آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی
آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی محل خاکسپاری ابوالقاسم فردوسی (تاریخ تولد: ۳۲۹ هجری قمری، تاریخ وفات: ۴۱۱ هجری قمری)، بزرگترین سراینده پارسی‌گو و نویسنده کتاب شاهنامه میباشد. وی با القاب دیگری نظیر حکیم سخن، حکیم توس و استاد سخن نیز شهرت دارد. از کتاب وی- شاهنامه فردوسی- که با حدود 60 هزار بیت در طول مدت سی سال سروده است؛ به عنوان یکی از بزرگترین و برجسته ترین سروده های حماسی جهان یاد می شود. این شاهکار ادبی، اسطوره‌ها، افسانه ها و تاریخ ایران را با زبان شیرین شعر پارسی توصیف کرده است.
مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی در 20 کیلومتری شمال غربی مشهد و در شهر توس واقع شده است. این مجموعه در ۲۸ کیلومتری غرب روستای پاژ- زادگاه فردوسی- و در فاصله کوتاهی از شهر تاریخی تابران و بقعه تاریخی هارونیه قرار دارد.
آرامگاه فردوسی را نگین درخشان شهر توس میدانند. همچنین آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی از مهمترین جاذبه های گردشگری فرهنگی استان خراسان رضوی نیز محسوب میشود.
بنای آرامگاه در طی دوران مختلف بارها به شکل محقر و نه چندان باشکوه ساخته و ویران شد. تا اینکه در قرن چهارده شمسی و در سال 1313 همزمان با ملی‌گرایی نوین ایران، تلاشها برای ساخت آرامگاهی شایسته توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی صورت پذیرفت.
در این دوره با بهره گیری از طرح پایه کریم طاهرزاده بهزاد، به همت هوشنگ سیحون با کمی تغییر در اندازه و تزئینات، در زمینی به مساحت نزدیک به شش هکتار بنای مجموعه آرامگاه ساخته شد. معماری داخلی بنا با کاشی‌کاری‌ها، نقوش سنگی برجسته از داستانهای شاهنامه و کتیبه‌هایی سنگی از سروده‌های فردوسی و دیگران مزین شده است.
مجموعه آرامگاه فردوسی که در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۱۷۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید، شامل باغ آرامگاه، استخر و تندیسی از فردوسی، بنای یادبود، ساختمان‌های اداری، کتابخانه، موزه و آرامگاه مشاهیری همچون مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شجریان، عماد خراسانی، احمد گلچین معانی، احمد کمال پور، محمد قهرمان و عشرت قهرمان میباشد.
در تقویم ملی ایران، روز ۲۵ اردیبهشت ماه، سالروز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی نامگذاری گردیده و مراسمی در آرامگاه وی برگزار میشود.
پیشینه آرامگاه فردوسی
پیکر فردوسی در باغ وی واقع در شهر تاریخی تابران طوس، به خاک سپرده میشود. در پیشگفتار بایسنقری بر آرامگاه فردوسی قبه‌ای توسط سپهدار طوس، ارسلان جاذب، به دلیل ارادت وی به فردوسی ساخته میشود که تا چند قرن پس از آن پابرجا بوده است. در قرن هفتم هجری قمری و همزمان با حکمرانی گرگوز، امیر مغولی بنای آرامگاه ویران و از مصالح آن برای ساخت قلعه ای در طوس استفاده میشود. در دوران حکومت غازان خان ایلخانی، بنا و خانقاهی در محل آرامگاه ساخته شد و تا قرن هشتم هجری قمری پابرجا بوده است. طی حمله عبیدالله خان ازبک به خراسان، وی دستور ویرانی آرامگاه فردوسی را داد. در دوران قاجاریه به دستور ناصرالدین‌شاه با راهنمایی چند فرانسوی تلاش برای پیدا کردن آرامگاه صورت گرفت و سپس دو اتاق بر روی آن ساخته شد. بنا به گفته محمدتقی بهار در سال ۱۳۱۸ ه.جری قمری آرامگاه به شکل سکویی بی‌سقف و محصور دیده میشد.
بنای امروزی آرامگاه فردوسی
با آغاز قرن چهارده خورشیدی و پیدایش ملی‌گرایی در ایران، به همت عبدالحسین خان سردار معظم ملقب به تیمورتاش تلاشها برای ساخت آرامگاه آغاز شد. ملک‌الشعرای بهار نیز طی نوشتاری از نخست‌وزیر وقت (رضاخان) درخواست کرد ملی‌گرایی خود را با ساخت آرامگاه فردوسی نشان دهد.
ساخت آرامگاه به انجمن آثار ملی سپرده شد که در این انجمن افرادی نظیر حسن پیرنیا، حسن مستوفی، محمدعلی فروغی، حسین علاء، سید حسن تقی‌زاده و حسن اسفندیاری حضور داشتند. ساخت آرامگاه از سال 1305 شمسی شروع شد و باغ مجموعه به مساحت بیست و سه هزار مترمربع از سمت مالک وقت آن- حاج میرزا محمدعلی- به رضاشاه و از سوی رضاشاه به انجمن آثار ملی اهدا شد. هفت هزار متر از زمین‌های اطراف باغ نیز از طرف حسین ملک، به انجمن واگذار گردید تا مساحت مجموعه به سی هزار متر رسید.
ابتدا طراحی نقشه آرامگاه فردوسی به ارنست امیل هرتسفلد- باستان‌شناس آلمانی- سپرده شد که این امر توسط انجمن رد شد. سپس طراحی آن به کریم طاهرزاده بهزاد پیشنهاد گردید و با طرح وی نیز موافقت نشد. پس از آن طی مسابقه ای که میان طراحانی همچون هرتسفلد، آندره گدار معمار و باستان‌شناس فرانسوی، نیکلای مارکف معمار گرجستانی‌تبار و کریم طاهرزاده بهزاد برگزار گردید طرح طاهرزاده بهزاد در سال ۱۳۰۷ در انجمن برگزیده شد اما کمی بعد از اجرای آن، ساخت بنا متوقف و طرحی از آندره گدار درخواست شد. این طرح نیز با پافشاری تیمورتاش بر هرمی بودن سقف آرامگاه، تغییر داده شد و آرامگاهی با سقفی هرمی بنا نهاده شد. از سوی اعضای انجمن سقف هرمی که یادآور معماری مصر بود، برداشته و با بهره گیری از طرح طاهرزاده بهزاد ساخت آرامگاه پس از هشت سال در ۱۳۱۳ شمسی مقارن با جشن هزاره فردوسی به اتمام رسید. با نشست این بنا که از استواری کافی برخوردار نبود، هوشنگ سیحون در سال ۱۳۴۷ آن را مورد بازسازی و تعمیر قرار داد. در سالهای پس از انقلاب بیشتر به بازسازی فضای بیرونی آرامگاه توجه شد.
معماری آرامگاه فردوسی
ورودی مجموعه در قسمت جنوبی واقع شده است و با گذشتن از دو سوی یک استخر به آرامگاه می‌رسد.
بنای آرامگاه با پلانی چهارگوش و با مساحت ۱۰۴۳ مترمربع و ارتفاع ۱۸ متر بر سکویی در میان باغ قرار گرفته و از هر سمت ساختمان دارای پلکان است. بنای مکعبی روی آرامگاه با بلندای نزدیک به ۱۰ متر نمای کلی آرامگاه را دربرگرفته و به سبک آرامگاه کورش هخامنشی ساخته شده است. سروده‌هایی از شاهنامه شامل دوازده بیت، دوازده ستون، کتیبه‌هایی با نقوشی به شیوه هخامنشی، سرستون‌هایی به شکل دو سر گاو به هم‌چسبیده نشان فروهر و لبه‌های تزیینی از بخشهای دیدنی این سازه هستند. بنای آرامگاه یادآور زیگوراتهای باستانی است و از نخستین ساختمان‌هایی میباشد که با گرایش به معماری ایران باستان ساخته شد. ورودی آرامگاه از سمت غرب آن است و به زیرزمین و اتاق مدفن می‌رسد. در این ورودی پلکان سنگی نقش برجسته ای قرار دارد که روایت‌کننده داستانهای پیکار رستم، جنگ دلاوران ایرانی و تورانی، نبرد رستم و سهراب، داریوش بزرگ بر تخت سلطنت، دو نفر از اسپهبدان در حضور شاهنشاه ساسانی و آمدن پادشاه هندوستان به دربار ایران میباشد. ابعاد زیرزمین سی در سی متر و عمق پنج متر و دیوارهای آن با نقش برجسته‌های سنگی از داستانهای شاهنامه مزین شده اند. این نقوش شامل داستانهای زال در پناه سیمرغ، نبرد زال با شیر، به کمند گرفتن رستم رخش را، نبرد رستم با اژدها، به کمند افتادن زن جادوگر به دست رستم، نبرد رستم با دیو سفید، رفتن رستم به نبرد شاه مازندران، نبرد رستم با یکی از پیل‌تنان مازندران، چاره‌جویی رستم از سیمرغ برای شکست اسفندیار، آوردن رستم تیر دو شاخ را از جنگل و جنگ رستم با اسفندیار و پیروزی رستم، ضحاک ماردوش و قیام کاوه آهنگر در برابر ضحاک به همراه کتیبه‌ای بیست بیتی از فردوسی، کتیبه‌ای چهل بیتی قصیده سروده جلال‌الدین همایی و نقش برجسته انوشیروان ساسانی میباشند.
دیوارهایی نیز با کاشی‌های منقوش به خورشید و ماه و ستاره به نشانه گردش روز و شب مزین شده‌اند و سقفی به بلندای ۲۳ متر به وسیله کاشی‌های رنگی تزیین شده است. قبر با طول 1.54 متر و عرض ۹۰ سانتی‌متر و ارتفاع ۵۴ سانتی‌متر در میان زیرزمین و با سنگی از مرمر روشن و رگه‌هایی قرمزرنگ در محاصره بیست ستون بیست‌وجهی منتظم و پوشیده از سنگ مرمر قرار گرفته است.
یک تندیس از فردوسی ساخته ابوالحسن صدیقی در جلوی استخر قرار داده شده است. در قسمت شمال غربی آرامگاه موزه طوس یا همان موزه فردوسی با الهام از برخی عناصر معماری ایرانی دوران اشکانی جای گرفته است. این موزه شامل ۴ بخش است که آثاری از کاوشهای باستان شناسی در توس، نظیر انواع وسایل رزمی و حماسی مثل سپر، گرز و تیر کمان که در شاهنامه بسیار مورد اشاره قرار گرفته شده است به همراه اشیای باستانی متعلق به زمان حکیم فردوسی یعنی سده چهارم و پنجم هجری و اشیای اهدایی و آثار نقاشی به نمایش گذاشته شده است.
بازدید از آرامگاه فردوسی
مسیر دسترسی به آرامگاه از جاده مشهد به قوچان و در انتهای بلوار آرامگاه حکیم فردوسی میباشد. همچنین از پایانه فردوسی مشهد میتوان با طی مسافت 45 دقیقه ای از طریق اتوبوسهای خط ۲۰۲ به این جاذبه گردشگری رسید.
آدرس: مشهد، بزرگراه آسیایی (جاده سنتو)، سه راه فردوسی، سمت راست، شهر تابران توس، آرامگاه فردوسی
زمان بازدید از مجموعه آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی همه روزه از ساعت 8 صبح تا 5 بعد از ظهر میباشد. همچنین میتوان از بقعه هارونیه یا همان خانقاه ایلخانان در نزدیکی این مکان دیدن کرد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.