قم؛ ابریشمی که باید جور دیگر دید

قم، نگینی درخشان در دل کویر ایران است که از دیرباز مامن و پناهگاه ایرانی ها برای پناه بردن از کویر مرکزی ایران بوده است. مزارع بزرگ و باغ های دست ساز اطراف این شهر نشان می دهد که مردم از دیرباز آشتی مسالمت آمیز خود را با طبیعت با آن پیوند زدند.

اما حضور حضرت فاطمه معصومه(س) در ایران و قم، و همچنین احادیث و روایات اولیاء الله در خصوص این شهر باعث شده است که طیف گسترده ای از محبان اهل بیت(ع) از سراسر دنیا به قم بیایند و این شهر را به یک جهانشر مبدل کرده است.

اهمیت اصلی شهر قم نسبتا مربوط به بخش گردشگری می‌شود، از این رو معرفی این مراکز گردشگری به مردم و گردشگران  بایستی جزء برنامه‌های اصلی مسئولین قرار داشته باشد ولی متاسفانه هنوز تلاش خاصی برای معرفی جاذبه های طبیعی، گردشگری، تاریخی و اجتماعی و حتی اقتصادی قم نشده است.

برخی از اماکن تفریحی و گردشگری در قم

سوای حرم کریمه اهل بیت(س) و مسجد مقدس جمکران که بر همگان روشن است این شهر جاذبه های متعدد گردشگری در این شهر وجود دارد که در زیر نگاهی به آنها می اندازیم.

 

بازار قدیم قم (تیمچه بزرگ)

تیمچه بزرگ قم که در بین مردم به بازار قدیم نیز شهرت دارد، یکی از مجموعه‌های تاریخی ایران در دوران کهن است که قدمت معماری این مکان به دوران حکومت قاجاریان بازمی‌گردد. بازدید از تیمچه بزرگ و مشاهده هنرمندی گذشتگان و هنر مردم امروز، خالی از لطف نیست.

مسجد جامع قم

مسجد جامع قم، عمارتی کهن و زیبا در شهر قم است که از دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌آید. قدمت دقیق این بنای تاریخی مشخص نیست؛ اما برخی از مورخان سال احداث آن را متعلق به ۲۶۵ قمری و برخی دیگر، مربوط به قرن هشتم هجری می‌دانند.

مقبره‌ های گنبد سبز قم

مجموعه مقابر گنبد سبز قم، از سه مقبره متعلق به قرن هشتم هجری قمری تشکیل شده است که معماری منحصربه‌فرد آن از جمله ویژگی‌های این عمارات کهن محسوب می‌شود. تزیینات گچبری زیبا و تحسین‌برانگیزی در این مقابر مشاهده می‌شود که می‌توان آن را نمونه‌ای کم‌نظیر و ستودنی در نظر گرفت.

کوه خصر نبی (ع)

از دیگر جاذبه‌های گردشگری قم، می‌توان به کوه خضر نبی (ع) اشاره کرد که محلی روحانی و چشم‌نواز و در عین حال مکانی زیارتی و سیاحتی است. طبق مدارک تاریخی، قدمت آن به بیش از سه هزار سال می‌رسد. عبادتگاه خصر نبی (ع) در یکی از مرتفع‌ترین نقاط قم قرار دارد و همه ساله میزبان گردشگران بسیاری از سراسر ایران است.

کاروانسرای دیر گچین قم

کاروانسرای دیر گچین قم، با پیشینه‌ای حدود ۱۵۷۰ سال، یکی از آثار باقی‌مانده از تاریخ ایران در شهر قم است که لقب مادر کاروان‌سراهای ایران را از آن خود کرده است و می‌توان آن را به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر معرفی کرد. طراحی، ساخت و معماری این مجموعه در نوع خود قابل‌توجه است و به همین دلیل، مورد توجه بسیاری از کارشناسان معماری قرار دارد.

مدرسه فیضیه

مدرسه‌ی فیضیه، مکانی است مهم و ارزشمند در ایران که زمان احداث آن متعلق به دوران حکومت صفویان است. علما و مجتهدین بسیاری در این مکان سکونت داشتند و به تحصیل، تدریس و تحقیق پرداختند. سخنرانی تاریخی امام خمینی در سال ۱۳۴۲ که منجر به قیام ۱۵ خرداد شد، در این مدرسه صورت گرفته است.

قبرستان شیخان

قبرستان شیخان، قبرستانی است کهن، که مدفن بزرگان دینی و عالمان و اساتید مهمی از جمله زکریا بن آدم، زکریا بن ادریس که از یاران و راویان امام صادق (ع) محسوب می‌شوند. بنابراین قدمت این مکان به دوران امامان شیعه بازمی‌گردد و همین امر سبب ارزشمندی این مکان است.

پارک ملی کویر

یکی از وسیع‌ترین و کهن‌ترین مناطق حفاظت‌شده کشور، پارک ملی کویر است که بخشی از آن در قم قرار دارد. وسعت این منطقه حدود ۶۷۰ هزار هکتار است که بخش اعظمی از آن را پارک ملی و بقیه را منطقه حفاظت‌شده تشکیل می‌دهد. این منطقه از چشمه‌ها، حیوان وحشی نادر، گیاهان متنوع و مناظر دیدنی و شگفت‌انگیزی برخوردار است که بازدید از آن بسیار جالب و هیجان‌انگیز خواهد بود.

روستای وشنوه

اگر به‌دنبال منطقه‌ای خوش آب‌وهوا با مناظر طبیعی دیدنی و سرسبز هستید، بازدید از روستای زیبای وشنوه، یکی از گزینه‌های مناسب است که در بهار و تابستان از اقلیمی معتدل و مطبوع برخوردار بوده و در زمستان دارای آب‌وهوایی سرد است. این روستا ییلاقی است و بخشی از آن در شیبی تند واقع شده است که دارای معماری پلکانی است.

روستای فردوس (فردو)

روستای فردوس، یکی از زیباترین روستاهای شهر قم است که به‌دلیل سرسبزی، مناظر طبیعی بکر و کم‌نظیر و آب‌وهوایی مطبوع و دلچسب، میزبان گردشگران و مسافران از سراسر کشور است. این ناحیه از قم یکی از مناطق قدیمی این شهر است که از جاذبه‌ی طبیعی مطلوبی برخوردار است.

لقب فردوس را امام موسی صدر در مدت اقامت مطالعاتی خود در این روستای دیدنی بیان کرد.

خانه ملاصدرا

در روستای کهک، یکی از مناطق زیبای استان قم، عمارتی قدیمی قرار دارد که به خانه دانشمند بزرگ، ملاصدرا شهرت یافته است. این عمارت متعلق به محمد بن ابراهیم یحیی شیرازی، معروف به ملاصدرا است که از معماری جالب و زیبایی برخوردار است. به نظر می‌رسد که قدمت این خانه متعلق به قرن دهم هجری است.

قلعه قمرود

بنایی قدیمی و متعلق به دوران حکومت اشکانیان در اطراف قمرود و در بخش شمالی کوه سفید، از توابع استان قم قرار دارد که به قلعه‌ی قمرود شهرت یافته است. به نظر می‌رسد این عمارت کهن، توسط میرزا نظام غفاری احداث شده که در نزدیکی بخش شرقی قلعه قدیمی قمرود از بناهای دوران صفوی قرار دارد.

موزه‌ صنایع دستی (خانه یزدان پناه)

خانه یزدان‌پناه، بنایی کهن با وسعتی بیش از هزار مترمربع و متعلق به اواخر حکومت قاجاریان و اوایل حکومت پهلوی اول است. این عمارت امروزه به‌عنوان موزه صنایع دستی قم، مورد استفاده قرار می‌گیرد و در آن آثاری ارزشمند از هنر صنایع دستی بومی این شهر نگهداری می‌شود. این مکان زیبا، یکی از جاذبه‌های گردشگری قم است که علاقه‌مندان به هنر، برای بازدید از آن به این مکان مراجعه می‌کنند.

دریاچه حوض سلطان

دریاچه‌ نمک حوض سلطان یکی از جاذبه‌های طبیعی قم است. بهترین زمان برای بازدید از این مکان زیبای طبیعی، اوایل فصل بهار و اواسط فصل پاییز است؛ چراکه از سرمای استخوان‌سوز کویر و گرمای طاقت‌فرسای آن، اثری نیست. نام دیگر این دریاچه‌ی زیبا، دریاچه‌ی شاهی و دریاچه‌ی ساوه است که از مساحتی حدود ۲۴۰ کیلومتر برخوردار است.

آرامگاه مشاهیر علمی، ادبی و سیاسی ایران

روایاتی از تاریخ قم نیز حرم مطهر را محل دفن تعدادی از امامزادگان از جمله زینب از نوادگان امام رضا (ع)، میمونه و ام محمد دختران امام جواد (ع) نیز معرفی شده است.

آرامگاه علمای دینی ایران

جالب است بدانید که علاوه بر بزرگانی که ذکر شد، در این بارگاه ملکوتی علمای مشهوری نیز به خاک سپرده شده‌اند. به آیت الله حایری یزدی (مؤسس حوزه‌ علمیه قم)، آیت الله بروجردی (مؤسس مسجد اعظم و از مراجع بزرگ شیعه)، آیت الله خوانساری، آیت الله گلپایگانی، علامه سید محمد حسین طباطبایی (مولف تفسیر المیزان)، شهید مطهری، آیت الله بهجت، شیخ فضل الله نوری و بزرگان دینی دیگری اشاره کرد.

آرامگاه مشاهیر ادبی ایران

همچنین برخی از مشاهیری که در این مکان مقدس به خاک سپرده شده‌اند، شاعر بزرگوار پروین اعتصامی، قوام السلطنه، مشیر السلطنه، علی اصغر اتابک و نیز خواجه نوری را می‌توان نام برد.

آرامگاه شخصیت های سیاسی ایران

تعدادی از پادشاهان ایران از جمله شاه صفی اول (بخش جنوبی حرم)، شاه عباس دوم (در مسجد امام خمینی)، شاه سلطان حسین (قسمت جنوبی مسجد بالاسر)، فتحعلی شاه قاجار (صحن کهنه) و محمد شاه قاجار(قسمت غربی صحن کهنه)، نیز در حرم مطهر به خاک سپرده شده‌اند.

بیت امام خمینی (ره)

از بناهای مشهور و البته مهم در شهر مقدس قم، «بیت امام خمینی (ره)» است که در محله یخچال قاضی قرار دارد. ساختمان با حدود یک قرن قدمت، در اوایل قرن ۱۴ هجری شمسی احداث شده و آخرین سکونتگاه امام در قم است. این خانه، بنایی است با مساحت ۳۰۰ مترمربع و بسیار ساده که از دو طبقه همکف و زیرزمین تشکیل می‌شود. حیاط در جنوب ساختمان و در بخش شمالی، شرقی و غربی عمارت، فضاهای سرپوشیده قرار دارد. «خانه یخچال قاضی»، نام دیگر این عمارت قدیمی است که به‌دلیل قرارگیری در محله یخچال‌ قاضی به این نام شهرت یافته است. هیچ‌گونه تزیینات قابل توجی در داخل و خارج بنا انجام نشده است و خانه در اوج سادگی و بدون تجملات است. «کابوشینسکی»، از ایران‌شناسان غربی در مورد خانه امام چنین گفته است

امام خمینی (ره) قبلاً به اتفاق همسر و پنج فرزندش در خانه کوچکی، واقع در خیابان باریک و ناهمواری زندگی می‌کرد که از وسط آن جوی آبی می گذشت.

امام خمینی (ره) تا زمانی که در قم سکونت داشتند، بسیاری از دیدارهای مردمی، سخنرانی‌ها و جلسات مهم سیاسی را در این مکان انجام می‌دادند. از مهم‌ترین سخنرانی‌های برگزار شده در این خانه قدیمی، سخنرانی امام علیه تصویب قانون کاپیتولاسیون است. این اثر تاریخی به‌عنوان آثار ملی به ثبت رسیده است.

خانه حاج علی خان زند (ساختمان شماره دو اداره میراث فرهنگی)

خانه حاج علی خان زند عمارتی است کهن و متعلق به اواخر دوران حکومت قاجاریان که طبق اظهارات کارشناسان با توجه به فرم و مصالح استفاده شده در ساخت، دارای قدمتی بالغ بر ۱۳۰ سال است. این عمارت از سه بخش شاه نشین تابستانی با بادگیر منفرد، شاه نشین زمستانی و بخش خدمتکاران تشکیل شده است. بخش شاه نشین زمستانی نسبت به دیگر قسمت‌های خانه دارای وسعت و فضای بیشتری است و قسمت خدمه نیز در جبهه غربی عمارت، قرار گرفته است. این اثر تاریخی که در مرکز بخش قدیمی شهر قم در محله‌ای به نام «محله چهارمردان»، قرار دارد در سال ۱۳۷۹ به ثبت ملی رسید و اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی استان قم است.

آب‌ انبار سلماسی

آب‌انبار سلماسی ازدیگر جاذبه‌های گردشگری در شهر قم است که با توجه به کتیبه‌ موجود در این اثر تاریخی، قدمت ساخت آن به سال ۱۳۶۵ هجری قمری بازمی‌گردد. این آب‌انبار کهن نیز همانند دیگر آب‌ انبارهای قم از بخش‌های مختلفی همچون سردر ورودی، راه‌پله، بادگیر و مخزن تشکیل شده و به‌شکل مربع طراحی و ساخته شده است. خط کتیبه‌ این آب‌انبار، نستعلیق و به رنگ سفید است و روی آن علاوه بر تاریخ ساخت، اشعاری در مدح امام حسین (ع) و نیز نام سازنده حک شده است.

البته به نظر می‌رسد که این کتیبه پس از احداث مسجد سلماسی که در مجاورت آن و در خیابان آیت الله مرعشی (ارم سابق) و کوچه‌ی سلماسی قرار دارد، ساخته شده است. ایوان آب‌انبار دارای تزیینات کاربندی با تلفیق آجرهای لعابدار زیبا و تماشایی است. بادگیر کوچکی نیز در با چهار دریچه و در چهار جهت اصلی قرار دارد که برای تهویه و خنک کردن آب مخزن، استفاده می‌شود. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۳ به ثبت ملی رسیده است.

حمام حاج عسگر خان

حمام حاج عسگرخان بنایی است کهن و ارزشمند که در بافت قدیم شهر قم و در بخش شمالی راسته بازار قرار دارد. مجموعه‌ای که از دو قسمت حمام و چاله حوض تشکیل شده و با توجه به کتیبه‌ای سنگی که در بخش ورودی حمام وجود دارد، قدمت آن به سال ۱۲۱۶ هجری قمری و اوایل دوران حکومت قاجاریان و مقارن با سلطنت فتحعلی شاه قاجار بازمی‌گردد. حمام در فضایی مربعی شکل ساخته شده که در مرکز آن، گنبدی روی هشت ستون پنج ضلعی قرار گرفته است. در قسمت شرقی بنای حمام می‌توان چاله‌ حوض را مشاهده کرد که سکویی دورتادور آن را فراگرفته و با ساروج آن را پوشانده‌اند. البته متاسفانه امروزه نیمی از آن تخریب شده است.

اماکن تفریحی شهر قم

استان قم جزء کوچک‌ترین استان‌های کشور است و تقریبا تک شهرستانی محسوب می‌شود.

این شهر کوچک شرایط آب و هوایی خاصی دارد و از نظر جغرافیایی با مناطق اطراف در فصل تابستان حدود 15 درجه اختلاف دما دارد به همین علت بخش‌هایی مانند خلجستان، دستجرد و کهک از مناطق خوش آب و هوای قم محسوب می‌شوند و مردم در فصل تابستان در این مناطق حضور پیدا می‌کنند. همچنین میوه‌های گردو، گیلاس، آلبالو و به طور کلی میوه‌هایی که در مناطق سردسیر پرورش میابند نیز در این مناطق تولید می‌شوند که جزء مرغوب‌ترین میوه‌ها در سطح کشور هستند و همین موضوع از جذابیت‌های شهر قم است.

همچنین استان قم چندین تالاب مختلف از جمله تالاب بهشت معصومه و تالاب مره منطقه گردشگری پلنگ دره و دریاچه حوض سلطان را دارد ولی متاسفانه آنگونه که باید در خصوص آنها اطلاع رسانی نشده و بسیاری از مردم نمی‌دانند که قم جنگل، مناطق حفاظت شده و تالاب‌های دیدنی بسیاری دارد.

در سال‌های اخیر شهرداری استان قم بسیار تلاش کرده تا اماکن تفریحی بیشتری در این شهر ایجاد شود از جمله این اماکن فضای سبز و پارک‌ها هستند که گسترش آن شهر قم را به سومین شهر سرسبز کشور مبدل کرده است و بیشترین سرانه فضای سبز را در سراسر کشور دارد که این موضوع برای شهر کویری قم جالب توجه است.

متاسفانه به دلیل کم کاری و بی توجهی نسبت به مبحث معرفی مناطق گردشگری استان قم، مردم و گردشگران مناطق گردشگری قم را منحصر به دو مکان زیارتی حرم حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران می‌دانند و بسیاری از مردم اماکن تاریخی و تفریحی قم را نمی‌شناسند و اینگونه فکر می‌کنند که قم یک شهر خشک و بودن جاذبه‌های توریستی و گردشگری است که این مسئله در وجهه این شهر تاثیرات منفی دارد!

از طرفی هم شهر قم محور مواصلاتی 17 استان بوده به همین دلیل معمولا به عنوان یک شهر گذری و معبر گردشگری شناخته شده به همین خاطر مردم فقط برای استراحت‌های یکی دو ساعته در قم توقف می‌کنند. اما معرفی و اطلاع رسانی درخصوص اماکن گردشگری و تفریحی این شهر می‌تواند مسافران و گردشگران را جذب کند و هموطنان می‌توانند از دیدن مناطقی جدید و جالب بهره مند شوند.

منبع:ایسنا