برج آرامگاه اخنگان، معماری زیبای چندصدساله در دشت توس
ویژگی‌های فرهنگی و مذهبی مشهد سالانه میلیون‌ها زائر و مسافر را به این شهر می‌آورد، ورود زائران موجب گردشگری مشهد و دیگر شهرهای استان خراسان رضوی شده است.
یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی شهر مشهد که در محدوده شهر تاریخی توس قرار دارد برج آرامگاه اخنگان است، این اثر تاریخی مورد بازدید گردشگران زیادی قرار می‌گیرد، بنای اخنگان آرامگاهی تاریخی است که قدمت آن به قرن نهم هجری بازمی‌گردد. امروزه با گذشت ۶ سده، هویت شخص یا افرادی که در این بنای تاریخی آرمیده‌اند، هنوزدقیقا مشخص نیست.
میل اخنگان کجاست؟
میل اخنگان در ۲۲ کیلومتری مشهد و در مجاور مسیر روستای پاژبه شهر توس قرار دارد، میل اخنگان که با نام میل اخنجان نیز شناخته می‌شود، از جمله جاذبه دیدنی شهر مشهد است که در فاصله حدود ۱۰ کیلومتری از شرق شهر تابران توس و در نزدیکی روستایی به همین نام، قرار گرفته است. برای بازدید از این بنای تاریخی از جاده مشهد- قوچان در سه‌راه فردوسی، مسیر خود را به‌سمت شهرتاریخی توس تغییر داده و در کنار آرامگاه فردوسی، به سمت جاده معین‌آباد و روستای پاژ مسیر را ادامه دهید، میل اخنگان در مجاورت این مسیر قرار دارد.
معرفی بنای اخنگان
این بنا، آرامگاه فردی با هویت نامعلوم است که داستان‌ها و روایت‌های مختلفی درباره آن وجود دارد، برخی بر این باور هستند که نقش و نگارهای زنانه‌ای که روی برج مشاهده می‌شود، نشان از هویت پیکر متوفی دارد؛ ایشان معتقد هستند که فرد مدفون گوهر تاج، خواهر گوهرشاد، همسر شاهرخ تیموری است. این در حالی است که گروهی دیگر آن را منتسب به دختری هندی می‌دانند که از مریدان امام رضا (ع) بود و هنگام سفر برای زیارت، از دنیا رفته است. برخی دیگر نیز تصور می‌کنند، این بنا، آرامگاه دسته‌جمعی افراد مهم و متشخص است. اما نباید از این نکته غافل شد که صحت این نظریات، به اثبات نرسیده است. با این وجود بنای اخنگان به‌عنوان یک اثر تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه بنای اخنگان
باستان‌شناسان و کارشناسان معماری با در نظر گرفتن سبک معماری اجرا شده در این بنا، قدمت ساخت آن را به دوره تیموریان نسبت می‌دهند. در این راستا برخی از محققان معتقدند، علت انتساب پیشینه میل اخنگان مشهد به دوران تیموریان، به‌دلیل استفاده از کاشی‌های مربعی شکل و منقوش در ساخت آن است.
گروه دیگری از محققان و پژوهشگران تاریخی قدمت این برج تاریخی را متعلق به نیمه نخست قرن نهم هجری می‌دانند. برخی دیگر نیز با در نظر گرفتن نوع ساخت، معماری و تزیینات انجام شده در برج مقبره، پیشینه آن را به دوران ایلخانی نسبت داده‌اند. با کنار هم قرار دادن این نظریات می‌توان به‌طور کلی نتیجه گرفت، این اثر ملی و تاریخی کشور احتمالا متعلق به قرن نهم هجری قمری است که طراح و سازندگان آن سعی در ساخت یکی از بهترین و بی‌نظیرترین بناهای دوران داشته‌اند و با بهره‌مندی از الگوها و سبک‌های معماری حکومت ایلخانیان که مقارن با دوران قبلی خود است، توانسته‌اند به این مهم دست یابند، اثری که امروزه از شاخص‌ترین آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری در استان خراسان رضوی و شهرستان مشهد محسوب می‌شود.
هرچند سال ساخت آن به‌طور قطع مشخص نیست؛ می‌توان شباهت‌هایی در ساختمان آن به بنای مسجد جامع گوهرشاد که به سده ۹ هجری قمری تعلق دارد و نیز عمارت امیر چخماق یزد که در اوایل قرن ۹ هجری قمری ساخته شده است، یافت.
معماری میل اخنگان
معماری میل اخنگان متعلق به دوران تیموریان است و این بنا عمری بیش از ۵۵۰ سال دارد. معمار سازنده این بنای آجری و کهن، برجی مقبره‌گونه را برای آن در نظر گرفته که دارای ارتفاعی بیش از ۱۷ متر است. سازندگان آن را روی سکویی دایره‌ای و با هشت نیم‌ضلعی ساخته‌اند. نمای بیرونی ساختمان آرامگاه نیز به‌شکل مدور است که با هشت نیم‌ستون به زیبایی تزئین شده است.
معماری و کاشیکاری‌های انجام شده در بنای میل اخنگان، بسیار زیبا و چشم‌نواز است. این بنای تاریخی از آجر ساخته شده است و با هنرمندی در به‌کارگیری قطع ه‌های کاشی به رنگ‌های لاجوردی و فیروزه‌ای تزئین شده است که به‌شکل‌های مختلفی از جمله مستطیل، چند ضلعی و ستاره چلیپا برش خورده‌اند.
همچنین در تزئین این کاشی‌ها از نقوش برجسته و مختلف بهره گرفته‌اند. داخل بنا نیز سنگ قبری به طول ۱۱۰ سانتی‌متر، عرض ۵۰ سانتی‌متر و ارتفاع ۴۰ سانتی‌متر قرار دارد که روی آن با خط ثلث و نسخ متنی نوشته شده است. از دیگر نکات در مورد معماری بنا، فضای داخلی آن است که بدون هیچ نقش و نگار و تزئینی ساخته شده است؛ در حالی که نمای خارجی آن، از دیوار گرفته تا نیم‌ستون‌هایش را با کاشی تزئین کرده‌اند.
در قسمت حاشیه زیر سقف میل اخنگان، می‌توان اثری که احتمالا متعلق به کتیبه‌ای است که در گذشته وجود داشته است، مشاهده کرد. به نظر می‌رسد این کتیبه روی گچ نوشته شده که امروزه قسمت عمده‌ای از آن، تخریب شده است.
بازدید از میل اخنگان
میل اخنگان در مجاورت مسیر روستای پاژ قرار دارد و بازدید از آن برای مسافرانی که در آن مسیر هستند، به آسانی میسر است.