سنندج؛ تابلویی از تاریخ و طبیعت

به گزارش ایرنا، آقای رمضانی همراه با خانواده از تهران به سنندج آمدند تا چند روزی از تعطیلات نوروزی را در این شهر و استان کردستان سپری کنند. برای اولین بار است که به این منطقه سفر می‌کنند و آنطور که می‌گفتند خیلی از طبیعت آبیدر سنندج، مهمان نوازی مردم و بازار و دیدنی‌های این شهر خوششان آمده و دلشان می‌خواهد سال بعد هم حتما به کردستان سفر کنند.

وقتی پرسیدم از کجای سنندج بیشتر خوششان آمده، اسم پارک جنگلی آبیدر، جاهای تاریخی از جمله “خانه کُرد” یا عمارت آصف و بازار سرپوشیده را آوردند اما گلایه داشتند که در معابر و خیابان‌های شهر، آنگونه که انتظار می‌رود اطلاع‌رسانی برای پیدا کردن آدرس آثار تاریخی و گردشگری انجام نشده است.

به هرحال اگر می‌خواهید در کمترین زمان، چند جای تاریخی را از نزدیک ببینید، این شرایط در سنندج فراهم است، چراکه به راحتی می‌توان ۲ سه ساعت عمارت آصف، مسجد جامع، بازار سرپوشیده و موزه این شهر را دیدن کرد.

شناسنامه سنندج

قبل از اینکه راجع به دیدنی‌های سنندج صحبت کنیم، بد نیست اشاره مختصری به تاریخ و موقعیت جغرافیایی این شهر داشته باشیم.

سنندج مرکز استان کردستان در ۵۱۲ کیلومتری غرب تهران در ارتفاع یک هزار و ۵۰۰ متری از سطح دریا و در منطقه کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای سرد و نیمه‌خشک دارد. این شهر از سمت غرب به کوه آبیدر، از سمت شمال به کوه شیخ معروف و از سمت جنوب به کوه سراج الدین محدود شده و براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، حدود ۵۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.

سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی با ارزشی برخوردار است که بناهای مسکونی و عام‌المنفعه متعددی مانند حمام، مساجد و بازار در آن باقی مانده‌ و دارای محدودهٔ بافت تاریخی-فرهنگی با وسعتی معادل ۱۱۲ هکتار است.

برخی کارشناسان، قدمت شهر سنندج را به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌دانند اما آنچه درباره سنندج محرز است این است که از سال ۱۰۴۶ هجری قمری یعنی در دوره صفوی و شاه‌صفی، سلیمان خان اردلان مرکز حکومت را از قلعه‌های حسن‌آباد و پالنگان به شهر سنندج منتقل کرد و تا قبل از آن سنندج به صورت دهکده‌ای کوچک به حیات خود ادامه می‌داد.

سلیمان خان اردلان پس از انتقال مرکز حکومت به سنندج، قلعه حکومتی را با استحکام تمام در بالای تپه‌ای بنا کرد و عمارات و حمام و مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت.

گفته می‌شود احتمالاً شهر کهن «سنه» (سنندج) بر اثر زلزله و یا هجوم مغول ویران شده باشد زیرا تپه باستانی توس‌نوذر در کنار رودخانه قشلاق و قلعه حسن‌آباد و سایر شواهد مانند قبرهایی با قدمت بیش از هزار سال که در سنندج پیدا شده است گواهی بر قدمت شهر دارد.

عمارت آصف(خانه کُرد)

اشاره‌ای به موقعیت جغرافیایی و تاریخی سنندج شد اما حالا لازم است توضیحی درباره آثار تاریخی این شهر داد.

یکی از جاهای سنندج که طرفداران زیادی بین مسافران دارد، خیابان امام است. شما در ضلع شمالی این خیابان می‌توانید همزمان چند عمارت قدیمی و تاریخی را ببینید. یکی از مشهورترین و زیباترین این عمارت‌ها، “خانه کُرد” است که اکنون به موزه مردم شناسی کردستان هم تبدیل شده است.

عمارت آصف یا موزه مردم شناسی خانه کُرد نام مجموعه‌ای فرهنگی است در حال حاضر فقط موزه مردم شناسی کردستان به عنوان فاز اول این مجموعه در عمارت آصف راه اندازی شده است.

عمارت آصف یکی از قدیمی ترین بناهای موجود در شهر سنندج است و براساس شواهد و شیوه معماری احتمالا احداث بنای اولیه آن مربوط به دوره صفویه باشد. قسمت های دیگر در دوره قاچاریه و اوایل پهلوی تکمیل شده است. هرچند عمارت آصف نام خود را از آصف دیوان گرفته است اما بانی اولیه آن را خانواده معتمد هاشمی ها (امجد الاشراف) می دانند و احتمالا میرزا محمدرضای وزیر(پدر آصف دیوان) آن را تملک کرده و سپس در زمان آصف دیوان با الحاق سردر ورودی در بخش های شرقی و غربی عمارت شکوه نهایی خود را بدست آورده است.

مجموعه عمارت حدود چهار هزار متر مربع عرصه و اعیان دارد و شامل چهار حیاط بیرونی، اندرونی، مستخدمین  و حیاط مطبخ است.

شما می‌توانید از اُرُسی، گره چینی و پنجره‌های مشبک رنگین زیبایی دیدن کنید به‌ خصوص اُرُسی منحصربفرد تالار خان از دیدنی‌های مهم این عمارت است در این تالار فراموش نکنید سقف را هم نگاه کنید چرا که جزییات قشنگی دارد.

سردیس‌های زیبای مشاهیر و لباس و فرهنگ مردم عادی مناطق مختلف کردستان، آثار مجسمه ساز مشهور کرد استاد هادی ضیاءالدینی هستند که علاوه بر ارزش هنری، بازدید از آنها باعث شناخت چهره‌های سرشناس کرد می‌شود.

۱۳۰ قطعه ارزشمند از آثار استاد علی اکبر بهزادیان خالق شگفتی‌های نازک کاری چوبی کردستان در تالاری به نام این استاد پیشکسوت برای بازدید قرار داده شده که می‌توانید از این مجموعه زیبا و بی‌بدیل در خانه کرد دیدن کنید.

در ضلع جنوب غربی عمارت زیباترین حمام خصوصی سنندج با نقش‌های آهک بری قرار دارد، بازدید از این حمام تاریخی را فراموش نکنید.

هم چنین سفره خانه سنتی خانه کرد در بخش جنوبی عمارت واقع شده که می‌توانید از نان کلانه و آش دوغ محلی آن لذت ببرید و فروشگاه دائمی محصولات صنایع دستی نیز در این بخش وجود دارد که پیشنهاد می کنم این بخش را هم ببینید.

مسجد جامع سنندج

از خانه کُرد که بیرون آمدید زیاد دور نشوید، کمتر از ۱۰۰ متر با لاتر می‌توانید مسجد تاریخی جامع سنندج را هم ببینید.

مسجد دارالاحسان یا مسجد جامع سنندج یکی از مهم‌ترین مساجد این شهر است که در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان ساخته شد. از خصوصیات عمده این مسجد می‌توان به دکورهای هفت رنگ، آجرهای لعاب کاری شده به جای سنگ کف پوش و نوشتن دو سوم از یک جزء قرآن بر روی کتیبه‌های مسجد اشاره کرد.

این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی(ره) و در بافت قدیم سنندج قرار دارد. بر اساس کتیبه‌های موجود، بنای مسجد در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان والی کردستان ساخته شد.

این بنا شامل ۲ ایوان شرقی و جنوبی، گل دسته‌های بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی، ۱۲ حجره در اطراف، شبستان ستون دار با ۲۴ ستون سنگی مارپیچ است. این مسجد را می‌توان مسجد – مدرسه هم دانست، زیرا بخشی از مسجد به حجره‌های طلاب علوم دینی اختصاص دارد و بخش جنوبی آن صحن اصلی مسجد است. این بنا دارای تزیینات کاشی کاری هفت رنگ مینایی فوق‌العاده پرکار، ظریف، ازاره‌های مرمرین، آجرکاری لعاب دار و معقلی، حوض سنگی و فواره‌های زیبا و همچنین ستون‌هایی با تزیینات طنابی است. اطراف شبستان و سر ستون‌ها با دو سوم قرآن تزئین شده‌است که آیات را با کاشی، به خطی که شبیه به خط کوفی است نوشته‌اند.

موزه سنندج

مسجد جامع را دیدید، حالا برگردید کمی پایینتر همان سه راه حبیبی داخل کوچه، ساختمانی قدیمی به نام موزه سنندج (عمارت سالار سعید) می‌بینید.

این خانه تاریخی که به نام عمارت سالار سعید هم شناخته می‌شود، در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار یعنی حدود ۱۵۰ سال پیش ساخته شده است. عمارت به سفارش قاضی القضات منطقه کردستان به نام ملالطف‌الله شیخ‌الاسلام ساخته شد و بعدها به تملک عبدالحمید خان سنندجی معروف به سالار سعید درآمد و نام این صاحب‌خانه تا امروز روی خانه مانده است.

این خانه، مثل تمام خانه‌های سنتی ایرانی، حیاط و ساختمان اندرونی و بیرونی دارد. بخش بیرونی‌اش یک حیاط بزرگ زیبا و ساختمانی دو طبقه دارد. ساختمان بخش بیرونی تالار تشریفات بسیار جالبی دارد که شیشه‌های رنگی پنجره‌ها جلوه‌ی خاصی به آن داده‌اند. حوض‌خانه و انبار هم از دیگر بخش‌های بیرونی خانه است.

موزه سنندج هم از سال ۱۳۵۴ در همین بخش بیرونی عمارت دایر شده است. موزه چهار بخش پیش‌ از تاریخ، تاریخی، دوران اسلامی و بخش نمایش موقت دارد. قبلا یک بخش مردم‌شناسی هم داشت که این بخش بعد از افتتاح خانه‌ کرد به آنجا منتقل شد بخش اندرونی خانه هم تا اوایل دهه ۷۰ در اختیار خانواده‌ حبیبی بود و از آن تاریخ به بعد، در اختیار اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری کردستان قرار گرفت.

بازار سنندج

امیدوارم از دیدن موزه لذت برده باشید. فرصت خوبی است که بازار سنندج را هم ببینید، از خیابان امام به سمت میدان انقلاب و خیابان انقلاب بروید، بازار سنندج آنجا است.

بازاری که به شکل مستطیل بزرگ است و برخلاف تمام بازارهای ایرانی که به صورت خطی شکل گرفته‌اند، این بازار با الهام از پیرامون میدان نقش جهان اصفهان به شکل مستطیل ساخته شده‌ و در وسط این مستطیل، سراهای مختلفی قرار گرفته‌ است. متاسفانه بازار بر اثر احداث خیابان انقلاب به ۲ بخش مجزا تقسیم شده‌ است و حالا بخشی از آن “آصف” و بخشی را “سنندجی” می‌نامند و از بازار سنندج فقط سه دروازه قدیمی باقی‌مانده‌ است.

با وجود مراکز خرید جدید، این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را از لحاظ تجاری حفظ کرده‌ است.

زمان ساخت این بازار به زمان شاه صفی و هنگام حکومت سلیمان خان اردلان در سال ۱۰۴۶ بر می گردد.

عمارت خسروآباد

اما یکی از زیباترین و بزرگترین آثار تاریخی سنندج، عمارت خسروآباد است که حتما باید از نزدیک ببینید تا به شکوه آن پی ببرید.

عمارت خسروآباد در بلوار «شبلی» شهر سنندج قرار دارد. این عمارت در نوع خود بی‌نظیر و مرکز حکومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده‌ است. مجموعه عمارت و باغ خسروآباد افزون بر ۲ بخش اصلی، یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار، باغ خسروآباد نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌ است. این باغ که بوسیله چهار خیابان روبرو و اطراف عمارت خسروآباد به چهار باغ خسروآباد تبدیل شده بود و اطراف آن بوسیله چهار خندق در طرفین باغ و کاخ خسروآباد با انواع درختان مختلف احاطه شده، جلوه خاصی را به این مجموعه داده‌ است. در حال حاضر تنها درختان چهار باغ و بخش‌هایی از چهار خیابان آن باقی‌مانده‌ است.

عمارت خسروآباد کتیبه‌ای دارد که اسم فتحعلی شاه قاجار و والی کردستان امان‌الله خان و تاریخ ۱۲۲۳ ه. ق بر روی آن حک شده‌ است. عمارت خسروآباد شاخص‌ترین بنای استان کردستان است که به عنوان مقر حکومت والیان اردلان مورد استفاده قرار می‌گرفت از سال ۱۳۷۳ عملیات مرمت این بنای تاریخی آغاز شد اگر چه در سال ۱۳۷۹ بیشترین مرمت و بازسازی این بنا انجام شد.

کوه آبیدر

اگر از ترافیک و شلوغی شهر خسته شدید، حالا فرصت خوبی است به کوه بزنید بله کوه آبیدر که مشرف به سنندج و تفرجگاه اصلی این شهر است.

کوه آبیدر در بخش غربی سنندج قرار دارد و تعداد زیادی چشمه و تفرجگاه دارد که شامل پارک کودک، امیریه، امانیه، خضر زنده، هفت آسیاب، ماماتکه، کانی شفا، کانی بانتا، کچک قرآن، گویزه کویر، بان شلانه، تاقه‌دار و قله آبیدر که پناهگاهی هم برای کوهنوردان در آنجا ساخته شده‌ است.

چیزی که باعث محبوبیت این کوه شده‌ است، نزدیکی آن به شهر سنندج، بلند بودن آن نسبت به تپه‌های اطراف و از همه مهم‌تر، وجود چشمه‌های زیر زمینی فراوان آن است و در واقع واژه آبیدر (ئاویه‌ر) به معنی مکان پر آب است.

در واقع آبیدر از ۲ کوه به نام های آبیدر بزرگ و آبیدر کوچک تشکیل شده و ارتفاع قله بلند آن ۲۵۵۰ متر از سطح دریا است، در حالی که ارتفاع آبیدر کوچک حدود ۲۳۵۰ متر است.

در ضمن بتازگی پل معلق در پارک جنگلی آبیدر با مشارکت بخش خصوصی از پارک مشاهیر تا پشت پرده سینما روباز در پارک جنگلی امیریه راه اندازی شده که می توانید از بالای آن سنندج را زیباتر ببینید. طول این پل ۳۲۰ متر و عرض آن ۱۲۰ سانتی‌متر بوده و ارتفاع آن از کف دره کوه آبیدر ۸۸ متر است.

روستای نگل

اما اگر سنندج را ترک کردید و عزم سفر به مریوان داشتید، وارد جاده جدید سنندج – مریوان در محدوده تیژتیژ – گاران نشوید و همان راه خود را مستقیم ادامه دهید تا بعد از جاده‌ پر پیچ و خم و مناظر زیبا، به روستای نگل برسید.

نگل، روستایی از توابع بخش کلاترزان شهرستان سنندج در استان کردستان ایران است. این روستا در ۶۵ کیلومتری شهر سنندج و در مسیر جاده قدیم سنندج – مریوان قرار دارد.

نگل را از قرآن تاریخی آن می‌شناسند. قرآن نگل، قدیمی ترین قرآن تاریخ ایران و یکی از چهار قرآن قدیمی جهان است که با خط کوفی بر کاغذ ضخیم و قهوه‌ای رنگی نوشته شده است و به علت تشابهش با پوست، در بین مردم به «پوست آهو» شهرت یافته است.

قرآن تاریخی نگل در سال ۱۳۸۲ به شماره ۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و سالانه پذیرای تعداد زیادی از دوستداران به این کتاب الهی و گردشگران داخلی و خارجی است و مردم روستا و منطقه ارادات خاصی به این قرآن دارند شما می‌توانید این قرآن ارزشمند را در مسجد روستا دیدن کنید.

بعد از زیارت قرآن تاریخی حتما از طبیعت اطراف روستا هم بازدیدی داشته باشید نگران نباشید، چیزی از دست نداده‌اید از همان جاده نگل می‌توانید به سمت مریوان بروید و بین راه از شهر سروآباد و طبیعت زیبا و بکر آنجام هم لذت ببرید.

شهرستان سنندج با بیش از ۵۰۰ هزار نفر جمعیت، شامل چهار بخش مرکزی، حسین آباد، کلاترزان و سیروان است.

سنندج در جمع ۲۴۶ شهر شبکه شهرهای خلاق جهانی یونسکو و همچنین ۴۸ شهر خلاق موسیقی جهان قرار دارد.

منبع:ایرنا