گنجینه‌ای از سلاح‌های قدیمی در موزه آستان قدس رضوی

همزمان با افتتاح اولین موزه آستان قدس رضوی، تعدادی از سلاح‏‌های سرد انتخاب و به نمایش درآمد. به مرور زمان و با تغییر مکان و توسعه این گنجینه، آثار به نمایش درآمده افزایش یافت و تعدادی سلاح‏ گرم نیز به مجموعه افزوده شد. در حال حاضر، در این بخش انواع شمشیر، قمه، کارد، خنجر و زره‏‌های فولادی و پارچه‏‌ای(پیراهن طلسمات)، کلاه‌خود، کمان، نیزه، تبر، تبرزین و عصاهای نیزه‏‌دار و همچنین انواع تفنگ‏ و تپانچه‏‌های سرپر و باروت‏‌دان مربوط به عصر صفوی تا دوره معاصر در معرض نمایش قرارگرفته است که در ادامه برخی از آن‌ها معرفی می‌شود.

شمشیر فولاد جوهردار

این شمشیر با تیغه فولاد جوهردار(طرح مواج) منسوب به شاه عباس صفوی با مهر اسدالله اصفهانی است. سه کتیبه بر روی تیغه وجود دارد با نوشته‏‌های «بنده شاه ولایت عباس/ افوض امری الی الله/ من یتوکل علی الله». قبضه این شمشیر از عاج شیرماهی، بلچاق طلاکوبی شده که قسمتی از آن باقی است، غلاف از دو تکه چوب که با سریشُم به هم متصل و روکش چرم ساغری روی آن کشیده شده، ساخته شده‌ است. غلاف دارای دو وربند است که طلاکوبی  و پشت آن سیم‌دوزی شده است. این نوع شمشیر با انحنای زیاد، از دوره صفوی رایج و در دوره تیموری چند نمونه از آن دیده شده است. کاربرد سلاح، کششی و برشی است.

شمشیر

این شمشیر دارای تیغه‏‌ای از فولاد جوهری است. در ترنج روی تیغه عبارت «هلال یکشبه شمشیر کار میرعلیست ۱۰۰۸» نوشته شده است. متن کتیبه‏‌های دو طرف تیغه این شمشیر عبارت است از «ابن بودآق محمد زمان سنه ۱۱۳/ هلال یکشبه را کرد وقف صاحب‌الزمان» و «هر آن نهالی که زگلشن من ز بر دوستان ثمر بندد/ زلطف خدا هلال یکشبه را کمر بندد».  قبضه آن احتمالا از شاخ بوفالو، بلچاق، آهنک و قبه این شمشیر با طرح منقش گلدار طلاکوب شده است. این نوع شمشیر با انحنای زیاد در دوره صفوی رایج بوده و در دوره تیموری چند نمونه از آن دیده شده است.

گنجینه هنرهای تجسمی

بخش هنرهای تجسمی در موزه مرکزی آستان قدس رضوی، در هشتم تیرماه ۱۳۷۸ همزمان با میلاد مسعود حضرت محمد(ص) و امام جعفر صادق(ع) افتتاح شد.

مجموعه نقاشی‏‌ها، از آثار مهم در خزانه آستان قدس رضوی به شمار می‏‌آیند. هنرمندان نامدار ایرانی و خارجی، این آثار را در سبک‏‌های مختلف اجرا کرده‌اند. برخی از این آثار خریداری شده و تعداد بسیار زیادی از آن‏‌ها توسط هنرمندان یا صاحبان آثار، به آستان قدس رضوی اهدا شده‏‌اند. در حال حاضر، در تالار هنرهای تجسمی گزیده‏‌ای از این آثار در سبک‏‌های مختلف نمایش داده شده و تعدادی از آن‌ها نیز به صورت دوره‏‌ای با آثار جدید جایگزین می‏‌شوند.

معراج

«محمد زمان» این اثر را در اندازه ۱۰۰.۵ × ۸۶.۵ سانتی‏‌متر خلق کرده و جنس آن از پارچه است‌. قدمت این اثر را می‌توان به دوره زندیه نسبت داد که با استفاده از تکنیک رنگ و روغن بوم پارچه‌ای تولید شده است.

تفرجگاه

این نقاشی در اندازه ۸۰× ۱۰۶ سانتی‏‌متر و با سبک کلاسیک رنسانس در سال ۱۶۶۹ میلادی خلق شده است، جنس آن چوب بوده و با تکنیک رنگ و روغن روی تخته توسط «اف.ام.آمس» ایجاد شده است.

موزه مردم‌شناسی آستان قدس رضوی

موزه مردم‌شناسی آستان قدس رضوی در محل حمام مهدی‏‌قلی‌بیگ در ضلع غربی حرم مطهر قرار دارد. این بنا در سال ۱۰۲۷هـجری قمری توسط «مهدی‌قلی‌بیگ جانی قربان، میرآخور شاه عباس صفوی» وقف آستان قدس رضوی شده است. این حمام از دوره صفویه تا سال ۱۳۶۸ شمس نزدیک به چهار قرن جهت استحمام و تطهیر، مورد استفاده زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی قرار می‏‌گرفته است. سازمان میراث فرهنگی کشور این بنا را در تاریخ ۱۳۶۷.۲.۵ در فهرست بناهای تاریخی به شماره ۱۳۷۴ ثبت کرد. اهمیت این بنا و آسیب‏‌های فراوانی که در طی سالیان بر پیکر آن وارد آمده بود، موجب شد در سال ۱۳۷۸ شمسی، عملیات بازسازی آن به دستور «تولیت آستان قدس رضوی» آغاز شود و تعمیرات اساسی و زیربنایی آن توسط معماران و کارشناسان و زیر نظر معاونت فنی آستان قدس رضوی و سازمان میراث فرهنگی صورت گیرد.

حمام مهدی‏‌قلی بیگ با مساحت ۱۸۷۵ متر مربع، یکی از بزرگترین حمام‏‌های ایران است. این بنا دارای بخش‏‌های سربینه، میان‏در، گرم‏‌خانه، خزینه، استخر آب سرد و تون یا آتش‌خانه است. سربینه آن دارای سه غرفه برای پوشیدن و قرار دادن لباس‏‌های عموم مردم و یک شاه‌نشین جهت طبقه اشراف است. ازاره سربینه با کاشی‌های زیررنگی، با لعاب لاجوردی تزئین شده و سقف آن دارای ۱۳ لایه تزئینات نقاشی است که قدیمی‌ترین لایه آن مربوط به دوره صفوی و جدیدترین لایه متعلق به اواخر دوره قاجار است. لایه متأخر آن که اکنون در معرض دید قرار دارد، با موضوعاتی چون زندگی اجتماعی مردم، داستان‏‌های شاهنامه، داستان‌ها و افسانه‌های ادبی قدیمی ایران و ماه‏‌های سریانی با کمی اغراق در جزئیات تصویرگری شده است.

هشتی یا میاندر، ارتباط‌ دهنده دو فضای سربینه و گرم‌خانه است. فضای گرم‌خانه، مربع‌شکل با چهار ستون در وسط و نورگیرهایی به نام گلجام در سقف است. در اطراف گرم‌خانه، خزینه همراه با سه غرفه و دو اتاق وجود دارد.

در پشت فضای خزینه، تون یا آتش‌خانه قرار دارد. دود حاصل از آتش این قسمت به‌ وسیله انشعاب‌هایی به نام «گربه‏رو» که در عین حال به عنوان هواکش زیر بنا نیز کاربرد دارد، به قسمت‏‌های مختلف حمام منتقل می‌شده است. آب حمام از طریق دیگ‏‌های مسی کف خزینه گرم  و به ‌وسیله شبکه آب‌رسانی منظمی، به قسمت‏‌های مختلف حمام هدایت می‌شده است.

این بنای تاریخی پس از مرمت و باززنده‌سازی در سال ۱۳۸۵ شمسی، همزمان با میلاد مسعود امام رضا(ع) به عنوان موزه مردم‌شناسی آستان قدس رضوی افتتاح شد. آثار به نمایش درآمده در این موزه شامل لوازم حمام، منسوجات حمام، لوازم آرایش و پوشاک سنتی همچنین عکس‏‌هایی از مشاغل سنتی و تابلوهای نقاشی قهوه‏‌خانه‏‌ای و کاشی‏‌های تاریخی است که در دوره‏‌های نمایشی، برخی موضوعات تغییر می‌کنند.

منبع:ایسنا