معبد هندوهای بندرعباس، یادگار تاجران هندی
معبد هندوها به نام بُت گوری نیز معروف است. به گفته سدید السلطنه در سال ۱۳۱۰ هجری قمری محمدخان سعدالملک در ازای مبلغی ناچیز اجازه بنیان این معبد را به هندی‌ها داد. این بنا به سبک کاملاً هندی ساخته شده و به دوره قاجار و عصر مظفرالدین شاه قاجار مربوط است، یعنی حدود ۱۲۸ سال پیش و علت ساخت آن وجود هندوهایی بوده که در بندر تجارت می‌کردند.
بنای معبد هندوها به علت شکل کاملاً متفاوت آن با معماری این ناحیه بیانگر یک معماری کاملاً متفاوت است، به شکل کلی می‌توان آن را به‌عنوان یک نمونه منحصربه‌فرد از این‌گونه معماری در سواحل خلیج‌فارس معرفی کرد.
از سال ۱۳۲۶ هجری شمسی به علت مهاجرت تجار هندی و انتقال بت‌های معبد به کشور خود به‌جز چندین قبر چیز به خصوصی در این معبد یافت نمی‌شود و به عبارتی معبد از این سال متروک‌شده است. (کتاب سدید السلطنه کبابی ـ کنفرانس دکتر فخری دانش پور پرور)
مشخصات بنا
فرم کلی این بنا مکعب مستطیل و نوع مصالح آن سنگ و ملاط ساروج است. این بنا در یک فضای باز قرار گرفته که در قسمت شرقی، بنای معبد مستقر شده است.
نوع بهره‌برداری
بهره‌برداری از این مکان در زمان گذشته طبق نوشته‌های کتاب‌های مربوط به استان به شکل بت‌خانه بوده که معبد خدایان شیوا و ویشنو از مذهب هندوئیسم است و هم‌اکنون به‌عنوان موزه فعالیت دارد.
عوامل تزیین‌شده و نوع آن‌ها
سطوح نقاشی‌شده، تزیینات گچ‌بری و نقاشی‌های دیواری، از جمله تزیینات این معبد است.
از سال ۱۳۲۶ هجری شمسی به‌تدریج تجار هندی مقیم بندرعباس، راهی هند شدند و بت‌های خود را نیز بردند، ولی پایه‌هایی در این معبد مشاهده می‌شود که جایگاه بت‌ها و خدایان را مشخص می‌کند.
آنچه از نظر معماری این بنا مشخص است اینکه هنرمندان معمار هندی با شتاب بنا را به اتمام رسانده‌اند و ریزه‌کاری‌هایی که در معابد هندوئیسم هند به چشم می‌خورد زیاد مورد توجه قرار نداده‌اند. در ساخت این معبد سه موضوع اصول معماری معابد خدایان شیوا و ویشنو از مذهب هندوئیسم، اصول معماری و موضوعات رمزی و سمبلیک مذهب بودائی هند و اصول معماری و سنت‌های اسلامی هند مورد توجه قرار گرفته است.
معابد شیوا و ویشنو پرستان هند از جنس سنگ و دارای برج‌های هرمی و یا به شکل زیگورات‌ها بوده و دارای حجاری‌های زیاد از اشکال مختلف حیوانی، گیاهی و انسانی است. معابد دارای نقشه مربع و حیاط‌های مستطیل شکل است که تا حدی این شیوه‌ها در معبد هندوها به‌کار رفته است.
استوپاهای بودایی را می‌توان در محراب معبد و یا در درون بعضی از آثار این معبد شناخت. گنبدسازی اسلامی هند و قاب‌های کور که به‌عنوان تزیینات بنا به کار می‌روند در این معبد نقش دارند.
پلان کل بنا چلیپا شکل است و شامل اتاق معبد، محراب استوپا شکل، راهروها و تالار اجتماعات است.
اتاق معبد
این بخش دارای پلان مربع بوده که به‌وسیله فیل‌پوش‌ها مربع بنا را به هشت‌ضلعی تقسیم کرده‌اند و توانسته‌اند گنبد رفیعی را بر فراز بام ایجاد کنند. گنبد دو پوشش است و در فضای داخل گنبد سه پنجره برای تنظیم نور تعبیه شده، پنجره شمال که بالای محراب است کور است. سقف به‌صورت گنبد پیازی شکل است که بر روی آن ۷۲ برج کوچک به‌اضافه نقوش گل نیلوفر و در موضوع‌هایی از هنرهای معابد شیوا و ویشنو پرستان و تزیینات دیگری استفاده شده است.
فضای اتاق معبد
محراب استوپا شکل در جبهه شمال اتاق قرار دارد. سطح دیوار داخل از دو قسمت تشکیل شده و در قسمت بالا و پایین هر دو مجسمه مقدسین را قرار می‌دادند. در بخش پایین دو حفره دایره مانند است که احتمالاً آن‌ها نیز محل قرار دادن مجسمه‌های کوچک‌تر بوده است. این استوپا دارای پیشانی بیرون آمده به شکل گلبرگ‌های گل نیلوفر است که کاملاً گچ‌بری و برجسته‌کاری شده است. بر فراز گل‌ها میله‌ای از غنچه‌های گل نیلوفر قرار دارد.
جمعاً این اتاق سه در ورودی که بر پیشانی آن‌ها گل‌های نیلوفر به‌طور برجسته گچ‌بری شده است، دارد. در زاویه شمال غرب اتاق در سه‌گوشه دیوار طاقچه‌ای بنا شده که طاق آن‌ها همان مشخصات گل نیلوفر و در پایین آن گلدان گل نیلوفر قرار گرفته است. مجموع طاقچه‌های اتاق معبد برای قرار دادن مجسمه‌های مقدسین بوده است.
راهروها
راهروها دورتادور معبد و در جهت طواف زائران بوده است، سقف راهروها مسطح قابی شکل و در چهار گوشه حالت فضای داخلی گنبد را پیاده کرده‌اند. در راهروها نیز نورگیرها، طاقچه‌ها و تزیینات قابی شکل نمایان است.
راهروی شمالی دارای سه حجره کوچک است که دو حجره کاملاً شبیه و کنار یکدیگر و هر دو دارای محراب بوده و یکی از آن‌ها در چوبی خود را حفظ کرده است. در هر کدام یک طاقچه است که برای قرار دادن بت‌ها بوده است. در اتاق شمال غربی یک طاقچه و یک نورگیر موجود است و دیواره سمت راست دارای نقاشی است.
راهروی غربی دارای یک حجره نسبتاً بزرگ‌تر است که سابقاً دو حجره را تشکیل می‌داده و در همان زمان تبدیل به دو حجره شده و در ورودی آن مسدود شده است. نورگیر و طاقچه در هر مکان این معبد از جمله امور ضروری بوده است.
راهروی جنوبی دارای یک حجره بزرگ است که این اتاق نیز دارای دو حجره بوده و در همان زمان به دو قسمت تبدیل شده است. در داخل این اتاق یک بنای شاخص وجود دارد که سه جبهه آن دارای طاق‌های هلالی و پلان مربع است که در قسمت بالا به‌صورت ذوزنقه شکل درمی‌آید، سطح شاخص نقشه‌دار و گچ‌بری شده در مقابل محراب اتاق معبد قرار گرفته است. این سطح قبلاً رنگ‌آمیزی داشته که هم‌اکنون اثراتی از آن به چشم می‌خورد. این بنای کوچک در ضلع چهارم آن موجود نیست و به دیوار چسبیده است که برای سوزاندن عود و خوشبو کردن استفاده می‌کردند. بر روی این بنا تزییناتی قرار دارد.
راهروی شرقی دارای اتاق یا حجره نیست به علت اینکه در ورودی اصلی در این راهرو قرار گرفته است و این راهرو به ایوانی متصل می‌شود.
تالار اجتماعات
این تالار در قسمت شرق معبد قرار دارد، تالار مستطیل شکل بوده که امروز نیمی از آن متعلق به پارکینگ کنار معبد است. این تالار دارای سقف حصیری با تیر چوبی است و دیوار روبروی آن دارای نقاشی است.
بنای معبد هندوها در سال ۱۳۷۷ به شماره ۱۹۹۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
منبع:میراث آریا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.