ولایت خواف در قرون اولیه اسلام چهار شهر یا آبادی بزرگ به نام‌های زوزن، خرگرد، سنگان و سلامه داشت، که هر یک از جایگاهی والا برخوردار بودند.

سلامۀ کنونی که در متون تاریخی و جغرافیایی به صورت‌های سلامی، سلومک، سلومه و سلامهیر نیز آمده، در ۲۵ کیلومتری شمال غرب خواف واقع است.

سلامه هم مانند دیگر شهرها و آبادی‌های خراسان، گذشتۀ پر فراز و نشیبی داشته و شاهد رویدادهای تاریخی مهمی بوده است.

در عصر ساسانیان سلامه قابلیت داشتن سازۀ معماری با عظمتی چون بنای اولیۀ کوشک سلامه را داشته و قطعا آن بنا شاهد رویدادهای مهمی بوده که احتمالا به دلیل تغییر نام آبادی عصر ساسانی به سلامی دوران اسلامی، در لابلای تاریخ مکتوم مانده است. اما از قرون اولیۀ اسلام که مسالک و متون تاریخی و جغرافیایی از سوی مسلمانان تدوین شده، به برخی رویدادهای مهم در سلامه اشاره شده است. ابن واضح در البلدان، استخری در مسالک و ممالک و ابن‌حوقل در صورة الارض به موقعیت و راه‌های ارتباطی سلامه اشاره کرده‌اند و مؤلف حدودالعالم در اوایل قرن چهارم ه.ق سنگان و سلومک و زوزن را جاهایی با کشت و برز و از شهرک‌های کرباس خیز وصف کرده‌اند.

مقدسی در اواسط قرن چهارم ه.ق از سلومک به عنوان شهر منطقۀ خواف نام برده است.

بنای خشت و گلی تنها اثر برجا مانده

تنها اثری که از دوران شکوه و عظمت سلامه بر جای مانده بقایای بنای خشت و گلی در زمینی به طول ۳۵و عرض ۳۰ متر است که ظاهراً در چند مرحله مرمت و تجدید بنا شده است.

مطالعات و گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی که در مجاورت کوشک سلامه انجام شده، منجر به پیدایش سفال‌ها و بقایای معماری دورۀ ساسانی شده و بعید نیست که بنای اولیۀ کوشک سلامی هم متعلق به دوران ساسانی باشد، زیرا شیوۀ معماری بخش عمده‌ای از طبقۀ همکف که باقی مانده نیز قابل مقایسه با سازه‌های معماری چلیپایی شکل ساسانی در تخت‌سلیمان، بیشاپور، فیروزآباد و سروستان است.

به استناد متون تاریخی در سال ۶۰۷ ه.ق ابوالمؤید ابوبکرعلی زوزنی ملک زوزن در سلامه عمارتی عالی بنا کرده که احتمالا اشاره به همین بنا است و ممکن است که ملک زوزن آن را مرمت کرده باشد.

در سال۶۹۵ ه.ق رکن‌الدین محمود سیستانی به خواف لشکر کشید و امیرزادگان خوافی در سلامه با او به مقابله برخاستند، اما شکست خوردند و تسلیم شدند. امیر محمود سیستانی بر سلامه مسلط شد و یک سال و نیم در کوشک سلامه اقامت کرد.

اگر توصیف حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ه.ق از کوشک سلامه واقعیت داشته باشد، زلزلۀ مهیب سال۷۳۷ ه.ق که بسیاری نقاط از جمله شهر جیزد را در نزدیکی آن با خاک یکسان کرده، به آن آسیب زیادی وارد نکرده و دلیل آن احتمالا ضخامت زیاد دیوارهای خشت و گلی بوده است، با این وجود کوشک سلامه در اوایل قرن ۱۴ ویران و به تپۀ بزرگ و مرتفعی تبدیل شده است. خاک آن از سوی کشاورزان به عنوان شوره برای تقویت زمین‌های کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفته و از بقایای معماری به عنوان آغل و طویله استفاده می‌کردند.

خاک‌برداری و پیدایش بنای اولیه

تا اینکه در سال ۱۳۲۶خ شادروان سید محمد قریشی روستای سلامه را به مبلغ ۲۰۰ هزارتومان از قوام‌السلطنه خرید و تپۀ سلامه را خاک‌برداری کرد که منجر به پیدایش بقایای معماری بنای اولیه در طبقۀ همکف شد. نقشۀ آن عبارت بود از چهار سالن عمود بر‌هم و صلیبی شکل.

هریک از سالن‌ها ۱۳متر طول و۳ متر عرض داشتند که در مرکز یک چهارراه را شکل می‌دادند. شادروان قریشی تصمیم به بازسازی بنا گرفت و با صرف هزینۀ زیاد ظاهرا بر شالودۀ دیوارهای باقی ماندۀ پیشین، آن بنا را در دو طبقۀ همانند ساخت، سومین طبقه را در ابعاد کوچک‌تر و متفاوت با طبقات همکف و اول بنا کرد و رویۀ دیوارها را با آجر نماسازی کرد و در سال ۱۳۳۰خ بنای فعلی آماده و آراسته شد.

بعد از تجهیز بنا اطراف آن نیز خاکبرداری و تسطیح شد و بر گرد کوشک سلامه باغی سرسبز و با صفا شکل گرفت.

شادروان سید محمد و پس از او سید علی قریشی که مالک زمین‌های وسیع و آب فراوان لبریز از سد سلامه بودند با خیرخواهی انگیزۀ این را داشتند که کوشک سلامه را تبدیل به واحد پذیرایی از مسافران خسته کنند و هرکه در آن سرای درآید نانش دهند و از نامش نپرسند، این سنت نیکو تا اواخر دهه ۵۰ برقرار بود که کم‌کم به بوتۀ فراموشی سپرده شد و اکنون باغ و کوشک سلامه که یکی از با شکوه‌ترین میراث‌های ملموس و یادآور زیباترین میراث ناملموس یعنی میهمان‌نوازی ایرانیان می‌باشد، آسیب پذیر و نیازمند ارادۀ «قریشی‌وار» است که دوباره به شکوه گذشتۀ خود برگردد.

منبع:میراث آریا

قلعه پرتغالی‌های جزیره قشم در منتهی‌الیه شمال شرقی جزیره و شهر قشم واقع‌شده است، این قلعه برای کشتی‌هایی که از سمت شرق وارد جزیره می‌شوند به‌عنوان یک علامت و نشانه ثابتی است.

تاریخچه بنا

کلمه قشم به معنی آبراهه و راه‌آب ورودی زمین است. جغرافیدانانی از قبیل یاقوت حموی و مورخانی از قبیل مسعودی و سیاحانی از قبیل ابن‌بطوطه در نوشته‌های خود اطلاعاتی از این جزیره داده‌اند.

ایرانیان قبل از اسلام جزیره قشم را بنو، کاوان، ابن کوان، برخت، ابر کافان، ابر کاران و لافت می‌خواندند و به‌تدریج این اسامی به فراموشی سپرده شد و نام‌های کشم و قشم متداول شد. این جزیره به خاطر طول زیاد آن به جزیره الطویله نیز شهرت دارد.

در گذشته این جزیره به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه بازرگانی، سرزمین هندو آسیایی جنوب شرقی از لحاظ تجاری و بازرگانی دارای اهمیت بالایی بوده است. این روند تجاری تا سال ۱۵۰۷ میلادی (۹۱۳ هجری قمری) با لشکرکشی پرتغالی‌ها به‌منظور توسعه‌های استعماری ادامه داشت. پرتغالی‌ها با تصرف جزایر تنگه هرمز به تمام خلیج‌فارس تسلط پیدا کردند و در جزیره هرمز، قشم و جزایر دیگر شروع به ساختن استحکامات نظامی از قبیل قلعه کردند و  از ورود کشتی‌های جنگی دیگران به این جزیره جلوگیری کردند. در کار ساخت‌وساز قلعه از مردم جزیره و بردگانی که پرتغالی‌ها به همراه خود از سایر کشورها به جزیره آورده بودند، استفاده ‌شده است.

تحولات جنوبی ایران مقارن با عصر صفویه بوده که به علت دوری پایتخت (تبریز) از آب‌های جنوبی و ضعف حکومت مرکزی که در ابتدای سلسله مزبور بود این تعدی‌ها به مناطق افزایش پیدا کرد و به مدت ۱۱۵ سال سایه شوم استعمار پرتغالی بر آب‌های جنوبی کشور پرتو فکنده بود. در سال ۱۶۲۱ میلادی قلاع نظامی به تصرف نیروهای ایرانی درآمد. بعد از فتح جزیره قشم به وسیله سپاهیان امام قلی خان تعدادی از آن‌ها به‌عنوان ساخلو در آن جزیره ماندند و بقیه به بندرعباس رفتند.

در سال ۱۶۴۵ میلادی هلندی‌ها قوای نظامی مهمی به خلیج‌فارس آوردند و به بهانه اینکه ایران تعهدات تجاری خود را در رابطه با هلند رعایت نکرده، حصار و قلعه قشم را تصاحب کردند و نیروی نظامی دیگر به سواحل و بنادر فرستادند و به علت گرما، بسیاری از نیروهای هلندی از بین رفتند و عاقبت هدایایی به خدمت شاه‌عباس صفوی فرستادند و با او معاهده جدیدی بستند و جزیره قشم و قلعه را تخلیه کردند.

در بین سال‌های ۱۷۱۸ تا ۱۷۲۰ اوضاع در تمام منطقه خلیج‌فارس وخیم شد و حکام عمان تعدادی از جزایر واقع در نزدیک سواحل ایران از جمله قشم را تصرف کردند.

مشخصات بنا

حدوداً ۷۰ درصد قلعه تخریب‌شده و از آثار باقی‌مانده آن می‌توان به آب‌انبار مرکز قلعه، قسمت ورودی و برخی دیواره‌ها و برج‌های آن اشاره کرد.

مصالح به‌کاررفته در قلعه عموماً سنگ و چوب و ملات ساروج و گچ مقاوم است که سنگ‌های به‌کاررفته از کوه‌های محلی جزیره و سنگ‌های اسفنجی دریایی استخراج‌ شده بود.

قبلاً دورتادور قلعه خندق وجود داشته که به گفته اهالی دارای عرض ۱۲ متر بوده که در هنگام مد دریا، خندق پر از آب می‌شده و باعث جداسازی محوطه قلعه و خود قلعه از اطراف آن شده بود و نفوذ به قلعه با مشکل همراه می‌شد.

همچنین گفته می‌شود که کانالی از قلعه تا محل چابهار قشم کشیده شده بود که این کانال برای مواقع اضطراری و در هنگام فرار افراد درون قلعه مورد استفاده قرار می‌گرفت.

از ظاهر قلعه می‌توان برداشت کرد که این قلعه یک‌بار در زمان‌های بسیار دور و یک‌بار نیز تقریباً چند سال پیش (ده‌ها سال پیش) تعمیر و مرمت ‌شده است و به این استناد می‌توان دو دوره معماری برای آن در نظر گرفت. این قلعه دارای دو طبقه بوده که طبقه دوم محل تیراندازان و محل استقرار توپ‌ها بوده است.

چهار برج در چهار طرف قلعه وجود داشته که این چهار برج به‌صورت نیم‌دایره بوده و در چهارگوشه قلعه چهارضلعی که اضلاع آن نیز نسبت به خط ساحلی دارای مقداری انحراف است، قرار گرفته‌اند.

قلعه حدوداً گنجایش ۱۲ توپ را داشته و دارای یک ورودی است که این ورودی چه از نظر ساخت استحکامات و چه از نظر نفرات مسلح، به‌دقت مورد مراقبت و محافظت قرار می‌گرفت.

نوع بهره‌برداری و خصوصیات بارز بنا

قلعه مورد نظر به علت نزدیکی به دریا و کنترل ورود و خروج قشم به‌عنوان یک محل دیده‌بانی مطرح بود و بعد از خروج پرتغالی‌ها از قشم این فضا متروک باقیمانده و در حال حاضر در تملک اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان است.

عوامل تزیین شده و نوع آن‌ها

عوامل تزیینی قابل‌رؤیت در بنا به شکل الحاقی نیست بلکه سنگ‌های اسفنجی نامشخص و ملات ساروج است که در قسمت‌هایی با کمک صنعت حجاری به‌وسیله ملات لازم به هم درگیر شده‌اند.

کاربری بنا

کاربری قلعه برای استقرار سربازان بوده و همانند کاربری قلاع اروپایی به‌عنوان مکانی برای تجمع نیرو و پادگان نظامی و در عین‌ حال مسکونی استفاده می‌شده است.

قلعه پرتغالی‌های جزیره قشم در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۵۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا

مجموعۀ رباط زیارت مشتمل بر یک کاروانسرا، یک مسجد، یک خانقاه، یک مقبره (امام زاده)، یک آب‌انبار، یک سقابه و یک تپۀ باستانی، در فاصلۀ حدود ۴۴ کیلومتری غرب خواف و حد فاصل شهرهای کهن جنابد (گناباد) و سلامه است.

رباط زیارت تا سال۱۳۶۷ ناشناخته بود و در بهار آن سال ضمن بررسی و شناسایی آثار تاریخی شهرستان خواف آن مجموعه نیز مورد بررسی قرار گرفت.

منطقه‌ای که در مجاورت روستای فدک قرار گرفته جایگاه مجموعه رباط زیارت است، آن منطقه با وجود آب فراوان و زمین‌های مناسب کشاورزی تقریبا رها شده بود و فقط دو خانوار دامدار در بناهای مخروبۀ باستانی ساکن شده بودند و از فضاهای معماری با اهمیت مجموعه به عنوان انبار، آغل و طویله استفاده می‌کردند و موجب تخریب و ویرانی آن‌ها شده بودند.

مشاهدۀ چنان وضعیتی بسیار ناراحت کننده بود و در پی در خواست از مسئولان وقت خوشبختانه این فضاها بازپس گرفته شد.

نفیس‌ترین بخش مجموعه، شبستان مسجد رباط زیارت است، تالار بزرگ مستطیل شکل که با دیوارهای سنگی ساخته شده و پاکار سقف با آجرچینی و کتیبۀ کوفی بسیار زیبای آجری زینت یافته بود. آن تالار هم آسیب زیاد دیده بود، سقف و دیوار غربی و دیوار شمالی آن تخریب شده و آجرهای سقف و مقدار زیادی از سنگ‌های دیوارها از محل برده شده بودند، تنها دیوارهای شرقی و جنوبی نیمه ویران و سخت آسیب‌پذیر باقی مانده بودند، تعدادی از سنگ‌های دیوار شرقی را هم از بدنه برداشته بودند تا جایی ‌که آجرچینی‌ها و کتیبه‌ها تکیه‌گاهی نداشتند و ریزش آن‌ها نیز آغاز شده بود.

مرمت شبستان مسجد در ۱۵ روز

رجبعلی لباف‌خانیکی پیشکسوت میراث‌فرهنگی با بیان این که مشاهدۀ مرگ تدریجی آن آثار گرانب‌ها و به خصوص شبستان مسجد عذاب‌آور بود، گفت: «وضعیت اضطراری مجموعه به اداره‌کل میراث‌فرهنگی خراسان اطلاع داده شد، کارشناسان آمدند و وضع را وخیم و غیرقابل برگشت توصیف کردند و به دنبال اصرار بر نگهداری آن، زمان لازم برای مرمت دیوار را حداقل ۶ ماه و هزینۀ آن را زیاد برآورد کردند.»

او ادامه داد: «در آن سال‌ها کارشناس موزه ایران باستان بودم و از تهران ماموریت دو ماهه آمده بودم زمان زیادی در اختیار نداشتم باید کاری می‌کردم، می‌دانستم یکی از استاد کارهای معمار ماهر و درستکار در خرگرد خواف ساکن است از او برای بازدید و چاره‌جویی دعوت کردم و او پذیرفت که در عرض ۱۵ روز دیوار را نجات دهد.»

لباف‌خانیکی تصریح کرد: «در این ماموریت راننده و عکاس را همراه داشتم، راننده را به تهران فرستادم و خودم رانندگی لندرور را به عهده گرفتم و به وسیلۀ آن مصالح ساختمانی را از کارگاه مدرسه غیاثیه خرگرد به رباط زیارت منتقل می‌کردم.»

او افزود: «با عکاسی که همراهم بود گِل و سنگ تهیه می‌کردیم و به استاد نجفی می‌دادیم، شب را هم در همان‌جا می‌خوابیدیم، در نهایت بعد از ۱۵ روز کار متوالی مرمت پایان یافت، توانستیم به همت شادروان استاد عبدالرحیم نجفی شبستان مسجد رباط زیارت را نجات دهیم.»

کشف محراب

این پژوهشگر میراث‌فرهنگی با بیان این‌که در سال ۱۳۶۸ به دلیل ارزش و اهمیت بسیار بالای مجموعه برای مطالعه و پی‌گردی بنا برنامه‌ریزی شد، گفت: «طی آن برنامه که منجر به پیدایش پی‌دیوارها و تغییر و تحولات آن‌ها از جمله کشف یک محراب تعبیه شده در پشت دیوار شرقی شد، امکان طرح این فرضیه فراهم شد که تالار شبستان مسجد پیش از اسلام وجود داشته و در اوایل قرن پنجم ه.ق فراز دیوارها آجرچینی و کتیبه‌گذاری شده و از سمت شرقی نیز ایوانی به آن افزوده شده ایوانی که در میانۀ دیوار غربی دارای محرابی گچ‌بری شده و کتیبه‌دار بوده است.»

او افزود: «برفراز دیوارهای ایوان نیز کتیبه‌های آجری در درون قاب‌های مستطیل نقش بسته و بنا به عنوان مسجد تغییر کاربری داده شده است.»

لباف‌خانیکی تصریح کرد: «فرصتی پیش نیامد که بر روی دیگر فضاهای معماری رباط زیارت مطالعه ژرفی انجام شود چه بسا که هر یک از آن‌ها نیز اسراری در خود داشته باشند و بتوانند در روشن کردن گوشه‌هایی از تاریخ خراسان ایفای نقش کنند.»

این پیشکسوت میراث‌فرهنگی اظهار کرد: «وجود آن مجموعه در جایی‌ که اکنون مهجور و دور افتاده و فراموش شده بسیار قابل تامل است و نشان از این دارد که روزگاری مجموعۀ رباط زیارت از جهات مختلف مورد توجه و مراجعه بوده است.»

لباف خانیکی یادآورشد: «این مجموعه که از دوران ساسانیان تا عصر صفوی تاریخ‌گذاری می‌شود از جنبه‌های گوناگون قابل مطالعه است و این قابلیت را دارد که پس از مطالعات عمیق میدانی و پی‌گردی و گمانه‌زنی به عنوان یک جاذبۀ مهم گردشگری ساماندهی شود و برای ثبت در فهرست یونسکو پیشنهاد شود، چه قدر خوب است قدر داشته هایمان را بیشتر بدانیم.»

ثبت ملی رباط زیارت

هم چنین محمود باعقیده رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواف درباره این اثر تاریخی اظهار کرد: «این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۴۹۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.»

او افزود: «هم‌چنین با توجه به این که حوض انبار رباط زیارت مربوط به قرن نهم هجری بوده است، به شماره ۷۴۷۸ در تاریخ ۱۳۸۱/۱۲/۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، هم‌چنین سقاوه رباط زیارت که متعلق به قرن نهم هجری و اواخر دوره قاجار است و به شماره ۷۴۸۰  در تاریخ ۱۳۸۱/۱۲/۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.»

منبع:میراث آریا

خشیل یک غذای بسيار مقوی و پرکالری بوده و در زمان‌های قديم به عنوان غذای ویژه شب چله در استان مورد استفاده قرار می‌گرفته است، همچنین این غذا برای زنان تازه زایمان کرده نیز بسیار توصیه می‌شود.

غذاهای محلی معمولا با آب و هوا و اقليم منطقه هماهنگی دارند، خشيل يک غذای مقوی است که برای روزهای سرد سال بسيار خوب بوده و با کالری زيادی که دارد می‌تواند چند ساعت باعث سيری شود، اين غذا ظاهری شبيه به حليم دارد با اين تفاوت که بسيار سريع‌تر آماده می‌شود و در تهيه آن از گوشت استفاده نمی‌شود.

بلغور گندم که از مواد اصلی مورد استفاده در  خشيل بوده يکی از مواد غذايی سنتی استان است و در عين حال از نظر مواد مغذی بسيار ارزشمند است که متاسفانه در حال حاضر از الگوی غذايی مردم تا حدود زيادی حذف شده است، مصرف بلغور می‌تواند نقش مهمی در جلوگيری از بروز بسياری از بيماری‌ها داشته باشد.

غلات از جمله مواد اصلی مورد استفاده در برخی غذاهای سنتی اردبیل بوده، غذاهايی که به دليل کالری بالا در فصول سرد سال بيشتر استفاده مي­‌شد و سازگار با محیط بوده است که یکی از این غذاهای دارای غلات، خشیل است،  طعم خوب این غذا باعث می‌شده افراد خانواده با اشتياق غذای طبخ شده را مصرف کنند.

خشيل بیشتر در وعده غذایی صبحانه مصرف مي.­شود، اين غذای سنتی يکی از خوراکيیهای محلی و بومی استان اردبيل است که به دليل استفاده از شيره خرما(گاهی بسته به نوع محصول بومی به جای شیره خرما از شیره انگور و دوشاب توت نیز استفاده می‌شود) و بلغور گندم، بسيار مقوی بوده و برای حفظ سلامت بدن مفید است.

فرآیند پخت خشیل

برای پخت خشیل ابتدا بلغورها را قبل از پختن به مدت ۱۲ ساعت در آب قرار می‌دهند تا به طور کامل خيس بخورد و در مرحله بعد بلغورها با مقداری آب در قابلمه ریخته و روی اجاق قرار می‌گیرد و بعد از پخت آب آن گرفته شده و آرد را با آب و شير سرد مخلوط کرده و سپس به بلغورها اضافه مي­‌کنند و روی حرارت خيلی کم قرار مي­‌دهند تا به مرحله پخت برسد.

براي بهتر رنگ گرفتن و خوش طعم شدن خشیل مقداری نيز زعفران به آن اضافه می‌شود و بعد از اينکه مواد به طور کامل پخت، داخل ظرفی گذاشته و در وسط آن کره، عسل و يا شیره می‌ریزند و در صورت تمايل مقداری دارچين نيز اضافه می‌شود.

سبقه تاریخی خشیل

با توجه به اینکه گندم یکی از محصولات کشاورزی بومی منطقه است که سابقه کشت آن به دوران پیش از تاریخ می‌رسد، پخت این غذا سابقه طولانی در منطقه دارد و آیین‌های مربوط به کشاورزی که در ارتباط با استفاده از غذای خشیل است، قدمت و سابقه آن را نشان می‌دهد.

در گرمی مغان رسمی کهن وجود دارد، به این ترتیب که هنگام شخم زدن زمین در فصل پاییز در چهار گوشه زمین مقداری از غذای خشیل را دفن می‌کنند و به دعا می‌ایستند و اعتقاد دارند با این عمل سال پر محصولی را خواهند داشت.

 اين غذا منبع سرشاری از مواد معدنی مورد نياز بدن بوده و دارای آهن، فسفر و روی است، از این غذای سنتی برای سرفه، نرم‌کننده سينه و رفع گرفتگی صدا، تقويت افراد ضعيف و نیز خون‌سازی استفاده می‌کنند.

این غذا در شمال استان اردبیل به دلیل کشت غالب گندم در منطقه مغان بیشتر از سایر نقاط رایج بوده و در حال حاضر نیز از سوی خانوارهای روستایی و عشایری و حتی شهری طبخ قرار می‌شود، اما با توجه به اینکه خشيل به دلیل تغییر ذائقه نسل جوان و گرایش به فست‌فودها در معرض فراموشی بوده ثبت مهارت پخت آن در فهرست میراث ناملموس کشوری گامی اساسی برای احیای آن به شمار می‌رود.

با توجه به اهمیت این موضوع اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اردبیل با انجام تحقیقات میدانی و تهیه پرونده ثبتی توانست خشیل را به ثبت ملی برساند تا با معرفی آن گامی در مسیر حفظ هویت ملی و قومی این منطقه ‏برداشته و با تشویق جوانان و کودکان به مصرف این گونه غذاها، علاوه بر تضمین سلامت جسمی آنها، باعث احیا و رونق آن شود.

منبع:میراث آریا