام نمی‌شود و این ضعف باعث تخریب زیستگاه و یا تلف شدن گونه‌های نادر می‌شود به طوری که در سال‌های اخیر بیشترین تلفات یوزپلنگ مربوط به شکار غیر مجاز نیست بلکه مربوط به احداث جاده‌ها است.
قرائی افزود: با توجه به آموزش‌های خوب سمن‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها، مردم در منطقه روداب و داورزن به خوبی با یوزپلنگ و خصوصیاتش آشنایی دارند و به ارزش این گونه واقفند و از جانب مردم منطقه هیچ نگرانی نداریم چون مردم اطلاعات خیلی خوبی دارند.
معاون اداره حفاظت محیط زیست سبزوار بیان کرد: با توجه به اینکه سبزوار، روداب و داورزن در مسیر گذر یوزپلنگ است و حضور این گونه تا کنون در منطقه مستند نشده است چنانچه کسی در منطقه یوزپلنگ را مشاهده کرد در درجه اول مراقب باشد و در مرحله بعد اگر امکانش باشد، حتما عکس یا فیلم از حیوان بگیرد و در ثبت و مستند کردن این گونه نادر به ما کمک کنند اصلا هم مهم نیست با چه دوربینی باشد مهم این است که حضور گونه را مستند داشته باشیم، همچنین رانندگان در مناطقی که در کنار جاده تابلو عبور یوزپلنگ نصب شده است برای حفظ جان خود و حفظ جان حیوان حتما سرعت را کم کنند.
بدون شک یوزپلنگ آسیایی از گونه‌های بسیار با ارزش محیط طبیعی ایران است و قطعا رصد این گونه ارزشمند و مستند کردن آن و در نهایت برنامه‌ریزی برای حفاظت آن می‌تواند نقش بسیار موثری در غنای میراث طبیعی منطقه و کشور داشته باشد.
گفتنی است در ایران پارک ملی خارتوران سمنان، پارک ملی کویر گرمسار، پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم و… از مهمترین زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی در ایران است.
منبع:ایسنا
