مکان‌ها و یادمان‌ها، اغلب به‌وسیله عوامل سیاسی، اجتماعی یا اقتصادی و البته در بخشی از دوره تاریخی، یا به‌عبارت‌دیگر در بستر دوره زمانی، شکل‌گرفته‌اند؛ بنابراین به‌طور خاص جزو میراث، ارزش‌ها و گذشته تاریخی یک ملت هستند. بافت‌های تاریخی، کانون و هسته شهرها هستند. رونق و حیات این بافت‌ها طی سده‌های گذشته، پایه بسیاری از آداب‌ورسوم و حتی فرهنگ موجود و نیز رونق اقتصادی شهر و منطقه بوده است پس آنچه با عنوان میراث‌فرهنگی به شمار می‌آید متعلق به یک جامعه نیست، بلکه تعلق به همه جوامع بشری دارد.

استفاده دوباره از بناهای تاریخی در راستای کارکردهای گردشگری می‌تواند به آن‌ها عملکردی زنده ببخشد؛ بنابراین در حال حاضر باید از این میراث به‌عنوان ابزاری استفاده کرد که نسل‌های آینده را قادر به قدردانی و تداوم حفاظت از آن‌ها می‌کند؛ بنابراین آنچه به رابطه صنعت گردشگری و میراث‌فرهنگی تحکیم می‌بخشد، شناسایی، حفاظت، نگهداری، معرفی و استفاده بهینه از میراث طبیعی و تاریخی است. زمان نشان داده است که با رشد سریع گردشگری فرهنگی در دنیا، گردشگران علاقه فزاینده‌ای را به تاریخ میراث‌فرهنگی از خود بروز داده‌اند. باید توجه داشت که در حوزه گردشگری و میراث‌فرهنگی، اقتصاد مردم پایه شکل گیرد و تحقق حفاظت از مواریث تاریخی با مشارکت جمعی امکان‌پذیر است، بنابراین با همکاری انجمن‌های میراث‌فرهنگی، آموزش حفاظت و آگاه‌سازی ضوابط، مزایا و احیا بافت تاریخی را باید مدنظر قرارداد همچنین مردم و بخش خصوصی در پیشبرد اهداف حفاظتی و صیانتی بافت تاریخی نقش بسزایی دارند، بناها و بافت‌های تاریخی بخش عمده‌ای از بافت شهری معاصر را تشکیل داده و عناصر جاذب آن‌ها به‌عنوان میراث‌فرهنگی شهر، نیازمند حفاظت از عوامل فرساینده‌اند.

برای حفظ بناها و بافت‌های تاریخی باید ابزارهایی در اختیار مالکان و ساکنان آن‌ها قرار داد تا آن‌ها خود به حفظ یک بنای تاریخی یا بافت تاریخی تشویق شوند؛ چون نگهداری فضایی که در آن زندگی وجود دارد آسان‌تر است و افرادی که در آن ساکن هستند با آموزش‌های لازم یاد می‌گیرند که چرا باید از یک بنای تاریخی محافظت کرد. یا با واگذاری این اماکن تاریخی به بخش خصوصی.

مرمت بناهای باارزش، مرمت و بهسازی معابر، گذرگاه‌ها و محوطه‌های داخلی بافت، تشکیل منطقه فرهنگی تاریخی و ایجاد فعالیت‌های فرهنگی، هنری و مذهبی با حمایت بخش خصوصی ازجمله اقدامات برای حفظ و احیای بافت‌های تاریخی است که لازمه تحقق این امر ایجاد مشوق‌ها و سیاست‌گذاری‌های لازم در برنامه حفاظت و احیای این فضاها است. توسعه و بازآفرینی بافت قدیم وقتی می‌تواند به لحاظ اجتماعی اقتصادی کالبدی و عملکردی سودمند باشد که در راستای حفظ و تقویت استخوان‌بندی اصلی شهر و ارتباط و پیوستگی آن با بافت‌های جدید باشد. این پیوند ساختاری و حمایت هر بافت از بافت دیگر سبب انسجام هرچه بیشتر شهر می‌شود.

بازآفرینی شهری به‌عنوان رویکردی درزمینه‌ی مرمت و حفاظت از بناهای ارزشمند تاریخی است که با حفظ ساختار کلی بافت قدیم و تاریخی و همچنین حفظ ارزش‌های فرهنگی اجتماعی می‌تواند و بین گذشته و امروز ارتباطی برای حفظ آثار تاریخی و توسعه صنعت گردشگری و کارآفرینی برقرار کند.

حفظ و احیای اماکن تاریخی می‌تواند منبع فرهنگی و اجتماعی گران‌بهایی برای نسل‌های آینده باشند. این امانات ترکیبی از دانش، هنر، هویت و تجربه‌اند و قابلیت احیا و تغییر کاربری در راستای توسعۀ پایدار دارند. مزایای این حفاظت و مشارکت به لحاظ اقتصادی بسیار قابل‌توجه است و استراتژی‌های حفاظتی با ایجاد شغل، تأمین مسکن، گسترش مشاغل کوچک و نوسازی شهرها، تأثیرات مثبتی به همراه دارد و استفاده مجدد از یک بنا معمولاً نسبت به تخریب و بازسازی آن مقرون‌به‌صرفه‌تر است و نسبت به ساخت‌وسازهای جدید، ضریب اقتصادی بالاتری را برای مشاغل و سرمایه‌گذاری تعیین می‌کند. بازسازی ساختارهای تاریخی، یک دارایی سرمایه‌ای ایجاد می‌کند که با استفاده طولانی‌مدت تأثیرات اقتصادی مداوم خواهد داشت و معمولاً باعث بازیابی اعتمادبه‌نفس عمومی اجتماعی و تجاری، ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تسهیل بازآفرینی‌های پایدار می‌شود.

حفظ نگهداری بناها و مجموعه‌های تاریخی ارزشمند آن و ایجاد انگیزه گردشگری و اقتصاد امری ضروری است. استفاده فرهنگی و اقتصادی مؤثر از این میراث تاریخی و فرهنگی و توجه به صنعت گردشگری به‌منزله فرصتی برای توسعه اقتصادی است. ازجمله مهم‌ترین این رویکردها بازآفرینی و احیا و مرمت است که رویکردی است جامع و یکپارچه و دیدی کلی دارد.

منبع:میراث آریا

دژ شاپورخواست بر فراز تپه‌ای زیبا در دل شهر خرم و زیبای خرم‌آباد قرار دارد. یادگاری از قدرت، استقامت و عروج تاریخ در دیار بلوط و مفرغ. این بنای استوار، که فضای داخلی آن در گذشته کاربری زندان داشته، هم‌اکنون به موزۀ مردم‌شناسی تبدیل شده است و از مکان‌های مورد توجه گردشگران می‌باشد. شاید از دیدگاه ساکنان محلی، این بنا که بر تپه‌ای مرتفع و در بافت سنتی و قدیمی شهر واقع شده است، بسیار تکراری بنماید و شاید این عادت و دیدار همیشگیِ قلعۀ زیبا بر بلندای شهر از ارزش واقعی این یادگار تاریخی در برابر چشمان نظاره‌گر افراد محلّی بکاهد، امّا تنها با لحظه‌ای درنگ و تامل متوجه قدر و منزلت تاریخی این یادبود ارزشمند خواهند شد. ساکنان محلی، علاقه و عرق خاصی به این دژ مستحکم و فاخر دارند. گویی خشت تا خشت آن زنده است و هر گوشه از آن با گوشزد عظمت، قدمت وفرهنگ غنی لرستان ذهن را نوازش می‌دهد.

قلعۀ فلک‌الافلاک که بنای اولیۀ آن را به دوره ساسانیان نسبت می‌دهند، هرساله در عید نوروز و یا دیگر ایام تعطیل سال میزبان خیل عظیمی از هموطنان عزیزمان است.

محوطۀ تاریخی و تفریحی گُلستان، که در دامنۀ تپه‌ای است که دژ شاپورخواست و یا همان فلک‌الافلاک بر فراز آن است، بر زیبایی این مکان می‌افزاید. ادغام قلعه تاریخی فلک‌الافلاک و محوطۀ گُلستان در یک مجموعه گردشگری، با وجودِ نهر طبیعی، درختان برافراشته، اشتیاق دیدن موزه و گنجینه اشیا قدیمی، جایی برای ملال و دل‌زدگی گردشگران باقی نمی‌گذارد. از مهمترین ویژگی‌های این دژ، مشرف بودن آن به بافت قدیمی و بازار سنتی شهر است، که دیدن این منظره برای هر گردشگری خالی از لطف نیست و جالب توجه است.

پاردوکس زیبایی در این میان وجود دارد، و این است که انسان امروزی درون دژی از زمان ساسانیان، به خشتی کهن تکیه زده است و چشم‌اندازش شهری با تردد ماشین و عصر اینترنت و موبایل است. از آن بلندی فاصله نسل‌ها با تاریخ زیاد نیست. راسته ساعت‌فروش‌ها زمان را حبس کرده‌اند تا مشتری بالاخره انتخاب کند. یک دست‌فروش کنترل تلویزیون می‌فروشد و گلونی‌ها کنار یک دکان طلافروشی صف بسته‌اند. عبور و تردد موتورها و ماشین‌های مختلف به این لحظات جوهره سال ۱۴۰۰ را می‌پاشد.

کاربری قلعه فلک‌الافلاک

این قلعه در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه درآمد. همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهم‌ترین کاربردهای قلعه در گذشته است. در سال ۱۳۵۴ این بنا با راه‌اندازی موزه مردم‌شناسی و مفرغ‌های لرستان به موزه تبدیل شد و سرانجام در سال‌های اخیر پس از چند فصل مرمت بخشهایی از این بنای زیبا، موزه‌های باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیاء، مرکز و فروش تولیدات فرهنگی و… در این مجموعه فرهنگی تاریخی راه‌اندازی شد.

دژی باصفا بر فراز شهر

از لحاظ موقعیت قلعه فلک‌الافلاک یک ویژگی خاص دارد که بر فراز صخره‌های سنگی قرار دارد و بر دره تاریخی خرم‌آباد اشراف کامل دارد که این مهمترین عامل جذابیت و زیبایی این قلعه اسرارآمیز است.

و در همین شهر خرم و آباد با جاری شدن چشمه پر آب گلستان از دامنه شمالی تپه ویژگی شاخص و منحصربه‌فرد دیگری به مجموعه تاریخی و فرهنگی بخشیده است.

باغ گلستان قدمگاه مردم و هنرمندان

باغ گلستان که در مجاورت قلعه تاریخی فلک‌الافلاک و چشمه گلستان قرار دارد از جمله باغ‌های تاریخی شهر خرم‌آباد است که به همراه باغ‌های سروستان از دوره قاجار تاکنون به حیات خود ادامه می‌دهد. باغ گلستان خرم‌آباد در گذشته محل زندگی حاکمان لرستان بوده و در زمان قاجار باغ ارم نیز نام داشت. در زمان پهلوی اول کاربری آن به نظامی تغییر کرد. این باغ در گذشته شامل حمام، مسجد، توپخانه، بیرونی و اندرونی بود که جلوه خاصی به آن می‌بخشید.

باغ گلستان، در سالهای اخیر باشگاه افسران و یا مهمانسرای ارتش بود، درختان بلند، حوضچه‌های پر از ماهی، نهرها و منظره‌ی جذاب رو به قلعه فلک الافلاک از جمله ویژگی‌های این باغ است و آب نهرهای آن از چشمه گلستان (در نزدیکی باغ) تامین می‌شود.

بازارچه صنایع‌دستی در باغ گلستان

در حال حاضر ۱۶ هنرمند صنایع‌دستی در محوطه باغ گلستان در جوار قلعه تاریخی و زیبای خرم‌آباد دارای کارگاه‌های فعال و فروشگاه صنایع دستی می‌باشند و به تولید و فروش محصولات مختلف استان می‌پردازند. باید به این نکته اشاره کرد که، متاسفانه با تشدید و همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ در جهان، و به مثابۀ آن در ایران و همۀ استان‌ها، تعدادی از کارگاه‌ها تعطیل شدند.

باید توجه داشت فروش صنایع‌دستی یعنی حیات این هنر و هنرمندان نیازمند بازگشایی کارگاه‌ها و بازارچه‌های صنایع‌دستی هستند. البته تحمل شرایط بحرانی بیماری کووید۱۹ و محدودیت‌های ناشی از آن به‌خاطر حفظ سلامت جامعه امری مسلم است.

هنرمندان چه می‌گویند؟ 

شماری از هنرمندان صنایع‌دستی استان لرستان اظهار داشتند؛ همچنان منتظر بازگشایی کارگاه‌ها هستیم چون کار در منزل، جابجایی وسایل و جلب مشتری برای ما خیلی دشوار است و گردشگران و مشتریان به صرف دیدن عکس قانع نمی‌شوند و لزوماً نیازمند فضایی برای عرضه محصولات و دست‌ساخت‌های خود هستند. پیشنهاد می‌کنیم به‌صورت شیفتی در طول هفته لااقل به کارگاه‌ها و بازارچه‌ها اجازه فعالیت داده شود تا اقتصاد صنایع‌دستی بیش از این متضرر نشود.

صبا بیات چرم‌دوز لرستانی گفت: خیلی ممنونم از لطف و وقتی که شما برای حمایت و معرفی هنرمندان اختصاص می‌دهید و پای درد دل هنرمندان می‌نشینید فعلا تنها مشکل ما محدودیتهای ناشی از کرونا است.

خانم رضایی هنرمند گلیم‌باف اظهار داشت: تنها خواسته و انتظار ما از مسئولین این است که با شرط رعایت پروتکل‌های بهداشتی اجازه فعالیت بازارچه‌ها و خصوصا کارگاه‌های صنایع‌دستی را صادر کنند چون راه ارتزاق خیل زیادی از هنرمندان فقط از طریق عرضه و فروش صنایع‌دستی است که اکنون در بحران کرونا به شدت در مضیقه هستیم.

حمایت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان از هنرمندان

در همین راستا و با توجه به تعطیلی بازارچه صنایع‌دستی باغ گلستان خرم‌آباد و متضرر شدن هنرمندان، صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان درصدد حمایت از این عزیزان برآمد و اجاره بهای یکساله این کارگاه‌ها بخشوده شد. که این امر کمک شایانی به هنرمندان صنایع‌دستی خواهد کرد.

بازگشایی موزه‌های لرستان فرصتی برای فروش صنایع‌دستی

با آغار ماه مهر خوشبختانه تمامی شهرهای استان لرستان به حالت نارنجی درآمد و مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان از خروج استان لرستان از وضعیت قرمزِ بیماری کووید ۱۹ و بازگشایی مجدد موزه‌های استان لرستان خبر داد.

سیدامین قاسمی اظهار کرد: «تمام موزه‌های لرستان از جمله موزۀ قلعه تاریخی، فلک‌الافلاک خرم آباد از پنج‌شنبه یکم مهرماه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، پذیرای عموم گردشگران و بازدیدکنندگان بودند. .»

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان تاکید کرد: «تمام موزه‌های لرستان از مهرماه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بازگشایی شدند.»

او خاطرنشان کرد: «بازدیدکنندگان عزیز نیز به منظور حفظ سلامت خود و دیگران در هنگام ورود به موزه‌ها باید حتما استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی را مدنظر داشته باشند.»

در حال حاضر که سایۀ هراس‌انگیز بیماری کووید ۱۹، تا حدودی در کشورمان ایران و به تبع آن در استان لرستان، کمرنگ‌تر می‌نماید، بایسته و شایسته است که همگی با جدیت در رعایت پروتکل‌های بهداشتی به فعالیت‌های اجتماعی برگردیم، هر چند یادمان باشد، که پاندمی کووید ۱۹ کاملاً از بین نرفته و خطر همچنان در کمین است. عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی و ایجاد زنگ خطر برای جامعه، نه تنها تهدیدی برای سلامت خود و عزیزانمان، بلکه ضایعه‌ای برای اجتماع خواهد بود. سیر صعودی بحران بیماری و ورود مجدد به وضعیت قرمز باعث باز ماندن جامعه از فعالیت‌های اجتماعی می‌شود که این بازماندن، منتج به آسیب‌های شغلی نیز خواهد شد. در شرایط حاد بیماری، عدم حضور گردشگران داخلی (بومی و غیربومی) و خارجی در مکان‌های و محوطه‌های گردشگری، به دلیل بحران به وجود آمده، صدمات جبران ناپذیری بر کالبد مشاغل محلی وارد می‌کند. بازارچه نوپای صنایع‌دستی باغ گلستان نیز از این حیث مستثنی نیست. وجود بحران بیماری همه‌گیر، در شرایط کنونی بیشترین آسیب را به این مشاغل می‌رساند.

در این روزهای رنگارنگ پاییزی، ماسک زدن وکمی فاصله از یکدیگر هزینه و زحمت چندانی ندارد. دژ مستحکم شاپورخواست به تحمل نیشتر ویروس منحوس کرونا سینه سپر کرده است پس می‌توانیم در طول هفته سری به ایوان پاییزی قلعه فلک‌الافلاک بزنیم و با بدرقه برگهای زرد و نارنجی به کارگاه هنر دستان هنرمندان عزیزمان برسیم که دست‌سازه‌هایشان در اوج زیبایی و کیفیت به ویترین نمایش درآمده است.

منبع:میراث آریا