آرامگاه شاه نعمت الله ولی

شهر ماهان واقع در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان یکی از خوش آب و هواترین شهرهای ناحیه شرقی ایران است که بناهای تاریخی متعددی را در خود جای داده است. یکی از این بناهای تاریخی که قدمت آن به دوران تیموریان باز می گردد، آرامگاه شاه نعمت الله ولی است که در دی ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. بنای آرامگاه شاه نعمت الله ولی یکی از کامل‌ترین و زیباترین مجموعه‌های معماری است که برای ما به یادگار باقی مانده است و امروزه به محلی برای زیارت و تفریح مردم تبدیل شده است.

 

شاه نعمت الله ولی چه کسی بود؟

شاه نعمت‌الله ولی یا شاه ولی شاعر و عارف قرن هشتم و نهم خورشیدی و بنیانگذار سلسله نعمت ‌اللهی است که در سال709 هجری شمسی  ( ۷۳۱ ه ق) از پدری سوری به نام میرعبدالله و مادری ایرانی در شهر حلب سوریه به دنیا آمد. او در سن ۵ سالگی با تصوف و عرفان آشنا شد و همراه پدرش در مجالس صوفیه شرکت می کرد. شاه نعمت‌الله در جوانی برای پیشرفت درعلوم و فراگیری بیشتر علوم دینی به شیراز سفر کرد و علوم مقدماتی را نزد شیخ رکن‌الدین شیرازی آموخت. شاه نعمت‌الله در طول عمر طولانی خود به سرزمین های مختلفی نظیر عراق، حجاز، مرو، هرات، ماوراء‌النهر، شیراز و کرمان سفر کرد و به نشرعرفان و تصوف همت گمارد. او ۲۵ سال آخر عمر خود را در ماهان کرمان گذراند و سرانجام در سال 807 هجری شمسی ( ۸۳۲ ه ق) در ماهان درگذشت و در این شهر به خاک سپرده شد. به دستور احمدشاه دکنی، پادشاه حیدرآباد دکن (مرکز ایالت آندرا پرادش هند) و از مریدان وی، در سال 814 هجری شمسی ( ۸۴۰ هجری قمری) گنبد و بارگاهی بر مزار او ساخته شد.

تاریخچه آرامگاه شاه نعمت الله ولی

هسته ی اصلی آرامگاه شاه ولی در سال 840 هجری قمری در زمان حکومت شاهرخ تیموری به دستور احمدشاه دکنی(پادشاه حیدرآباد دکن) که از مریدان وی به شمار می رفت، احداث گردید. این آرامگاه در ابتدا به شکل عمارتی چهار گوش با گنبدی بر فراز آن بود که درون باغی بزرگ قرار داشت.  بنای مقبره در دوره های بعد به تدریج گسترش یافت و بناهای دیگری به آن افزوده گشت. در واقع آرامگاه شاه نعمت الله ولی را می توان مجموعه ای از تاریخ معماری ایران دانست که از دوره تیموری آغاز می شود و تا دوره ی قاجار ادامه می یابد. بیشترین این تغییرات و الحاقات به دوران شاه عباس اول صفوی، محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار تعلق دارند.

معماری آرامگاه 

این مجموعه که امروزه ۳۲۰۰۰ مترمربع مساحت دارد از قسمت های مختلفی همچون بقعه، چله خانه، رواق شاه عباسی، صحن میرداماد، صحن وکیل الملک، صحن حسینیه، صحن اتابکی، موزه و بخش های دیگر تشکیل شده است که در طول شش قرن به مرور به آرامگاه اصلی افزوده شده اند. هر کدام از قسمت های آرامگاه روایتگر بخشی از تاریخ معماری ایران زمین هستند و بازدید از آنها ما را با سبک های معماری در دوره های مختلف آشنا می سازد.

بقعه

قدیمی ترین بخش آرامگاه بقعه است که در زمان حکومت شاهرخ تیموری به صورت عمارتی چهار گوش با گنبدی بر فراز آن احداث گردید. نمای داخلی بقعه با کاشی کاری های معرق فیروزه ای و لاجوردی به زیبایی تزئئین شده است و نگاه ها را به خود جذب می کند. سنگ قبر شاه نعمت الله که در این بقعه قرار دارد از جنس مرمر است و با 3.5 متر طول، 2 متر عرض و 1 متر ارتفاع  خود نمایی می کد.

چله خانه

چله خانه از قدیمی‌ترین بخش‌های مجموعه به‌شمار می‌رود که در جنوب غربی بقعه  قرار دارد. این بنا همانطور که از نامش پیداست روزگاری چله خانه شاه نعمت ‌الله بوده ‌است و او چهل شبانه روز را در این اتاق به هدف عبادت و تزکیه نفس تنها سپری کرد. بر روی در و دیوار این قسمت اشعاری در وصف جایگاه حضرت علی و ائمه (ع)، وصف شاه نعمت‌الله ولی و توصیف شهر ماهان به چشم می خورد.

رواق شاه عباسی و صحن میرداماد

رواق شاه عباسی (دارالحفاظ) و صحن میرداماد هر دو در زمان شاه عباس اول ساخته شدند. صحن میرداماد یا صحن شاه عباسی در زمان ناصرالدین شاه قاجار  مورد بازسازی قرار گرفت و حوضی مرمری به نام کوثر در میان آن قرار دارد.

صحن وکیل‌الملک

این صحن به دستور محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک، حاکم کرمان در زمان قاجار، به آرامگاه افزوده شد. حمام وکیل کرمان نیز یکی دیگر از آثار به جای مانده از وکیل الملک می باشد.

صحن حسینیه

این صحن به لطف وجود دو مناره به ارتفاع 42 متر به راحتی قابل شناسایی می باشد و به دستور عبدالحمید میرزا، شاهزاده قاجار و حاکم کرمان، در زمان حکومت محمدشاه قاجار ساخته شد. در حال حاضر سرویس های بهداشتی، غرفه های فروش آثار موسیقی، کتاب و سوغاتی در این صحن قرار دارند.

صحن اتابکی

این صحن به همت علی ‌اصغر خان اتابک، صدراعظم ناصرالدین شاه و با وجوه اهدایی دربار ساخته شده است.

موزه‌ شاه نعمت‌الله

در این موزه اشیا مربوط به فرهنگ تصوف به نمایش گذاشته شده است. بنای موزه در حدود ۱۳۰ سال قدمت دارد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته‌ شده است. گفته می شود این بخش از آرامگاه زمانی محل تجمع صوفیان و درویشان بود و در سال ۱۳۵۷ پس از مرمت و بازسازی به موزه آستانه بدل شد. کشکول‌های آراسته به خط و نقش، تبرزین‌ های تراشیده شده، صفحات قرآن به خط کوفی، شمشیرهای جواهر نشان، کتب خطی و … از جمله اشایای به نمایش درآمده دز این موزه هستند.

آدرس: کرمان- ماهان- خیابان امام خمینی