معماری دستکند کنزق، یادگاری ۲هزار ساله از اقوام

در سال گذشته شاهد ثبت این میراث فرهنگی منحصربه‌فرد به عنوان سایت موزه و دومین پایگاه علمی پژوهشی میراث فرهنگی به نام «پایگاه ملی مجموعه دستکند محوطه کهنه کنزق» در استان اردبیل بودیم، بدین منظور سری به اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اردبیل زدیم تا در مورد اقدامات اخیر انجام شده در این محوطه و شاخصه‌های ثبتی این اثر بیشتر بدانیم.

خصوصیت‌های خاص بصری و خودنمایی گونه خاص از معماری دست‌کند در پیرامون آتشفشان خاموش سبلان، قرارگیری محوطه و دست‌کنده‌های کنزق در سه کیلومتری منطقه نمونه گردشگری شهر سرعین، کاوش‌های باستان‌شناسی، اقدامات حفاظتی و مرمتی و ایجاد زیرساخت‌های خدماتی و رفاهی و سنگ‌فرش مسیر دسترسی برای گردشگران در محوطه همه و همه مارا برآن داشت که این مجموعه منحصربه‌فرد دست‌کندهای زیرزمینی را به عنوان پایگاه ملی مجموعه دست‌کند محوطه کهنه کنزق در سال۱۳۹۹ به ثبت برسانیم. این مطلب را مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل مطرح کرد و گفت: جنس این غارهای دستکند که در سراشیبی تپه‌ای به صورت زیرزمینی با اشکال مختلف حفاری شده‌اند از سنگ‌های رسوبی و ماسه فشرده است.

نادر فلاحی با بیان این‌که کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه در سال ۱۳۹۷ به سرپرستی حمید خانعلی در قالب سه کارگاه و مجموعه دست‌کند انجام پذیرفت، افزود: معماری این روستا متشکل از سه بافت ساختارهای سطح الارضی، قبرستان و فضاهای دست‌کند با معماری منحصر به فرد است که در قسمت جنوبی پای کوه موسوم به قالا (قلعه) قرار گرفته است.

او از جمله قدیمی‌ترین آثار شناسایی شده سطح الارضی در این محوطه را متعلق به هزاره اول قبل از میلاد دانست و گفت: به نظر می‌رسد فازشکل‌گیری فضاهای دست‌کند متعلق به دوره اشکانی، فاز توسعه آن متعلق به دوره قرون میانی اسلامی و فاز فروپاشی آن بر اثر زلزله سال ۱۳۷۵ اردبیل بوده است.

معاون میراث‌فرهنگی اردبیل گفت: پایگاه ملی دست‌کنده‌های کنزق استحقاق ارتقاء به «مرکز پایگاه ملی دست‌کنده‌های دامنه سبلان» را دارد.

روح‌الله محمدی با بیان این مطلب خاطر نشان کرد: با توجه به پتانسیل معماری دستکنده‌های موجود در دامنه سبلان از جمله محوطه‌های دستکند اباذر و گلستان در شهرستان نیر، ویند کخوران شهرستان سرعین، لاهرود وبنه‌لر شهرستان مشگین‌شهر، پایگاه ملی محوطه کنزق استحقاق تبدیل به «مرکز پایگاه ملی دستکندهای دامنه سبلان» را دارد.

او از جمله مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در چهار سال اخیر در محوطه و فضاهای دستکند کنزق به کاوش‌های باستان‌شناسی در سه مجموعه دستکند زیرزمینی یاد شده، حفاظت و مرمت اولیه و اضطراری در فضاهای مورد کاوش اشاره و اضافه کرد: اقدامات دیگری چون اجرای سنگ‌فرش معبر اصلی و معبر ارتباطی فضاهای دستکند، نصب تابلوهای راهنما، کانال‌کشی، بهسازی و آسفالت راه مواصلاتی سرعین به پایگاه ملی کنزق با همکاری ارگان‌های مربوطه، تاسیس و تجهیز دفتر پایگاه ملی، ایجاد ساختمان سرویس بهداشتی در مجموعه و تعبیه روشنایی در فضاهای دستکند به منظور آماده‌سازی اولیه برای ارائه به گردشگران انجام شده است.

محمدی با بیان این‌که محوطه و دست‌کنده‌های زیرزمینی کنزق از گذشته تاکنون مورد توجه پژوهشگران و گردشگران بسیاری به ویژه گردشگران خارجی بوده است، عنوان کرد: در این راستا برنامه‌های مختلفی با هدف معرفی مجموعه دستکند کنزق و ارتقای سطح کیفی گردشگری شهرستان سرعین در چهارسال اخیر انجام شده است.

سرپرست کاوش مجموعه دستکند محوطه کهنه کنزق استان اردبیل گفت: با توجه به سفال‌های سطحی یافت شده از دوره اشکانی گمانه‌زنی می‌شود که محوطه و دست‌کنده‌های کنزق کاربری مسکونی داشته و سفال‌های پراکنده بر سطح تپه نیز نشان از تداوم استقرار تا قرون متاخر اسلامی است.

حمید خانعلی بیان اینکه حفره‌های دست‌کند موجود در محوطه بیش از پنجاه مورد است که مورد سکونت اقوام گذشته بوده است، افزود: ابعاد بزرگ‌ترین آن‌ها به طول ۳۰ متر دارای فضاهای نشیمن، راهرو، سکوی نشستن واتاقک‌های ویژه با کاربری‌های مختلف است.

میراث آریا نوشت، او خاطر نشان کرد: باتوجه به پراکندگی سفال‌های سطحی ازجمله قطعات سفال خاکستری، نخودی، قرمز مایل به نارنجی و لعاب‌دار اسلامی می‌توان گفت این محوطه از هزاره اول تا قرون میانی اسلامی تداوم استقرار داشته است.