پیوستن خانه‌های تاریخی به تاریخ/ گنجینه فراموش شده در کرمان

کرمان دارای یکی از غنی‌ترین مجموعه‌های تاریخی در کشور است، این شهر بافت تاریخی غنی و منحصربه‌فرد دارد و خانه‌های قدیمی در مناطق مختلف شهر به خصوص در مرکز و شرق کرمان نمونه‌ای از فرهنگ و معماری، شهری است که در تاریخ ایران نقش تأثیرگذاری دارد.

۴۸۰ هکتار بافت تاریخی، گنجی پنهان است که هیچ گاه دیده نشده این استان هر چند ۷ اثر ثبت جهانی دارد اما این آثار اکثراً با شهر کرمان کیلومترها فاصله دارند و فقط باغ شاهزاده است که تا مرکز استان ۳۰ کیلومتر فاصله دارد و غنای تاریخی شهر کرمان کمتر دیده شده است.

مجموعه بازار تاریخی این شهر جزو طولانی‌ترین راسته بازارهای ایران محسوب می‌شود، بازسازی این بنا ۸ سال قبل در دستور کار قرار گرفت اما طی سال‌های اخیر روند بازسازی بازار کرمان کند شد و خانه‌های تاریخی شهر نیز که در اطراف همین بازار قرار گرفته‌اند به جای اینکه در کنار بازار کرمان بدرخشند به انبار بازاریان، محل تجمع معتادان و یا به محل زندگی اتباع بیگانه تبدیل شده‌اند که این مساله را به سادگی می‌توان در اطراف بازار قلعه و قلعه محمود مشاهده کرد.

بافت تاریخی شهر، شامل خانه‌های متعدد، بازار، مساجد، کاروانسراها و سراچه ها، آب انبارها و … است، کافیست سری به خانه‌های تاریخی کرمان بزنید همه مجموعه‌ها شامل حوض، هشتی، تابستان نشین و زمستان نشین، بادگیر و دالن های زیبا است که مجموعه‌های خیره کننده تاریخی را شکل داده‌اند که روزگار مناسبی را سپری نمی‌کنند.

مسجد امام در قلب بافت تاریخی در مرکز کرمان خود دارای ۹۰۰ سال قدمت می‌باشد که البته این بنای تاریخی نیز هنوز به صورت کامل بازسازی نشده است.

بازارهای قلعه محمود و قلعه مدت هاست به حال خود رها شده‌اند و کارونسراهای هندوها و کوزه گران که از زیباترین کاروانسراهای کرمان هستند نیز مانند ده‌ها کاروانسرای دیگر این بازار وضعیت بسیار نامناسبی دارند.

کاروانسراهای هندوها مرمت نشده و مکانی برای زندگی و کاسبی افاغنه است و کاروانسرای کوزه گران نیز در وضعیت بسیار نامناسبی است، این کاروانسرا به دلیل ساخته شدن پارکینگ طبقانی در یک متری اش دچار آسیب شده است و حجره‌های این مکان تاریخی نیز به مکانی برای معتادان تزریقی تبدیل شده است.

کافیست روی پشت بام همین کاروانسرا بروید تا حیاط خانه‌های تاریخی را ببینید که به جای گردشگران در آن‌ها معتادان روزگار می‌گذارنند.

در این میان خانه‌های تاریخی مرکز کرمان به دلیل بی‌توجهی وضعیت اسفناک تری دارند، این خانه‌ها اکثراً مالکیت خصوصی دارند و چون در مرکز شهر قرار گرفته‌اند و البته هزینه زیادی هم باید برای مرمتشان صرف شود به مکان‌های مناسبی برای ساخت و ساز تبدیل شده‌اند.

عدم ثبت ملی اکثر این خانه‌ها سرنوشتی برای آنها رقم زده است که نگران کننده است، کافیست سری به محله خواجه خضر، اطراف بازار کرمان، محله سید خوشرو و یا کوچه باغ لله و پامنار بیندازید. خانه‌ها یکی پس از دیگری در حال تبدیل شدن به آپارتمان‌های چند طبقه است.

خانه‌های منسوب به زرتشتی‌ها در اطراف خیابان آلاشت نیز وضعیت بهتری ندارند و می‌توان زمین‌های خالی متعددی در این مناطق دید که خانه‌های تاریخی در آنها با خاک یکسان شده است.

این‌که چرا بافت تاریخی کرمان چنین وضعیتی دارند علامت سوال بزرگی است که بر قامت شهر کرمان خودنمایی می‌کند.

همچنین اگر به دو تپه مرکز شهر کرمان یعنی قلعه دختر و قلعه اردشیر و بافت تاریخی اطراف این بناهای تاریخی سری بزنید مشاهده می‌کنید که عملاً هیچ اقدام مؤثری برای بازسازی این مناطق انجام نشده و این قلعه‌های تاریخی نیز زیر تازیانه باران و طوفان و یا مداخلات انسانی در حال تخریب هستند.

محمد حسینی، یکی از ساکنان بافت تاریخی کرمان می‌گوید: بافت تاریخی کرمان را نمی‌توان با بافت تاریخی یزد، کاشان و شیراز مقایسه کرد، در بافت تاریخی کرمان اگر یک مالک احساس مسئولیت کند نسبت به بازسازی اقدام می‌کند اما از سوی مسئولان هیچ اقدام مؤثری انجام نشده است.

وی افزود: مسئولان فقط وعده می‌دهند اما به پای عمل که می رسند از بی اعتباری و بی پولی می‌گویند و تنها برنامه آن‌ها جذب سرمایه بخش خصوصی برای بازسازی و مرمت است اما در این میان خودشان چه انجام می‌دهند مشخص نیست.

محمد عباسی یکی از مالکان خانه‌های تاریخی است که می‌گوید: این خانه در خانواده به ارث رسیده و من به عنوان یکی از جوان‌ترین اعضای خانواده تصمیم گرفتم خانه را تبدیل به اقامتگاه کنم اما پس از شیوع کرونا عملاً ورشکست شده‌ام و توان مرمت خانه را هم ندارم.

وی گفت: دو سال از کرونا گذشته است و خانه در حال آسیب به دلیل گذر زمان است اما امکان مرمت ندارم در این شرایط باید سئوال کرد که میراث فرهنگی چه حمایتی از صاحبان خانه‌های تغییر کاربری داده شده انجام می‌دهد؟

فرشید ایرانمنش یکی دیگر از ساکنان بافت تاریخی کرمان است که می‌گوید: اکثر این خانه‌ها ثبت تاریخی نشده‌اند و شامل حمایت‌ها نیز نمی‌شوند متاسفانه این خانه‌ها به خانواده‌های افغانستانی اجاره داده شده‌اند و مردم و ساکنان کرمانی از این مناطق مهاجرت کرده‌اند.

وی بیان کرد: از مسئولان شهر کرمان این سئوال را دارم که تاکنون برای بافت تاریخی چه انجام داده‌اند هر از چند گاه شاهد تخریب این خانه‌ها و ساخت برج و آپارتمان هستیم و کسی هم کاری نمی‌کند و از مسئولان میراث فرهنگی تا سایر مدیران استان فقط ابراز تأسف می‌کنند و توپ را به زمین دیگری پاس می‌دهند.

این شهروند کرمانی گفت: ده‌ها بادگیر در شهر کرمان در حال خراب شدن هستند، مردم در این تورم و گرانی امکان بازسازی ندارند و بافت تاریخی در حال از بین رفتن است.

وی گفت: حرف‌هایی که می زنم نیاز به بررسی خاصی ندارد کافیست یکی از مسئولان یک سفر شهری برنامه ریزی نشده از بافت تاریخی کرمان داشته باشند تا وضعیت بافت تاریخی کرمان را ببینند.

مهدی موسوی، یکی از فعالان میراث فرهنگ استان کرمان می‌گوید: از مسئولان سوال کنید کاروانسرای جر در بازار کرمان کجاست؟ این کارونسرا با خاک یکسان شده و هیچ تلاشی برای بازسازی آن نشد، پروژه‌های بازسازی بازار نیز مدتهاست راکد شده‌اند. در کنار بازار و بافت تاریخی شاهد ساخت و سازهای غیر متعارف هستیم و هیچکس اعتراض نمی‌کند.

موسوی به ساخت پارکینگ طبقاتی در کنار کاروانسرای کوزه گران اشاره کرد و گفت: آسیبی که به این مکان وارد شده کاملاً مشهود است اما کسی عکس‌العملی ندارد.

وی افزود: خانه‌های تاریخی به مکانی برای تجمع معتادان متجاهر تبدیل شده‌اند اما هیچ اقدامی برای احیا این خانه‌ها نشده و وجود چنین مکان‌هایی بازار را نیز ناامن کرده است.

وی گفت: بافت تاریخی کرمان جزیره‌ای شده است و نمی‌توان بافت تاریخی یکپارچه در کرمان مشاهده کرد و دیگر امکان ثبت جهانی وجود ندارد بلکه خانه‌ها از هم مجزا شده‌اند در میان آنها ساختمان‌های با معماری جدید و مصالح نامتعارف دیده می‌شود.

مهر نوشت، حالا به هر طرف از بافت تاریخی کرمان نگاه می‌کنیم چیزی جز مخروبه نمی‌بینید و تا این مجموعه بیش از این از بین نرفته مسئولان میراث فرهنگی باید با تخصیص اعتبار و برنامه‌ریزی مناسب به فریاد این گنجینه برسند.