اکوتوریسم‌ جامعه‌محور؛ مسیر رسیدن به گردشگری پایدار

محمود رضا همامی، امروز(یکشنبه، یکم اسفندماه) در چهارمین همایش گردشگری با محور توسعه پایدار اصفهان که به‌صورت برخط در دانشگاه صنعتی اصفهان برگزار شد، با اشاره به پایین بودن سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی ایران، اظهار کرد: گردشگری به انواع مختلفی از جمله طبیعت‌گردی و گردشگری پایدار تقسیم می‌شود.

او توضیح داد: طبیعت‌گردی ملاحظات محیط زیستی را در نظر نمی‌گیرد و بعضا ورود گردشگران به مناطق طبیعی فاجعه‌بار است، اما گردشگری پایدار سه بعد مهم اجتماعی، اقتصادی و محیط زیست را شامل می‌شود که با یکدیگر در تعامل هستند.

وی با بیان اینکه تلاقی گردشگری پایدار و طبیعت‌گردی، اکوتوریسم را به وجود می‌آورد، افزود: اکوتوریسم سفر مسئولانه به مناطق طبیعی است که در آن بر حفظ محیط زیست و رفاه مردم محلی تأکید می‌شود.

استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی با اشاره به جاذبه‌های گردشگری ایران، ادامه داد: دو سایت میراث طبیعی، بیست و چهار سایت میراث جهانی و اکوسیستم‌های مختلف دریا، جنگل و کویر از جاذبه‌های مهم گردشگری ایران هستند.

این استاد دانشگاه افزود: ۲/۳ درصد سطح کره زمین را مناطق داغ تنوع‌زیستی گیاهی تشکلیل داده‌اند و ۵۰ درصد گونه‌های گیاهی دنیا در این ناحیه دیده می‌شوند. در ایران دو منطقه داغ تنوع گیاهی وجود دارد که بخشی از ایران را پوشش داده‌اند که مزیت گردشگری بزرگی برای کشور محسوب می‌شود.

او با اشاره به انواع گونه‌های گیاهی و جانوری مهم و نادر در کنار تنوع فرهنگی بالا در ایران، تصریح کرد: متأسفانه همگام با تخریب محیط زیست و کاهش تنوع زیستی، تنوع فرهنگی هم در ایران کاهش پیدا کرده و فرهنگ‌های هزارساله اقوام مختلف در حال فرسایش است.

همامی در ادامه اظهار کرد: در ایران شبکه خوبی از مناطق حفاظت‌شده وجود دارد که اهداف این مناطق علاوه بر حفاظت از گونه‌های زیستی، تفرج و گردشگری است و این پتانسیل وجود دارد که از این مناطق برای توسعه اکوتوریسم استفاده کرد، اما به دلیل مشکلات زیاد در مدیریت این مناطق، سازمان حفاظت از محیط‌ زیست هنوز آمادگی لازم برای پذیرش گردشگر در این مناطق را ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی با بیان اینکه اکوتوریسم مشوقی برای حفظ محیط زیست است، گفت: بسیاری از کشورها به اکوتوریسم به‌عنوان یک استراتژی برای رشد اقتصادی و حفظ محیط‌ زیست روی آورده‌اند، اما در ایران علی‌رغم وجود پتانسیل بالا، کمتر به این حوزه پرداخته شده است.

او با اشاره به حفاظت جامعه‌محور، توضیح داد: در این نوع حفاظت که از آفریقا شروع شد، مناطق حفاظت شده و گونه‌های زیستی مناطق به روستاییان و ساکنان بومی همان ناحیه واگذار می‌شود تا ضمن حفاظت منطقه، از منافع آن استفاده کنند و در واقع در مالکیت این مناطق شریک باشند.

استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی ادامه داد: در این مدل روستاییان و جوامع محلی پروانه‌های شکار را تحت نظر دولت صادر کرده و پول هم به جامعه تزریق می‌شد که در نتیجه تعارض میان مردم و حیات وحش کاهش پیدا کرد و مردم حیات وحش را جزو اموال خود ‌دانستند و از آن حفاظت کردند.

همامی اضافه کرد: این ایده تحت عنوان قرق‌های اختصاصی به ایران آمد و در حال حاضر تعداد محدودی قرق اختصاصی در ایران وجود دارد که طی آن مناطق حفاظت شده، به افراد حقیقی و تعاونی‌ها واگذار شده است که وظیفه حفاظت از منطقه، افزایش آبشخورها و جمعیت حیات‌وحش را تحت نظر سازمان محیط زیست بر عهده دارند و در مقابل پروانه شکار صادر می‌کنند که طبق آمار در این مناطق جمعیت حیات وحش بین یک و نیم تا پنج برابر افزایش پیدا کرده است

او ادامه داد: نکته‌ای که در این نوع حفاظت وجود دارد این است که درآمد این قرق‌ها از فروش پروانه شکار تامین می‌شود که بخشی از جامعه آن را نمی‌پذیرد و پیشنهاد کارشناسان رفتن به سمت اکوتوریسم در کنار حفاظت جامعه‌محور است که در آن بر استفاده پایدار از مناطق طبیعی، حفظ طبیعت و میراث فرهنگی، آموزش مردم محلی و گردشگران و توانمندسازی و مشارکت مردم محلی تأکید می‌شود و سه رکن اساسی اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی دارد که این سه رکن با هم تعامل دارند.

یک عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی با بیان اینکه ایران در رتبه بیست و هفتم اقتصاد جهان قرار گرفته است، گفت: طبق آمار تا سال ۲۰۱۸، نرخ رشد اقتصادی ایران منفی بوده است. به لحاظ وضعیت رشد گردشگری ایران از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۸ رشد قابل ملاحظه و افزایش درآمد چشمگیری در این حوزه داشته است و با این وجود در مقایسه با کشوری مثل ترکیه وضعیت گردشگری در ایران مناسب نیست و ترکیه درآمدی بیش از ۱۰ برابر از ایران در این بخش دارد.

منبع:ایسنا