بررسی یادگاری‌های نوشته شده بر تخت جمشید

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از خوانش یادگاری نویسی‌هایی که از دوران بعد از هخامنشیان تا دوره قاجار باقی مانده‌اند، خبر داد و تاکید کرد: این یادگاری‌نویسی‌ها از فراز و نشیب تخت جمشید سخن می‌گویند.حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با اشاره به آن‌که کارگاه‌های مرمت و حفاظت از فرودین سال جاری در محوطه‌های تخت جمشید، نقش رستم و شهر استخر فعال شده است، گفت: شرایط کرونایی از سال گذشته بود و در این مدت به سازشی با این شرایط دست پیدا کردیم و این امر سبب نشد تا موضوعات حفاظتی تعطیل شود. درحال حاضر سه کارگاه حفاظت و مرمت در تخت جمشید در کاخ هدیش، آپادانا و صد ستون فعال هستند. در نقش رستم نیز دو کارگاه مرمتی فعال هستند که یکی از آنها درارتباط با نقش شاپور است که با هدف مستندنگاری و آسیب‌نگاری این نقش تجهیز شده است. کارگاه دیگر در ارتباط با آرامگاه خشایار و ادامه مرمت‌ سال‌های گذشته دایر شده.

او ادامه داد: در شهر استخر نیز از زمستان سال گذشته پایگاه دائمی در این بخش مستقر شد که هدف اصلی امور حفاظت و مرمت است. آثار سنگی شهر استخر که تحت شرایط محیطی دچار فرسودگی شده و وضعیت مطلوبی ندارد، مورد حفاظت و مرمت قرار می‌گیرد. این امر با مراحل مستندنگاری نیز همراه است.

آسیب‌های محیطی و گلسنگ‌ها

به گفته فدایی، بیشترین آسیب در محوطه‌های سنگی ناشی از عوامل محیطی است که عمده آن تاثیرات مربوط به رطوبت و شوک‌های انبساطی و انقباضی ناشی از تغییرات دمایی است که سبب بوجود آمدن ترک و ریزترک شده و بخش‌هایی از بافت‌ها متلاشی شوند و سنگ‌ها فرسوده شوند. بخشی از آسیب‌ها نیز ناشی از وندالیسمی است که بعد از تخریب تخت جمشید و بعد از دوره هخامنشیان اتفاق افتاده و تا دوره اسلامی ادامه داشته. عمدتا شاهد شکستگی‌هایی در نقوش بخصوص چهره‌ها هستیم که مخدوش شده‌اند. ضرباتی که برای مخدوش کردن این چهره‌ها به سنگ‌ها وارد شده سبب بوجود آمدن ترک‌هایی شده که درحال حاضر تبدیل به محل نفوذ رطوبت شده است که سبب فرسودگی می‌شود. هدف اصلی ما مرمت استحفاظی است.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید خاطرنشان کرد: درحال حاضر تمام کارگاه‌های مرمتی در مجموعه تخت جمشید برای پوشش این ترک‌ها با ملات‌های خاص فعال شده‌اند.

او درخصوص وضعیت گلسنگ‌های تخت جمشید نیز گفت: از گذشته تا به امروز بررسی‌هایی درخصوص گلسنگ‌ها داشتیم تا بتوانیم شناخت و روش‌های درمان را داشته باشیم. درحال حاضر تقریبا مرحله شناسایی کامل شده و تاکنون ده‌ها گونه گلسنگ شناسایی شده که کمتر از ده گونه گلسنگ در تخت جمشید آسیب‌رسان و مضر هستند. روش‌های درمانی درخصوص پاکسازی گلسنگ‌ها نیز در مراحل میدانی و آزمایشگاهی است.

خوانشی از نوع یادگاری نویسی

فدایی همچنین به پاکسازی و مستندنگاری‌هایی که در مجموعه تخت جمشید انجام می‌شود اشاره کرد و گفت: گروه‌هایی متشکل از زبان‌شناسان و متخصصان خطوط فارسی باستان، ایلامی و اکدی و حتا پهلوی ساسانی در حال بازنگری خطوط و کتیبه‌های محوطه هستند. به جز کتیبه‌هایی که در نقش رستم داریم، دیوارنگاشته‌هایی داریم که به صورت یادگارنویسی بر روی سنگ‌های کاخ‌های مختلف و دیوار بناها نگاشته شده‌اند. بسیاری از این خطوط شناخته شده نیستند و بسیاری از آن‌ها برای نخستین بار با آن برخورد کرده‌ایم.

او خاطرنشان کرد: بعد از دوره هخامنشی به جز کتیبه‌های اصلی دوره ساسانی که در نقش رستم است، ما بقی به صورت یادگاری‌نویسی است که تا دوره اسلامی و حتا قاجار و صفوی ادامه دارد. درواقع با طیف گسترده‌ای از نوشته‌ها رو به رو هستیم که نیازمند ثبت و ضبط و خوانش هستند. این پروژه از حدود دو سال قبل آغاز شده و امیدواریم با تکمیل آن بتوانیم کاتالوگ‌هایی آماده کنیم و برخی از این نوشته‌ها برای نخستین بار است که مورد خوانش قرار می‌گیرند و بخصوص درباره تخت جمشید می‌توانیم در جریان فراز و فرود‌های این مجموعه در دوره‌های مختلف تاریخی قرار بگیریم. بسیاری از این یادگاری نویسی‌ها دارای تاریخ و نام و نشان نویسنده آن هستند. فارغ از خوب یا بد بودن این یادگاری نویسی‌ها مطالعه تطبیقی این نام‌ها می‌تواند ما را در جریان اطلاعات زیادی از فراز و نشیب تاریخی تخت جمشید قرار دهد. تاکنون بیش از 100 مورد یادگاری نویسی پیدا کرده‌ایم.

او یادآور شد: این یادگاری‌نویسی‌ها در فضای مسقف نوشته نشده‌اند از این رو بسیاری از آنها در طول زمان محو شده‌اند و نیاز است تا با ابزار پیشرفته در صدد شناسایی آنها برآییم. امیدواریم بعد از مطالعه یادگاری نویسی‌های تخت جمشید و نقش رستم بتوانیم به مطالعه شهر استخر بپردازیم.

فصل جدید کاوش

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با اشاره به کاوش آبراهه‌های این مجموعه گفت: کاوش آبراهه‌ها یکی از پروژه‌های بزرگ پایگاه است که بعد از بارندگی‌های سیل آسایی که طی سال‌های گذشته داشتیم، تکمیل این پروژه از اهمیت بیشتری برخوردار شد. ضمن آنکه آبگیری تختگاه را داریم و ضرورت دارد که این شبکه را کامل فرض کنیم و بتوانیم به شکل گذشته آن شناسایی و کاوش آنرا کامل کنیم. درعین حال باستان‌شناسان سئوالاتی در ارتباط با آبراهه‌ها دارند که از جنبه‌های شناخت بخش‌های زیرین صفه و تختگاه اهمیت دارد.

او اذعان دکرد: فصل چهارم مطالعه و کاوش سال گذشته در بخش شمالی حیاط صد ستون به سمت دروازه نیمه تمام انجام و نتایج مهمی بدست آمد. امسال هم برنامه آن را داریم که فصل پنجم کاوش در نیمه دوم سال 1400 رقم بخورد.

فدایی درخصوص شاخص‌ترین یافته فصل چهارم کاوش در آبراهه‌های تخت جمشید گفت: علاوه بر بدست آمدن مواد فرهنگی از قطعات سنگی گرفته تا قطعات رنگ، با بقایای استخوان‌های انسانی زیادی برخورد کردیم. چرایی وجود این بقایا هنوز ذهن باستان‌شناسان رادرگیر کرده و پاسخی برای آن نداریم. باید مطالعات لازم انجام شود که بدانیم آیا این بقایا مربوط به دوره هخامنشی است یا دوره‌های بعد.

به گفته او، این یافته‌ها درحال حاضر در گنجینه تخت جمشید نگهداری می‌شوند تا مطالعات لازم انجام شود.

ایلنا نوشت، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با اشاره به آنکه بازدید از این مجموعه تحت تاثیر شیوع کرونا کاهش چشمگیری داشت، گفت: این روزها استان فارس در شرایط قرمز کرونایی قرار دارد. هرچند محوطه‌ها باز هستند اما محدودیت رفت و آمدها سبب کاهش میزان بازدید شده. در نوروز این امکان را یافتیم که با رعایت پروتکل‌های بهداشتی پذیرای گردشگران باشیم. با این وجود با افت شدید بازدیدکنندگان روبه رو هستیم و تقریبا می‌توان گفت، گردشگر خارجی هم نداریم.

منبع:اسکان