یادگارهای مشروطیت و مشروطه‌خواهان

حدود ۱۱۶ سال از نهضت مشروطیت در ایران می‌گذرد و منطقه ۱۲ به‌عنوان منطقه‌ای که تهران قدیم در آن مستقر بوده است.

این روزهاراوی قصه‌هایی است که در جریان صدور فرمان مشروطه اتفاق افتاده است؛ از خانه شیخ فضل‌الله نوری در خیابان بهشت گرفته تا مدرسه و مسجد معمارباشی که نخستین شهید مشروطه در صحن و سرای آن جان داد. بناهای تاریخی و باارزشی که هر کدامشان می‌توانند ما را به گذشته‌های دور ببرند.

خانه شیخ فضل‌الله نوری در منطقه ۱۲ یکی از بناهای تاریخی ارزشمند است که جدا از قدمت خانه بخشی از هویت و تاریخ این سرزمین است. گرچه این خانه سال‌های سال به واسطه دیوارکشی مقابل درش میزبان هیچ گردشگری نبود، اما اوایل دهه ۹۰ این خانه در حاشیه محله‌گردی‌های اعضای شورای‌شهر مورد توجه قرار گرفت.
خانه شیخ فضل‌الله، در کوچه‌ای است به همین نام که به مسجد شیخ فضل‌الله نوری چسبیده است. البته این تنها یادگار مشروطه در منطقه ۱۲ نیست، بلکه خانه آیت‌الله بهبهانی که او هم از بزرگان مشروطه بوده، در نزدیکی این خانه قرار دارد و در سراشیب ویرانی کامل است، با ذکر این نکته که بخش‌ اعظم خانه آیت‌الله بهبهانی پیش‌تر تبدیل به پاساژ شده و تنها نام او در حد یک تابلو آبی کوچک شهرداری روی دیوارها به جا مانده، اما هنوز امکان زنده کردن بخش باقی‌مانده وجود دارد که البته به نظر چندان در دستور کار مسئولان مربوطه نیست.

  • پیرمرد را در میدان توپخانه اعدام کردند

خانه شیخ فضل‌الله شاهد وقایع و اتفاقات تاریخی زیادی بوده است. این بنای قدیمی یادگار دوره قاجار است و تمامی ظرافت‌های معماری ایرانی را در خود جای داده؛ از پنجره‌های اروسی و طاقچه‌های هلالی متقارن گرفته تا حوض آبی کوچک در میانه حیاط که هر گوشه‌اش شاهد وضو گرفتن شیخ و آماده شدنش برای شرکت در مجالس وعظ و خطابه بوده است. این خانه و رج‌به‌رج آجرها و سازه قدیمی‌اش هنوز واقعه دستگیری شیخ را به خاطر دارند؛ از محاصره خانه به‌دست مأموران تا انتقال او به زندان و در نهایت اعدامش. پیرمرد را در میدان توپخانه اعدام کردند، اما شیخ باز در همین خانه آرام گرفت و خانواده‌اش بعد از تحویل پیکر، او را در خانه قدیمی‌شان به خاک سپردند. این در حالی بود که در قبرستان به‌طور نمادین قبری برای او درست کردند، ولی جنازه شیخ شهید را در یک اتاق کوچک دفن کردند و درهای آن اتاق را تیغه کردند و مراسمی ظاهری گرفتند.
قصه دفن شیخ در خانه کم‌کم نقل محافل و مجالس شد و به خاطر همین مردم و مریدان اواز صبح تا شب پشت دیوار خانه فاتحه می‌خواندند و می‌رفتند و می‌آمدند. جریان که به گوش بدخواهان و مأموران رسید، سر و صدا بلند شد. از این جهت تصمیم گرفتند که پیکر شیخ شهید را به قم انتقال دهند. پس از ۱۸ ماه، سرانجام قبر را شکافتند و سپس پیکر شیخ فضل‌اللّه نوری را در صحن بزرگ حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپردند. اما این روزها که ۱۱۶ سال از مشرطه می‌گذرد و خانه شیخ فضل‌الله نوری‌ در خیابان بهشت، حال و روز خوشی ندارد.

  • قیام مشروطه‌خواهان از مسجد معمارباشی

در کنار خانه علمای قدیمی که در صدور فرمان مشروطیت نقش داشتند، در منطقه ۱۲ یک مدرسه و مسجد قدیمی هم هست که شاهد به شهادت رسید نخستین شهید مشروطه بود. صحبت از مدرسه و مسجد معمارباشی است.
مسجد و مدرسه معمارباشی از شمال شرق به میدان باغ پسته‌بک، از جنوب به خیابان پانزده خرداد و از غرب به خیابان مصطفی خمینی راه دارد. کتیبه‌ای سنگی که بر سردر آن کار شده به خط «محمدابراهیم تهرانی»، مشهور به میرزا محمود، و حجاری آن هنر دست استاد «عبدالرسول حجار» است. روی این کتیبه وقف‌نامه بنا نگارش شده است و اشاره شده که درآمد کدام موقوفات برای مخارج و نگهداری مدرسه و مسجد هزینه شود.
ورودی این مسجدو مدرسه مذهبی محله در کوچه امامزاده یحیی واقع شده است. مانند همه بناهای مذهبی و قدیمی دارای هشتی زیبا و دالانی نیمه‌تاریک است که شما را به حیاط آن می‌رساند. این مدرسه هم، مانند همه مدارس مذهبی، ویژه مردان بود و خدمات آموزشی در آن ارائه می‌شد. معماری بنا ساده، اما در عین حال بسیار زیباست و کمترین تزیینات معماری را می‌توان در مجموع آن به چشم دید. تنها قسمتی که با شیشه‌های رنگی آراسته شده است شبستان مسجدمدرسه است که در قسمت جنوب غربی حیاط واقع شده است. حیاط مدرسه هم با حوض بزرگی که در میانه‌اش قرار گرفته صفایی خاص به مجموعه بخشیده است.
«حمیدرضا حسینی»، پژوهشگر تاریخ، درباره آنچه در این مسجد و مدرسه گذشته می‌گوید: «سال ۱۲۸۵ بود که شیخ “محمد واعظ اصفهانی بالای منبر مطالبی را علیه عین‌الدوله مطرح می‌کند. این سخنان باعث می‌شود که عین‌الدوله در ۱۹ تیرماه ۱۲۸۵ فوج عظیم قزاق‌ها را برای دستگیری او روانه محله چال میدان کند. شیخ را نزدیک مدرسه میرزا قنبرعلی دستگیر می‌کنند و به طرف گذر امامزاده یحیی می‌برند تا به خانه عین‌الدوله منتقل کنند. وقتی قزاق‌ها با شیخ از مقابل مدرسه معمارباشی رد می‌شوند، طلاب مدرسه متوجه موضوع می‌شوند و طی یک درگیری می‌خواهند مانع این کار شوند.

درگیری بالا می‌گیرد و طی آن طلبه جوان ۲۲ ساله‌ای به نام «سیدعبدالحمید» تیر می‌خورد. پیکر نیمه‌جان سید عبدالحمید روی دست طلبه‌های دیگر وارد مدرسه می‌شود. او همین‌طور که نفس‌های آخر را می‌کشدطلب آب می‌کند، اما قبل از خوردن آب از دنیا می‌رود تا عنوان نخستین شهید مشروطه را از آن خود کند. با شهادت او مردم عصبانی‌تر می‌شوند، پیراهن سیاه او را بر سر چوبی می‌زنند به حکم پرچم و جنازه او را روی دست می‌گیرند و به سمت مسجدجامع بازار حرکت می‌کنند. این حرکت سرآغاز تحصن مسجدجامع بزرگ بازار تهران می‌شود. به دنبال این تحصن، کشتار بزرگ متحصنین رقم می‌خورد و بعد از آن خروج اعتراضی علما از تهران به سمت قم.»او ادامه می‌دهد: «بعد از خروج علما، متحصنین به نشانه اعتراض، در مقابل سفارت انگلیس، بست می‌نشینند تا اینکه سرانجام فرمان مشروطیت در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ صادر می‌شود.»
مجموعه میرزاابوالحسن معمارباشی در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۱۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع:همشهری

قصه آسیاب کوچیکه و حاجی دستگیر

آسیاب آبی یوسف‌آباد، بعد از حدود ۱۵۰ سال، تنها آسیاب سنگی به‌جامانده از قدیم است که از گزند روزگار و تخریب در امان مانده و استوار روی پای خود ایستاده است.

همشهری آنلاین_معصومه حق‌جو:  این آسیاب که به آسیاب کوچک معروف است در سال ۱۳۸۶ توانست نام خود را در فهرست آثار ملی به ثبت برساند.

«علیرضا زمانی»، تهران‌شناس، درباره این اثر تاریخی می‌گوید: «در گذشته در شمال تهران تعداد زیادی روستا داشتیم که شماری از آنها جزء مجموعه‌های شمیران بودند و یکی از آنها روستای ونک بود. پایین ونک زمین‌هایی وجود داشت که چندین خانوار در آنها و در روستایی بی‌نام زندگی می‌کردند. میرزا یوسف آشتیانی، معروف به مستوفی‌الممالک، صدراعظم ناصرالدینشاه، این اراضی را که در اختیار دولت بود، گرفت وآباد کرد. این روستا به نام میرزا یوسف که ونک را هم گرفته بود، به یوسف‌آباد مشهور شد. او پایین این روستا اراضی دیگری را هم‌آباد کرد و به نام دخترش، بهجت‌آباد، نامید. حسن‌آباد هم به نام پسرش بود که جزء محدوده‌های شهری و در شمال تهران قرار داشت. جاده‌ای که به سمت تهران می‌آمد یوسف‌آباد نام گرفته بود و امروز حافظ نامیده می‌شود. زمین‌ها در آن زمان بیشتر مربوط به کشاورزی و باغ و گندمزار و… بود. هرجا کشاورزی و به‌خصوص گندم بود، آسیاب هم وجود داشت.»
به گفته زمانی، در یوسف‌آباد آن زمان، ۲ آسیاب وجود داشت. البته غیر از اینها، آسیاب‌های دیگری هم در تهران بود که امروزه تخریب شده‌اند یا کارکرد خود را از دست داده‌اند. او ادامه می‌دهد: «آسیاب گیلاسی یکی از آسیاب‌های معروف و قدیمی شمیران بود که حالا فقط کوچه‌ای که در آن قرار داشت، نامش را یدک می‌کشد. آسیاب چیذر هم بعدها کارکرد خود را از دست داد و به حوزه علمیه تبدیل شد. آسیاب کهک هم مخروبه شده است. آسیاب‌ها یا دائم‌گرد بودند مثل کهک و با آب قنات کار می‌کردند یا مانند آسیاب گیلاسی زمستان‌گرد بودند و به آب رودخانه نیاز داشتند تا بتوانند آرد تولید کنند.»

  •  قدمت ۱۵۰ ساله

او درباره قدمت این آسیاب‌ها می‌گوید: «آسیاب‌های یوسف‌آباد در اختیار خاندان میرزا یوسف بود و بعد از فوت او به پسرانش رسید. گفته شده قدمت این آسیاب‌ها به دوره قاجار می‌رسد، ولی بر اساس برخی نشانه‌ها و حدس و گمان می‌گویند که قدمت آنها به ۱۵۰ سال قبل می‌رسد.»
زمانی می‌گوید که قدیمی‌های یوسف‌آباد و ونک، چون این آسیاب مرز بین یوسف‌آباد و ونک بوده، به یاد دارند که کشاورزان آن دوره، گندم‌ها را به شخصی به نام آسیابان می‌دادند تا آنها را تبدیل به آرد کند. به نسبتی که آرد به دست می‌آمد به آسیابان دستمزد تعلق می‌گرفت.
آسیاب‌ها معمولاً در مسیر رودخانه قرار می‌گرفتند، چراکه باید برای به حرکت درآوردن چرخ آسیاب از نیروی آب استفاده می‌شد و خبری از برق نبود. این تهران‌شناس در این‌باره توضیح می‌دهد: «این آسیاب کوچک و آسیاب گاومیشی در مسیر قنات بهجت‌آباد قرار داشتند. آب قنات که بالا می‌آمد این ۲ آسیاب را می‌چرخاند و به سمت بهجت‌آباد سرازیر می‌شد. هر ۲ در مسیر خاکی بین روستای ونک و یوسف‌آباد قرار داشتند تا در دسترس همه باشند. آب از این روستاها جدا و در تنوره ذخیره می‌شد. امروزه تنوره آسیاب کوچک و گاومیشی در منزل یکی از اهالی یوسف‌آباد هنوز وجود دارد. تنوره به شکل چاه بزرگی است که آب در آن جمع می‌شود. در انتهای تنوره، از طریق تَنبوشه یا همان لوله‌هایی سفالین که در گذشته برای جابه‌جایی آب در آبراه‌های سرپوشیده، زیر زمین یا زیر دیوار کار می‌گذاشتند، آب با کمترین نشتی و با حجم زیادی عبور و با فشار به پره‌های آسیاب برخورد می‌کرد و آن را به حرکت وامی‌داشت.»
به گفته زمانی، سال ۱۳۱۱ سالی بود که میرزا حسن‌خان، پسر یوسف‌خان مستوفی‌الممالک، فوت کرد و از آنجا که مالک زمین‌های پدرش همچون یوسف‌آباد و ونک و بهجت‌آباد بود، کم‌کم این زمین‌ها به دست ورثه افتاد. او ادامه می‌دهد: «آسیاب را شخصی به نام «ابوالقاسم عجایبی» که کشاورز بود، از ورثه خریداری کرد. عجایبی اصالتاً متعلق به ده‌ ونک بود و زمین‌های انتهای ونک را در اختیار داشت. بین ده‌ونک تا شمال یوسف‌آباد گندمزارهایی بود که متعلق به او بود. او این آسیاب کوچک را نیز خرید تا خودش و دیگر کشاورزان از آن بهره‌مند شوند. عجایبی چندین قهوه‌خانه هم در محدوده ونک و یوسف‌آباد داشت و افرادی هم در این قهوه‌خانه‌ها به کار مشغول بودند.»

  •  وقتی آسیاب‌ها متروکه شدند

این تهران‌شناس با اشاره به اینکه تا دهه ۴۰ اراضی یادشده و آسیاب در اختیار عجایبی بود، می‌گوید: «کم‌کم شهر به سمت صنعتی شدن رفت و وجود برق و موتورهای برق باعث شد تا استفاده از آسیاب کمرنگ شود. زمین‌های کشاورزی به مناطق مسکونی تبدیل شدند و محصول گندم هم به‌صورتی نبود که هر محله‌ای نیاز به آسیاب داشته باشد. بنابراین، آسیاب‌ها به سمت و سوی متروکه شدن پیش رفتند.»
زمانی درباره آسیاب گاومیشی که هم‌دوره آسیاب کوچک بود، می‌گوید: «آسیاب گاومیشی در نزدیکی آسیاب کوچک، روی تپه‌ای قرار داشت. درباره وجه تسمیه آن گفته شده که به علت وجود گاومیش‌داری یا گردش آسیاب با گاومیش به این نام معروف است. اطراف این آسیاب محل تمرین سواره‌ها و نیروهای نظامی بود. قهوه‌خانه‌ای هم کنار آن بود که نیروهای نظامی آنجا را پاتوق خود برای گذراندن اوقات فراغت کرده بودند. آسیاب گاومیشی در دهه ۴۰ مخروبه شد و فقط تنوره آن باقی ماند. بقایایی که از آن وجود داشت در زمان ساخت تونل رسالت از بین رفت.»
به گفته این تهران‌شناس، آسیاب کوچکی که امروز جزء میراث تاریخی محله یوسف‌آباد است رو به تخریب بود، ولی «اسماعیل عجایبی»، پسر ابوالقاسم عجایبی، مالک اصلی آسیاب آبی، زمانی که برای انجام برخی کارها به کشور برگشته بود، تصمیم گرفت این آسیاب مخروبه را که از پدرش باقی مانده، به‌عنوان میراث فرهنگی ثبت و بعد از بازسازی تبدیل به موزه کند.

  • موزه آسیاب

حدود یک قرن قبل و در زمان قاجار، گندم‌های اهالی ونک، درکه و یوسف‌آباد بار قاطر می‌شدند و به سمت آسیاب حاج «ابوالقاسم دستگیر» یا همان «آسیاب کوچک» که در باغی ۵۰ هزارمترمربعی قرار داشت، آورده می‌شدند. آن زمان که آسیاب پر آب بود، روزانه بین ۱۰ تا ۱۵ خروار آرد تولید می‌کرد. حاج «سید ابوالقاسم عجایبی» که کشاورز بود، بیش از ۹۰ سال پیش عرصه این آسیاب کوچک فعلی را خرید و اعیانش را اجاره داد. او صاحب چند نانوایی در محله یوسف‌آباد هم بود. عجایبی که اهالی محل به خاطر ویژگی‌های اخلاقی و کمک‌هایش به مردم به او لقب «دستگیر» داده بودند، در آن زمان مسجد سادات را هم در محله احداث کرد که هنوز سرپاست و یکی دیگر از یادگارهای او در محله یوسفآباد به شمار می‌رود.
پشت‌بام آسیاب با خیابان اسدآبادی همسطح است. امروزه فضای سبزی که در کنار آسیاب ایجاد شده، همان باغی است که آسیاب در آن قرار داشته است. این بنای تاریخی به‌صورت چارطاقی ساخته شده است. در این نوع معماری، از چهار طرف ستون‌هایی نصب می‌شد تا بار پشت‌بام و سقف بر دوش ستون‌ها قرار بگیرد و مانع از فروریختن آن شود. از دو، سه سال قبل مرمت این بنای تاریخی آغاز شد و قرار است به‌عنوان موزه آسیاب بازگشایی شود.

منبع:همشهری

ثبت‌های جهانی؛ محوری برای گفت‌وگو و صلح میان ملت‌ها

کارشناسان و مدیران فرهنگی در نت‌گپ یونسکویی با موضوع ثبت جهانی هورامان بر اهمیت ثبت‌های جهانی به‌عنوان محوری برای گفت‌وگو، دوستی و صلح میان ملت‌ها تاکید کردند.

نوروز دریا؛ روزی که دریا خواهر می‌شود

به اعتقاد مردم جنوب ایران، عمان، هندوستان و حتی زنگبار آفریقا، نهم تا یازدهم مردادماه هر سال دریا آرام و به اصطلاح خواهر می‌شود. ساکنان این مناطق مراسمی در این روزها برگزار می‌کنند.

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، شبان میرشکرایی دبیر باشگاه نوروز در نت گپ یونسکو که با عنوان نوروز صیادان و دریا نوردان دیشب (شنبه) برگزار شد، درباره آداب و رسوم و موضوعیت پیدایش این آیین گفت: در این آیین همچون آیین نوروز جریان اصلی، نو شدن است و با مشاغل حوزه دریا مانند صیادی و بازرگانی دریا ارتباط دارد.
وی درباره زمان نوروز دریا گفت: زمان  این نوروز پس از پایان یافتن طوفان های دریایی و آرامش دریاست و از روزگاران کهن در میان مردم مناطق جنوبی کشور رواج داشته است. می تواند قدمتی همانند نوروز ملی داشته باشد و نمی توان زمان دقیقی برای سابقه این آیین برآورد کرد.
وی درباره آیین های که در نوروز دریا وجود دارد، گفت: خانه تکانی، رفتن افراد و دام‌هایشان به آب دریا، نخوردن گوشت ماهی در این روز از جمله مناسک نوروز دریا است.
میر شکرایی  با بیان این که این مراسم هم اکنون در جزیره های خلیج فارس از جمله کیش، قشم همچنین دیگر روستاهای خلیج فارس و دریای عمان برگزار می شود، گفت: از سواحل غربی خلیج فارس تا سواحل هندوستان و حتی در سواحل شرقی آفریقا در زنگبار این آیین در این روزها برگزار می شود.

در صدد تهیه پرونده جهانی برای این آیین هستیم. این آیین با مشاغل دریایی و هم نشینی انسان با طبیعت مرتبط دارد.

دبیر باشگاه نوروز زمان تقریبی برگزاری این آیین را در تمام نقاط مهم برگزار کننده آن، ۹ تا یازدهم مردادماه اعلام کرد.
در ادامه عبدالرضا دشتی زاده رییس اداره میراث‌فرهنگی سازمان منطقه آزاد قشم با بیان این که سالمندان از این آیین به عنوان نوروز دریا نام می برند، گفت: به گفته قدیمی ترها ماهیت و شکل مراسمی که این روزها برگزار می شود با گذشته تفاوت دارد. امروزه تلاش شده تا به منظور جذب گردشگر، جذابیت های محلی به این مراسم افزوده شود.
وی درباره ماهیت این آیین گفت: قشمی ها معتقدند آیین نوروز دریا روزی است که دریا به اصطلاح خواهر است یعنی آرامش دارد. در این آیین، دریا، موسیقی و مذهب نقش زیادی دارد.

در نوروز دریا، همچون نوروز باستانی زنان نقش تاثر زیادی دارند. خانه تکانی می کنند و گلگ( خاک قرمز) را به در دیوار خانه، شاخ حیوانات و سر صورت افراد می زنند.

دشتی زاده افزود: در ایام این آیین خوردن ماهی ممنوع است، زیرا مردم معتقدند ماهیان در این روزها مشغول تخم ریزی هستند و نباید از گوشت آنها خورد.
وی در ادامه با بیان این که برگزاری این گونه آیین ها  توانسته به جذب گردشگر نیز کمک کند، گفت: این آیین همچنین به دور هم جمع شدن اعضای روستا در این روزها در کنار یکدیگر نیز کمک کرده است.
سید احمد محیط طباطبایی پژوهشگر و رییس باشگاه نوروز در ادامه این نشست با اشاره به اشتراک فرهنگ و آیینی در میان مردم سواحیلی گفت: آیین نوروز دریا در مناطقی جنوبی ایران، عمان، هندوستان و آفریقا مشترک است.

منبع:ایرنا

از امید گردشگری ایران به هورامان جهانی تا تکاپوهای میراث ملی

با ثبت جهانی هورامان و راه آهن ایران در فهرست جهانی یونسکو می‌توان به شناخته شدن ایران در میان گردشگران خارجی بیشتر امیدوار بود.

به بهشت می ماند هورامان. هر کسی حتی یکبار به این خطه از ایران سفر کرده باشد می داند این سرزمین بهشت روی زمین است.   اورامان یا اورامان نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود.

بخش اصلی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات شامل دره‌های ژاوه رود، اورامان تخت، لهون است. حدود  ۷۰۰ روستا در منطقه اورامانات/ هورامان قرار دارد. در سال ۱۳۹۹  ارزیابی میدانی منظر فرهنگی اورامانات/هورامان توسط یک ارزیاب ایکوموس جهانی انجام شده است.   در اجلاس یونسکو پرونده منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. خبر دیگر این که راه آهن سراسری ایران نیز در فهرست جهانی قرار گرفت.

منظر فرهنگی اورامانات هورامان ثبت جهانی شد

درچهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO) پرونده منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان بررسی و با تصویب اعضای کمیته،  اورامات/ هورامان به عنوان بیست و ششمین میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.

پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان در استان‌های کرمانشاه و کردستان با حدود ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم قرار دارد که ۱۰۶ هزار هکتار آن مربوط به عرصه و ۳۰۳ هزار هکتار نیز جزو حریم است. این پرونده سال گذشته به یونسکو ارسال شد.

هورامان یا اورامان نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود. بخش اصلی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات شامل دره‌های ژاوه رود، اورامان تخت، لهون است.

«راه آهن سراسری ایران» ثبت جهانی شد

در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO) پرونده راه آهن سراسری ایران (موسوم به راه آهن شمال – جنوب) مورد بررسی قرار گرفت و با تصویب اعضای کمیته،  راه آهن سراسری ایران با طول حدود ۱۴۰۰ کیلومتر به عنوان بیست و پنجمین میراث فرهنگی ملموس و نخستین میراث صنعتی کشورمان در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.

تدوین پرونده ثبت جهانی مسیر راه‌آهن شمال و جنوب ایران در سال ۹۷ آغاز شد. ساخت مسیر راه‌آهن سراسری ایران از بندر ترکمن در شمال کشور آغاز شد و به بندر امام‌خمینی (ره) در جنوب کشور منتهی شد. آغاز احداث راه‌آهن ایران در سال ۱۳۰۵ شمسی به تصویب رسید و یک‌سال بعد از آن بود که مهندسان ایرانی، آلمانی و آمریکایی احداث این مسیر ۱۳۹۴ کیلومتری را آغاز کردند.

امضای برنامه اجرایی همکاری‌های گردشگری میان ایران و بلغارستان

علی‌اصغر مونسان وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران و وزیر گردشگری جمهوری بلغارستان با هدف تقویت و توسعه گردشگری، «برنامه اجرایی همکاری‌های گردشگری» میان دو کشور را امضا کردند.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و استلا بالتوا وزیر گردشگری جمهوری بلغارستان در ارتباطی ویدئوکنفرانسی ضمن گفت‌وگو درباره ظرفیت‌ها و جاذبه‌های گردشگری، برنامه اجرایی همکاری‌های گردشگری میان دو کشور را امضا کردند.

مونسان در مراسم امضای برنامه اجرایی همکاری‌های گردشگری میان ایران و بلغارستان گفت: بلغارستان کشوری زیبا و مردمان خوبی دارد، بازدیدی که در سال ۲۰۱۸ از کشور بلغارستان داشتم جزء یکی از خاطرات خوب من است، خوشحالم که روابط دو کشور نیز همیشه خوب بوده است.

او افزود: معتقدم گردشگری علاوه بر کارکردهای اقتصادی، نقش مهمی در شناخت جوامع و ملت‌ها از یکدیگر دارد و موجب می‌شود مردم بیشتر با هم آشنا شوند، این موضوع به صلح جهانی نیز کمک می‌کند، همچنین صلح و دوستی میان ملت‌ها را افزایش می‌دهد. به این بخش به اندازه کارکردهای اقتصادی اهمیت می‌دهم.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تصریح کرد: بسیاری از مشکلاتی که در جهان وجود دارد به دلیل عدم شناخت از یکدیگر است. شیوع ویروس کرونا در توسعه گردشگری فاصله انداخت اما مطمئنم زمانی که دنیا بر کرونا پیروز شود، گردشگری به شدت توسعه پیدا می‌کند.

مونسان عنوان کرد: برپایه روابط خوب میان ایران و بلغارستان می‌توانیم روابط گردشگری دو کشور را افزایش دهیم. ایران کشوری تاریخی با بیش از هفت هزار سال تمدن بوده که دارای بناهای تاریخی متعددی است

رشد ۳۰۰درصدی جذب سرمایه در بناهای تاریخی/ ۱۸۱میلیارد تومان برای ۷۰بنا

هادی میرزایی مدیرعامل صندوق توسعه صنایع‌دستی، فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی کشور گفت: در دو سال گذشته علیرغم شیوع کرونا، برای مرمت و احیای ۷۰ بنای فرهنگی تاریخی، حدود ۱۸۱میلیارد تومان سرمایه بخش‌خصوصی جذب شد که نسبت به ۱۵سال گذشته ۳۰۰ درصد داشته است.

وی درباره نقش، جایگاه و ماموریت‌های صندوق توسعه صنایع‌دستی، فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی کشور گفت: سامان‌دهی و مشخص‌کردن وضعیت بناهای تاریخی از ماموریت‌های این صندوق است؛ البته تعدادی از این بناها در مالکیت صندوق نبوده است و تحت مالکیت نهادهای دیگر مانند سازمان اوقاف و امور خیریه، ستاد اجرایی فرمان امام (ره)، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و… است که اخذ مالکیت این اماکن را پیگیری می‌کنیم.

مدیرعامل صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی کشور گفت: مدتی پیش تفاهم‌نامه مشترکی با سازمان اوقاف امضا کردیم که طبق آیین‌نامه صندوق می‌تواند بناهای تحت مالکیت اوقاف را با معرفی از سوی ادارات کل استان‌ها به بخش خصوصی واگذار کند و منافع این واگذاری را با اوقاف بدهد؛ همچنین تفاهم‌نامه‌ای هم با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی امضا شد که اختیار بناهای این وزارتخانه برای واگذاری به بخش خصوصی و ایجاد خانه‌های خلاق و فرش دستباف به صندوق داده شد.

میرزایی گفت: اساسا واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی وظیفه ذاتی و انحصاری صندوق است، صندوق اکنون به عنوان حلقه واسط میان‌بخشی است که با یک تجربه ۱۵ساله مستقیم و یک تجربه غیرمستقیم از سال‌های قبل از آن – از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۴ – این مسیر را شروع کرده و اکنون از یک پشتوانه ۲۵ ساله علمی و فنی برخوردار است

«راه‌آهن سراسری ایران» شاهدی برجسته از میراث صنعتی بشر است

 احمد پاکتچی  سفیر و نماینده‌ دائم ایران در یونسکو، راه‌آهن سراسری ایران را شاهدی برجسته از میراث صنعتی بشر و بیانگر تعامل و هم‌افزایی دانش و تجربه‌ بین‌المللی در کشورمان دانست و گفت: راه‌آهن نقش منحصر به‌فردی در تحولات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی منطقه نیز داشته است.

پاکتچی از پاریس و به صورت مجازی در چهل و چهارمین نشست کمیته‌ میراث جهانی  حضور داشت، گفت: از دولت قرقیزستان برای حمایت‌ها و از سایر کشورهای عضو که در این حمایت، کشور قرقیزستان را همراهی کردند و از اعضای کمیته که از پرونده حمایت کردند و نتیجه‌ آن در ثبت موفقیت‌آمیز راه‌آهن سراسری ایران متبلور شد، تشکر می‌کنم.

پاکتچی خاطرنشان کرد: راه‌آهن سراسری ایران شاهدی برجسته از میراث صنعتی بشر و بیانگر تعامل و هم‌افزایی دانش و تجربه‌ بین‌المللی در کشورمان بوده است.  این اثر با ارزش‌های برجسته‌ جهانی که قدمتی از دوره‌ قاجار و بعد از آن دارد، ضمن آنکه نشان دهنده‌ تحولات آغازین دوره‌ صنعتی در منطقه است، نقش منحصر به‌فردی در تحولات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی منطقه نیز داشته است.

سفیر و نماینده‌ دائم ایران در یونسکو تصریح کرد: افتخار می‌کنم ایران از فعال‌ترین اعضای کنوانسیون ۱۹۷۲ است. بر این باور هستم که این ثبت در کنار سایر ثبت‌های انجام شده به حفاظت و پاسداشت هر چه بیشتر میراث بشری و  ارتقای بیشتر آگاهی‌ها از مفهوم ارزش جهانی، منجر می‌شود

۲۱ شیء تاریخی در نی‌ریز فارس کشف شد

سرهنگ محمدرضا بهمنی‌نژاد فرمانده یگان حفاظت میراث‌ فرهنگی استان فارس گفت: عوامل پاسگاه انتظامی قطرویه نی ریز در حین ایست و بازرسی و کنترل خودروهای عبوری در محور کرمان به نی ریز به یک دستگاه خودرو سواری شک کردند که  پس از توقف خودرو، در بازرسی درون خودرو ۲۱ قطعه انواع ظروف فلزی و سفالی کشف شد.

وی ادامه داد: راننده و سرنشین خودرو دستگیر و به همراه با پرونده برای سیر مراحل قانونی تحویل مراجع قضایی شدند.

فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی استان فارس گفت: بر اساس موادی از فصل نهم قانون تعزیرات، هرگونه حفاری غیرمجاز و خرید و فروش اشیا و اموال فرهنگی، تاریخی جرم محسوب می شود و ضمن ضبط اشیا و اموال مرتبط، مجازات حبس و جریمه نقدی در پی دارد.

لجن درمانی دریاچه ارومیه، مقوله‌ای درآمد زا اما فراموش شده!

توریسم درمانی صنعتی است که می تواند نقش مهمی در ارز آوری و اشتغالزایی برای کشور داشته باشد که در همین راستا خاصیت لجن درمانی دریاچه ارومیه به عنوان یکی از ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی محسوب می‌شود که البته این امر، طی سال های اخیر به فراموشی سپرده شده است. از توریسم درمانی در حال حاضر به عنوان صنعت سوم جهان یاد می‌شود که برخی کشورها نظیر اسپانیا از این صنعت بیشترین درآمد را دارند.

توریسم درمانی در ایران موضوعی بین دستگاهی است، به گونه ای که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، وزارتخانه‌های بهداشت، امور خارجه و کار و رفاه اجتماعی از جمله دستگاه های دخیل در گسترش این امر هستند.

آمار گردشگری سلامت سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد اقتصاد گردشگری سلامت در مجموع ۶۴۰ میلیارد دلار به اقتصاد بین‌الملل هدیه داده است.

لجن درمانی دریاچه ارومیه همواره تیتر اخباری بوده که با هدف گردشگری بر خروجی رسانه‌ها قرار گرفته و مورد استقبال علاقه مندان به این حوزه واقع شده است.

دریاچه ارومیه در طول تاریخ همواره برای استفاده از خواص درمانی آن مورد توجه بوده و از جمله مهم‌ترین این خواص درمانی خاصیت لجن‌های دریاچه است که هم اینک مورد توجه نیست که باید برای درآمد زایی و اثرات درمانی این صنعت گردشگری و درمانی احیا شود.

انتخابات ملی جامعه تخصصی صنایع‌دستی وهنرهای سنتی به‌زودی برگزار می‌شود

ویدا توحدی مدیرکل دفتر آموزش و ترویج صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: اساسنامه «جامعه تخصصی صنایع‌دستی و هنرهای سنتی» تدوین شده و امور راه‌اندازی این تشکل در ۳۱ استان با نظارت معاونت صنایع‌دستی در مرحله پایانی است و به‌زودی انتخابات ملی آن برگزار خواهد شد.

توحدی گفت: صنایع‌دستی و هنرهای سنتی برحسب ماهیت ذاتی و کارکردهای عملی خود، ظرفیت بسیار بالایی در خصوص افزایش اشتغال، درآمدزایی و حتی ارزآوری دارند.

مدیرکل دفتر آموزش و ترویج صنایع دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ادامه داد: انجمن­‌ها و تشکل­‌های مردم‌­نهاد در مسیر تحقق اهداف خُرد و کلان سیاست گذاران و صنعتگران مربوطه دارای اهمیت و ارزشی غیرقابل کتمان هستند و به همین دلیل، معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور همواره در صدد تمهید شرایط لازم به‌منظور تحقق این امر، به صورتی تخصصی در رابطه با صنایع‌دستی و هنرهای سنتی بوده است تا بتواند از آن طریق موجبات بالندگی بخش خصوصی را فراهم کند.

توحدی اضافه کرد: تشکیل جامعه تخصصی فعالان صنایع‌دستی و هنرهای سنتی با هدف کمک به ارتقای جایگاه صنایع‌دستی با استناد به بند چ ماده ۴ قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع‌دستی مصوب بهمن ماه ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی، در دستور کار معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار گرفت.

مدیرکل دفتر آموزش و ترویج صنایع دستی وزارت میراث‌فرهنگی اضافه کرد: جامعه تخصصی فعالان صنایع‌دستی و هنرهای سنتی به‌عنوان مجموعه‌­ای غیردولتی و نمایانگر توانمندی‌­های بخش خصوصی، متشکل از بهترین افراد دارای سوابق مورد تأیید، ضمن تعامل با بخش­‌های دولتی مرتبط در ایجاد زیرساخت­‌ها، زمینه­‌سازی و همکاری و مشورت در زمینه سیاست گذاری، در تمام استان­‌های کشور در حال تأسیس و راه‌­اندازی است.

اجرای قانون «پیمان ارزی»، ۶۰ هزار هنرمند اصفهانی را بیکار کرد

عباس شیردل رییس اتحادیه صنایع دستی اصفهان از خروج ۶۰ هزار هنرمند استان از عرصه تولیدات صنایع دستی طی ۲ سال اخیر در پی اجرای قانون «پیمان ارزی» خبر داد.

قانون پیمان ارزی به تعهد انتقال ارز حاصل از صدور کالا به کشور گفته می‌شود که این تعهد طبق سندی رسمی موسوم به «پیمان نامه ارزی» عرضه شده و طبق آن صادرکننده کالا می‌پذیرد که ارز بدست آمده از فروش کالا در خارج را در مدت معینی به کشور انتقال دهد و آن را بر اساس مقررات ارزی و نرخ تعیین شده از سوی بانک مرکزی به یکی از بانک های مجاز بفروشد و واریزنامه پیمان ارزی دریافت کند.

عباس شیردل افزود: با قفل شدن صادرات صنایع دستی در پی اجرای قانون “پیمان ارزی”،  جمع زیادی از هنرمندان این دیار یا به شغل دیگری روی آورده‌اند یا از کشور خارج شده‌اند.

وی تاکید کرد: تولیدکننده صنایع‌دستی وقتی نتواند هنر خود را صادر کند و درآمدزایی داشته باشد، در نهایت به دعوت کشورهای خارجی لبیک می‌گوید بطوری که درچند سال اخیر تعداد زیادی از هنرمندان از ایران خارج شدند. زیرا که نه تنها از هنرمند بلکه از هنر آنها نیز استقبال می‌کنند.

رییس اتحادیه صنایع دستی اصفهان از منسوخ شدن هنر این دیار خبر داد و گفت: اجرای قانون “پیمان ارزی” از ۲ سال گذشته تاکنون، صادرات صنایع دستی را در اصفهان به صفر رسانده است.

بافت تاریخی پایتخت در ۲ هزار و ۲۵۰ هکتار مساحت گسترده است

ابوالفتح شادمهری مدیریت بافت تاریخی شهرداری تهران با بیان اینکه بافت تاریخی پایتخت مربوط به حصار ناصری در (مناطق ۱۱ و ۱۲ ) واقع است، گفت این ۲ منطقه ۲ هزار و ۲۵۰ هکتار از مساحت پایتخت را تشکیل می دهد.

شادمهری به مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی در سال ۱۳۹۵ اشاره کرد و اظهار کرد: کلان ترین بافت مصوب شده شهر تهران مربوط به حصار ناصری است که محدوده آن از شمال به میدان انقلاب، میدان کارگر از سمت غرب، میدان شوش از جنوب و شرق آن به میدان ۱۷ شهریور ختم می شود.

وی با بیان اینکه تاکنون سند جامعی ابلاغ شده ولی هیچ راهکاری در محدوده تعریف نشده است و مقدمات و مجموعه ضوابط آن به صورت عام و بدون توضیحات کامل وجود دارد، گفت: متولی این سند وزارت راه و وزارت میراث فرهنگی و به تبع آن در تهران اداره کل میراث فرهنگی محسوب می شود که در این سند هنوز مشخصاتی برای حفظ آن از طریق دستگاه متبوع و خدمات رسان شامل وزارت آموزش و پرورش، گاز، وزارت نیرو، بهداشت راهکاری ارائه نشده است.

مدیر بافت تاریخی شهر تهران اضافه کرد: هم اینک جدا از حصار ناصری، مجموعه بزرگ تاریخی در شهر ری، منطقه یک (شامل امامزاده قاسم-امامزاده صالح و منطقه تجریش و بازار آن)، منطقه ۲ (بخش کن) و تک بناهای پراکنده با اهمیت و تاریخی در مناطق پایتخت وجود دارد که نیازمند نگاه ویژه ای خواهد بود.

کشف بقایای تونل تاریخی دست کَند در گیلان

 ولی جهانی معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان از کشف بقایای یک تونل دست کَند زیرزمینی در روستای گلسرک شهرستان رشت احتمالا مربوط به دوره قاجار خبر داد.

جهانی اظهار داشت: این تونل زیر زمینی به طول تقریبی  ۷۰۰ متر شامل برج ها، پله های زیرزمینی، زاغه های مهمات، اتاق سربازان و غیره بصورت شمالی – جنوبی حدفاصل کوه گلسرک و امامزاده هاشم ساخته شده است.

وی خاطرنشان کرد: دوره دقیق احداث این تونل، کاربری سازه در دوره خودش، چگونگی فراهم آوری مصالح مورد نیاز و چگونگی تامین آب با بررسی و کاوش امکان پذیر خواهد بود.
وی افزود: سنگ های مالون، آجرهای فشاری، سنگ های رودخانه ای از جمله مصالح تونل است و در فاصله ۱۰ الی ۲۰ متر نیز برج های نگهبانی قرار گرفته است؛ دسترسی به برج ها از طریق تونل و با کمک پله های زیر زمینی امکان پذیر است.
معاون میراث فرهنگی گیلان ادامه داد: این سازه زیرزمینی با ابعاد مختلف بوده و در برخی از نقاط، اتاق ها مستطیل شکل با سقف نورگیر است و به نظر می رسد اتاق سربازان یا انبار مهمات باشد؛ پس از ساخت تونل، روی سقف با خار و خاشاک پوشانده شده که این امر امکان رویت آن را سخت و دشوار کرده است.

۳۰۰ مکان بازار تاریخی تبریز به دکه تبدیل شده است

 حسین اسمعیلی سنگری مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز اعلام کرد: بر اساس آخرین بررسی ها و آمارهای موجود تعداد ۳۰۰ مکان و فضای داخلی بازار تاریخی تبریز به دست افراد سودجو به دکه و مغازه تبدیل شده است.

وی با بیان اینکه یکی از تخلفات انجام شده در بازار تبریز تبدیل فضاهایی از بازار به واحدهای مخل و تغییر شکل آن‌ها به مغازه است، افزود: تاکنون ۳۰۰ مورد فضای مخل و تبدیل شده به مغازه به‌صورت دکه‌ها، تراشیدگی دیوارها در ورودی سراها و تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز شناسایی شده‌ است.   این فضاها طی نیم‌ قرن گذشته به‌ صورت تدریجی شکل‌ گرفته و بعد از گذشت سال‌ها سند ۶ دانگ رسمی و یا سرقفلی برایشان تهیه شده است. فضاهای مذکور قدیمی بوده و شکل‌گیری آن‌ها مربوط به گذشته و بر اساس حق پیشه اصناف است.

وی ادامه داد: پس از ثبت جهانی بازار تبریز و با تشکیل گروه تخصصی و یگان حفاظت، بروز تخلفاتی در این زمینه بعید است و این مکان تاریخی با تمام عناصری که شامل فضاهای مذکور است، به دقت حفظ و مراقبت می شود و هیچ‌ گونه خللی بر آن وارد نمی باشد.

اسمعیلی برچیدن چنین واحدهای مخل را به سبب داشتن سرقفلی و سند رسمی دادگستری، نیازمند اقدامات حقوقی مربوط به حوزه قضایی دانست.

کاوش ارگ نادری در خراسان شمالی پس از سه سال وقفه از سر گرفته شد

کاورش ارگ نادری به عنوان یکی از آثار تاریخی منحصر به فرد دوره صفویه و قاجاریه در شهرستان شیروان در شرق استان خراسان شمالی که حدود سه سال به دلیل مشکل مالی متوقف شده بود، بار دیگر از سر گرفته شد.

جواد علایی سرپرست حفاری گروه حفاری تپه ارگ نادری شیروان گفت:  فصل سوم کاوش ارگ نادری با همکاری دانشگاه زابل و میراث فرهنگی خراسان شمالی با پیش بینی اعتبار ۱۵ میلیارد ریال از سر گرفته شد.
علایی مقدم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: براساس تفاهمنامه دو جانبه فصل سوم کاوش در مدت ۴۰ روز با حضور چهار کارشناس در بافت های مختلف این آثار تاریخی انجام می شود و هم اکنون این کاوش برای ایجاد ۲ ترانشه در سطح پایین و بالای تپه در حال اجراست.
وی اضافه کرد: کاوش های باستان شناسی در فصل سوم برای یافتن  شواهدی از استقرار دوران صفویه و قاجاریه در دست جرا قرار گرفت که  علاوه بر کاوش علمی، کار روی مطالعات، نقشه برداری، بررسی، آسیب شناسی، ساماندهی و غیره باید صورت گیرد.
فصل اول کاوش باستانی شناسی ارگ نادری در سال ۹۵ و فصل دوم آن نیز در سال ۹۷ شروع شد به طوری که بررسی کاوش های اولیه  وجود برخی از سفال ها بیانگر این موضوع است که مردم این منطقه حتی با کشور چین در این خصوص مراوداتی داشته اند.

هویت تاریخی دزفول در دوراهی مرمت یا تخریب

برخی بناهای تاریخی دزفول به دلیل قدمت زیاد و فرسودگی در معرض ریزش و تهدید جان ساکنان هستند اما گاه مرمت و بازسازی آنها بنا به دلایلی با مشکل مواجه می‌شود.

فرسودگی بناهای تاریخی واقع در بافت قدیم دزفول گاها به ریزش و تخریب ختم می‌شود که با توجه به سکونت افراد در این اماکن تاریخی برای آنها خطرات جانی و مالی دارد.

افزون بر ۱۴۰ اثر تاریخی دزفول از جمله حمام، مسجد، خانه و سابات دزفول در معرض تخریب و ریزش هستند که اگر مورد غفلت قرار گیرند ممکن است صدمات جبران ناپذیری به همراه داشته باشند.

این در حالی است که ساکنان این بناهای تاریخی توان مالی کافی برای مرمت ندارند و با وجود ریزش و تخریب بخشی از بنا همچنان در آنها سکونت دارند.

سابات(طاق برای ایجاد سایه در گذرگاه‌ها) زرنگار به عنوان یکی از سابات تاریخی دزفول در محله لوریان دزفول واقع شده که با شماره ۲۹۱۷۴ به ثبت ملی رسیده و مربوط به دوران قاجار است.

بخشی از این سابات تاریخی که یک خانواده در زیر آن ساکن هستند زمستان سال گذشته ریزش کرد و به علت مشکلات پیش آمده موجی از استرس در بین اهالی منطقه ایجاد کرد.
اهالی برای امنیت جانی خود یکصدا خواستار مرمت سابات و خانه متصل به آن شدند.

منبع:ایرنا

کپی‌برداری اماراتی‌ها با معماری شهر بستک ایرانی

وقتی شیوخ عرب امارات در پی تاریخ‌سازی برای کشورشان هستند و محله بستکیه دوبی را مهمترین المان تاریخی خود می‌دانند، شهر بستک در ایران بناهای تاریخی خود را یک به یک از دست می‌دهد.سام سطوت‌زاده، از فعالان گردشگری و دوست داران میراث فرهنگی درباره ریشه شکل گیری محله تاریخی بستکیه در شهر دوبی کشور امارات اظهار کرد: شهر بستک در شمال غربی استان هرمزگان با استان فارس هم مرز است. در دوران صفویه، گروهی به شهر بستک و اطراف آن مهاجرت کرده و در سلسله افشاریه و زندیه با حکم حکومتی نادرشاه افشار و پس از آن کریم خان زند، خوانین بستک مشهور به خاندان بنی عباسی، حکومت محلی جهانگیریه را بنا کردند.وی گفت: حاکمان محلی بستک زیر نظر والی فارس بودند و چون از نظر سیاسی با آن‌ها در ارتباط بودند و بخشی از سواحل جنوبی از جمله بندر لنگه را نیز تحت حکومت خود داشتند؛ باعث شده معماری فارس در معماری بستک تأثیر بگذارد. بندر لنگه زمانی از نظر سیاسی و تجاری بسیار مورد اهمیت بود و تجار بستکی از طریق بندر لنگه با هند و آفریقا تجارت می‌کردند. این مسائل موجب شد تا معماری شهر بستک توسط این تجار با تلفیقی از معماری استان فارس، کرانه‌های خلیج فارس و کشورهایی از جمله هند و آفریقا شکل بگیرد. این نوع المان‌های معماری را می‌توان در شیشه‌های رنگی خانه صولت و چهلستون قلعه خان (خانه بنی عباسی) بستک، آئینه کاری‌های این قلعه نیز مشاهده کرد. این موضوع در کتاب دکتر فریدون فراهانی با عنوان «سبک معماری بستکی، سبکی فراتر از خاستگاه» نیز اشاره شده است.

اورامانات نمایانگر سنت‌های فرهنگی و تمدن زنده‌ و ارتباط دوسویه با طبیعت

منظر فرهنگی اورامانات بیست و ششمین اثر ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در فهرست میراث جهانی است که به‌دلیل انطباق با معیارهای سوم و پنجم مرکز میراث جهانی به ثبت رسیده است. اورامانات با تداوم تاریخی هزاره‌ها، نمایانگر سنت‌های فرهنگی و تمدن زنده‌ مردم هورامان و ارتباط دوسویه پایدار با طبیعت پیرامون بوده است.

این منطقه هماره به‌عنوان پناهی برای ساکنان زیسته در ادوار مختلف تاریخی با فراز و نشیب‌های بسیار شناخته می‌شود و توانسته است بدون کوچک‌ترین خللی در اصالت مردم منطقه، آیین‌ها، سنت‌ها و پوشش آن‌ها یا صدمه‌ای بر جان طبیعت، خود را به هم اکنون برساند.

گویی طبیعت پیرامون خواسته است نقش خود را در هم‌کناری با انسان‌ها در طول زمان در قالب سنت‌های ماندگار آوایی، موسیقایی و حماسی بر جای بگذارد. این هم‌کناری مولود پیدایش منظر فرهنگی تاریخی از جنس روستاها، هوارها، باغستان‌ها و انسان‌هایی با سنت‌های کهن بوده است.

این ویژگی‌های فرهنگی و ارزش‌های منحصربه‌فرد در روزگاری که فرهنگ‌های محلی و منطقه‌ای به‌سرعت و در تمام ابعاد (معماری، پوشش، گویش، آداب و…) در جهت زوال در حرکت‌اند، به پشتوانه تجارب فرهنگی زیسته و در طول زمان توانسته است تأثیرات مخرب اندکی را پذیرا شود.

به‌راستی راز این اصالت و یکپارچگی فرهنگی و وابستگی مردم این منطقه به هورامانات چیست؟

مردم هورامان در نتیجه و تجربه هزاران ساله زندگی بر دامنه کوه‌ها و دره‌های زاگرس، با کوه و دره و رودخانه و در یک کلام با طبیعت چنان درآمیخته‌اند که در یک زندگی ایده‌آل و مطلوب، کوه‌ها و منابع طبیعی جزئی از دارایی‌شان شده و حفاظت از طبیعت به‌مثابه حفاظت از زندگی‌شان است.

بدیهی است ثبت این اثر بی بدیل بدون تلاش‌ها و فداکاری مردم بومی و جامعه محلی با این پشتوانه فرهنگی و تاریخی میسر نمی‌شد. آن‌ها توانستند برای قرارگیری این اثر در فهرست میراث جهانی یک بار دیگر تصمیم به ماندگاری بگیرند و برای آن تلاش کنند.

به طور یقین پی‌گیری این امر  بدون تلاش‌های بی‌دریغ  انجمن‌ها، دانشگاهیان، دستگاه‌های اجرایی، مدیران ارشد و همکاران وزارتخانه متبوع، مدیران ارشد دو استان کردستان و کرمانشاه، ائمه جمعه و روحانیون منطقه، نمایندگان فعلی و پیشین مردم شریف منطقه محقق نمی‌شد.

 در این راستا، از مداومت، جد و جهد و یاری تمامی عوامل و افراد دخیل در تحقق این امر که نقش غیرقابل انکاری در حفاظت از این اثر با ارزش، توسعه اقتصادی مبتنی بر گردشگری پایدار و ارتقای جایگاه فرهنگی و صنایع‌دستی منطقه خواهد داشت، عمیقاً سپاسگزارم و این دستاورد بزرگ را به محضر شریف ملت بزرگ ایران، فرهنگ‌دوستان و به‌ویژه هورامیان، کردزبانان و مردم شریف و نجیب منطقه تبریک عرض می‌کنم و از خداوند منان برای صیانت این آثار بی‌بدیل با مشارکت همه میراث‌داران عزیز استعانت می‌طلبم.

منبع:میراث آریا

منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات، ریشه در کوه و اندیشه بر فراز آسمان

«منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات» به دلیل ویژگی‌ها و شاخص‌های منحصربه‌فرد و برجسته در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو با رأی اکثریت اعضای کمیته روز گذشته (سه‌شنبه پنجم مرداد ۱۴۰۰) به ثبت رسید.

ثبت این منظر از سوی یونسکو با معیارهایی همچون گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده و نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط‌زیست یا نماینده یک فرهنگ، بیانگر سنت فرهنگی و تمدنی ارزشمند و تعامل مردمان دو استان کردستان و کرمانشاه با محیط‌زیست است که منجر به فرهنگی غنی و پایدار در این منطقه شده است.

منطقه هورامان دارای قدمت تاریخی با پیشینه کهن فرهنگی، آداب‌ورسوم و نمادهای فرهنگی ویژه‌ای است که گوشه‌هایی از زوایای فرهنگ غنی و پربار این منطقه را نمایان می‌کند. پیشینه سکونت در این منطقه به‌پیش از تاریخ برمی‌گردد که کشف قباله‌های هورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید کرده است.

هورامان/ اورامانات منطقه‌ای فرهنگی جغرافیایی در غرب ایران و در میان دو استان کردستان (جنوب غرب استان) و کرمانشاه (شمال غرب) با مردمانی است که هزاران سال در تعامل با طبیعت در آن سکونت دارند. اینجا سرزمینی است که همه عناصر اصلی آن اعم از موسیقی، ادبیات، معماری، باورها، آیین‌ها، هنر و زبانش با بوی کوه، رنگ آسمان و سرشت آب و فرهنگی انسانی و باستانی آمیخته در اسطوره‌ها را در دامان طبیعت خلق کرده است.

منظر فرهنگی یاد شده نشان از تعامل میان انسان و طبیعت و شامل مجموعه‌های انسان‌ساخت هماهنگ با شیب صخره‌ها و بستر طبیعی، گویای سیر تکامل جامعه انسانی و سکونتگاه‌های بومی در سازگاری با محیط طبیعی است. درواقع یکی از علت‌های تداوم سکونت در این منطقه توسعه زیستگاه‌های آن است که سبب پایداری آن شده است. معماری روستاهای موجود در این منطقه با انطباق بر شیب‌ها به شکل پلکانی شکل گرفته است که نشان از هم‌نشینی مسالمت‌آمیز عوامل طبیعی و انسان‌ساخت دارد به‌طوری‌که وجود یکی مکمل دیگری شده است.

این منظر دربردارنده ارزش‌های منحصربه‌فرد طبیعی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ملموس و ناملموس بسیاری است. تمامی ابعاد مادی و معنوی زندگی انسان‌ها در منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات برگرفته از سنت‌ها و تجربه‌های گوناگونی است که در طول تاریخ از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است.

سرمنشأ ارزش‌های شکل یافته در این منطقه و سرسختی و خلاقیت ساکنان پرتلاش آن را می‌توان در جغرافیا و ویژگی‌های طبیعی آن همچون کوه‌های مرتفع و طبیعت سرسخت، دره‌های عمیق، زمستان‌های خشن، تابستان‌های گرم و خشک، رودهای پرخروش و منشأهای تاریخی و اعتقادی بسیاری جستجو کرد.

اصطلاح «منظر فرهنگی» شامل تمام ویژگی‌های میراث ملموس، ناملموس و تنوع‌های زیست‌محیطی و فرهنگی با وابستگی به دگرگونی مداوم و پویایی زمان و مکان است که تمامی عامل‌ها و پدیده‌های مربوطه را شامل می‌شود. بنابراین منظر فرهنگی سازوکاری برای شناخت یکپارچگی یک منطقه تاریخی و پیوند آن با محیط است.

این منظر ازنظر جغرافیایی بسیار خشن و دارای موانع طبیعی متعدد است که زندگی ساکنان این منطقه را در تمامی زمینه‌ها تحت تأثیر قرار داده است. وجود کوه‌های بلند و صخره‌ای، دره‌های عمیق ورودهای خروشان و چشمه‌های آب فراوان، منجر شده تا مردم هورامان در طول تاریخ در یک سیر تکاملی و با خلاقیت و روش‌های مبتکرانه با محیط خود انطباق پیداکرده و با آن سازگار شوند و منظر خاصی از تاریخ و فرهنگ زندگی کوهستانی از دوره‌های باستان تاکنون را خلق کند. می‌توان گفت فرهنگ هورامان ریشه در کوه و اندیشه بر فراز آسمان دارد.

هورامان / اورامانات پهنه وسیع از سکونت‌گاه‌هایی است که بیان‌کننده سبکی از زندگی بشر بر روی این کره خاکی را نشان می‌دهد. الگوی استقراری، نوع سکونت و الگوی معیشتی کوچ رو، نیمه کوچ رو و یکجانشین در جهت شناخت روند تطوری الگوی استقراری و سکونت جوامع در دوره آغاز یکجانشینی تا حدودی در کاوش‌های باستان‌شناسی در ارتفاعات زاگرس و تاروس در دهه ۶۰ میلادی اطلاعات خوبی در این زمینه ارائه داده است.

مطالعه الگوهای کوچ به همراه معماری و الگوی معیشت در این مناطق نشان می‌دهد که این سبک از زندگی شباهت بسیاری با خانه‌های دوره نوسنگی دارد که در معرفی و شناخت تاریخ شیوه‌های زندگی بشر بسیار حائز اهمیت است.

معماری در هورامان دارای حداقل دخالت بر روی سطح زمین و حداکثر بهره‌وری است. بهره‌وری مطلوب از نور و انرژی با استفاده از روش‌های خلاقانه یک اصل مهم در معماری هورامان است. اساس و بنیان تفکر ساخت‌وساز در هورامان کمترین آسیب به طبیعت است.

در هدایت نور خورشید در بناها هم الگوهای جذب انرژی دیده می‌شود هم الگوهای برگرفته از آیین و مذهب کهن. چیدمان سنگ‌ها بر روی‌هم دارای تفکر و بنیان کهنی است که مهم‌ترین ویژگی آن بر پایه پایداری و حفظ محیط زندگی ساکنان است.

به عبارتی ساکنان آن توانسته‌اند باتجربه‌ای که در مواجهه اقلیم و محیط‌زیست به دانش‌های بومی متفاوتی دست پیدا کنند که در کنار رفع تهدیدها و سازگاری با محدودیت‌های محیطی از قبیل نبود زمین هموار برای کشاورزی و ساخت مجموعه‌های مسکونی، زمین‌های باغی جهت انجام امور باغداری، نبود مراتع کافی و به نسبت مناسب جهت دامداری، از تمامی ظرفیت‌های آن در جهت یافتن پایدارترین شیوه‌های معیشت استفاده کنند.

خودکفایی مردمان این منطقه در جهت پاسخ به نیازهای مادی خود یکی از مهم‌ترین عوامل تداوم سکونت و تکامل جامعه انسانی در این منطقه از گذشته تا به امروز بوده است.

با تبریک مجدد این رویداد فرهنگی به ملت شریف ایران، جامعه میراث‌فرهنگی، مردم پرتلاش و جوامع محلی استان‌های کردستان و کرمانشاه و دست‌اندرکاران تهیه این پرونده بااهمیت، امیدوارم که مدیران و مسئولان استانی و شهری با در نظر گرفتن ارزش‌های منحصربه‌فرد و معیارهای پذیرفته شده و پلان مدیریت منطبق بر پرونده برنامه‌های آینده خود را هم‌راستا با ویژگی‌های ملی وجهانی این پدیده کم‌نظیر در ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم و برنامه‌های بلندمدت ارائه‌شده در پرونده، مدون کنند.

همچنین با آرزوی گسترش همه‌جانبه صلح، دوستی و همبستگی بیش‌ازپیش دو کشور همسایه ایران و عراق امیدوارم هورامان عراق نیز در آینده‌ای نزدیک به این پرونده ملحق شود و همچون گذشته پرافتخار، همه مردم هورامان/اورامانات از فرهنگ، تمدن این منطقه کم‌نظیر حفاظت کنند.

منبع:میراث آریا

اکوتوریسم و طبیعت‌گردی تفریحی

این موضوع از یک سو به علاقه ذاتی ما به دیدن اینگونه جاذبه‌‎ها برمی‌گردد که با وجود تکراری بودن، همواره برای‌مان تازگی و صفا دارد و از سوی دیگر به بهبود محسوس زیرساخت‌ها از قبیل، توسعه راه‌های روستایی، مسیرهای صعب‌العبور، گسترش حمل و نقل موتوری و در دسترس بودن دیگر امکانات رفاهی مربوط است.

اگر زمانی فقط روستاییان، ساکنان محلی و کوهنوردان به دشت‌ها، چمنزارها، مراتع، دره‌ها و کوهستان‌ها دسترسی داشتند در حال حاضر، عموم شهروندان با داشتن خودرو شخصی و در کمترین زمان ممکن می‌توانند سفره سفر خود را بر این پهنه وسیع بگسترانند.

به واسطه همین علاقه مردم به طبیعت‌گردی است که امروزه انواع تبلیغات در فضای مجازی برای کوه‌نوردی، بازدید از آبشارها، دریاچه‌ها و دیگر محیط‌های طبیعی در حال انجام است که این بازدیدها در قالب تور گردشگری و طبیعت‌گردی انجام می‌شود که متاسفانه در برخی موارد این تبلیغات برای سفرهای طبیعت‌گردی بدون آشنایی با مفاهیم، چارچوب قانونی و اخلاقی آن‌ها انجام می‌شود.

منظور از این‌ نبود آشنایی به مفاهیم و چارچوب قانونی این است که در برخی موارد سفر به طبیعت با آسیب‌های عمدتا غیرسهوی همراه بوده که لازم است چاره‌ای برای کاهش این آسیب‌ها اندیشیده شود زیرا اثرات منفی سفرهای لجام‌گسیخته و بی‌مسئولانه به طبیعت، به مرور بیشتر و عینی‌تر می‌شود.

برای مثال چند وقت پیش گروهی از شهروندان برای تفریح و تفرج به دامنه‌های کوه دالامپر ارومیه و دریاچه آن رفته بودند که ماحصل گشت و گذار آن‌ها برای محلی‌ها، تخریب آب‌بندها و سنگ‌چین‌های دامداران، آبشخور دام‌های عشایر منطقه، روشن کردن آتش در مرتع و به‌جاگذاشتن انواع زباله بود.

پیش‌تر نیز گروهی متشکل از ده‌ها خودروی صحرانورد (آفرود) به صورت برنامه‌ریزی شده و منسجم عازم دامنه‌های کوه بزسینا و مراتع مجاور شده و با حرکات نمایشی و شبه‌مسابقه‌ای به بخش‌هایی از پوشش گیاهی، جویبارها و مراتع منطقه آسیب رساندند، اینها تنها نمونه‌های کوچکی از آسیب به طبیعت است که در سایر شهرستان‌های کشور نیز تحت عنوان پیک‌نیک، کوه‌نوردی و طبیعت‌گردی رخ می‌دهد.

برای این منظور است که نهادهای بین‌المللی و صاحب‌نظران و فعالان محیط زیست از سه دهه پیش، اصطلاح «اکوتوریسم» را وارد ادبیات صنعت گردشگری کردند که از مه‌مترین عناصر برای این تعریف انجام سفر مسئولانه به طبیعت توام با احترام به محیط زیست وعدم آسیب‌رسانی به آن، آموزش و یادگیری، کمک به حفظ و نگهداری میراث طبیعی و یاری‌رسانی به اقتصاد جوامع انسانی بومی است.

تعریف «اکوتوریسم» تنها به موضوع طبیعت‌گردی ساده و بازدید از طبیعت را شامل نمی‌شود از این رو زمانی می‌توان به یک طبیعت‌گرد ساده لفظ اکوتوریست را اطلاق کرد که او با حس تعهد، مسئولیت، لزوم توجه به حفظ محیط زیست و کسب تجربه‌های جدید قدم بر زیستگاه طبیعی بگذارد در غیر این صورت نمی‌توان هر سفری به طبیعت را در قالب اکوتوریسم تعریف کرد.

در حال حاضر نهادینه شدن تعریف و شرایط اکوتوریسم به شکل مطلوب آن، زمان‌بر است چرا که نهادینه کردن این موضوع از یک طرف نیازمند ورود بخش خصوصی از جمله شرکت‌های گردشگری حرفه‌ای برای فرهنگ‌سازی در این راستا است که در حال حاضر در ایران شاید کمتر آژانسی را بتوان شناخت که تور لیدرهای آن از معرفی ساده مقصد گردشگری فراتر رفته و اطلاعات نسبتا جامع در خصوص جغرافیا و اقلیم محل، زمین‌شناسی، پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری آن، فرهنگ و معیشت افراد بومی به بازدیدکنندگان ارائه بدهد از سوی دیگر بسیاری از سفرهای چندساعته به دامان طبیعت که توسط شهروندان و خانواده‌ها صورت می‌گیرد را نمی‌توان در قالب اکوتوریسم قرار داد.

بنابراین تا اطلاع ثانوی که آژانس‌ها و شرکت‌های مربوطه حرفه ای‌تر و پرتعدادتر در این زمینه فعالیت داشته باشند، عموما وضعیت گردشگری طبیعی این چنین است، بنابراین یکی از ضروری‌ترین راهکارها برای به حداقل رساندن آسیب‌های مربوط به طبیعت‌گردی تفریحی، در حال حاضر آگاهی‌سازی است، در این بین، نقش جوامع روستایی میزبان با راه‌اندازی انجمن‌های محلی و تشکل‌های مردم‌نهاد نیز بیشتر است.

در دنیای پیشرفته امروزی و با توجه به گستردگی شهرها نیاز است که همه نهادها و دستگاه‌ها برای حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی زمین تلاش کنند تا انسان پیشرفته امروزی با زیاده‌خواهی و طمع، حیات وحش و طبیعت را نابود نکند.

منبع:میراث آریا

هفته اردبیل، فرصتی ویژه‌ برای پاسداشت تاریخ و تمدن سترگ دیار دارالارشاد

روز بزرگداشت شیخ صفی‌‌الدین اردبیلی که هفته اردبیل از این روز آغاز می‌شود، نقطه عطف مهمی برای این استان بوده و فرصت ویژه‌ برای پاسداشت تاریخ و تمدن سترگ دیار دارالارشاد به شمار می‌رود.

چهارم مردادماه در تقویم رسمی کشور به‌عنوان روز بزرگداشت شیخ صفی‌الدین اردبیلی و آغاز هفته اردبیل نامگذاری شده که برنامه‌های این هفته با شور و حال خاصد در اردبیل آغاز می‌شود؛ مناسبتی که می‌تواند فرصت ویژه‌ای برای پاسداشت تاریخ و تمدن سترگ این خطه از ایران اسلامی باشد. اگرچه در یکی دو سال اخیر به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا، روز بزرگداشت اردبیل آنچنان که باید، با برنامه‌های ویژه‌ای همراه نشده است، اما اهمیت این روز در تاریخ ایران ظرفیتی بی‌بدیل است که باید در هر شرایطی گرامی داشته شود.

با توجه به این موضوع، روز چهارم مردادماه، به‌عنوان سالروز استقرار سلسله صفویه و نقش این سلسله در تثبیت سیاسی- تاریخی ایران، فرصتی برای معرفی هرچه بیشتر جاذبه‌ها و ظرفیت‌های بی‌بدیل اردبیل است؛ روزی که پس از پیگیری‌های فراوان، در ۹ مردادماه ۱۳۸۹ به نام اردبیل به‌ثبت رسید تا انگیزه‌ای باشد برای بررسی فرصت‌ها و تهدیدهایی که پیش‌روی این استان زرخیز قرار دارد.

براین اساس باید توجه داشت که شهرت اردبیل در طول تاریخ از این جهت است که با ظهور شیخ صفی‌الدین و خاندان صفوی، این شهر اعتبار ویژه‌ای یافت، به‌طوری‌که در زمان تیمور، به‌عنوان «دارالارشاد» و در زمان سلاطین صفوی «دارالامان» شناخته می‌شد.

روز اردبیل به روایت اسناد تاریخی

در اوایل قرن دهم هجری قمری، جغرافیای سیاسی ایران در شکننده‌ترین وضعیت تاریخی خود قرار داشت؛ در چنین شرایطی بود که جوانی به نام «اسماعیل صفوی»، به کمک همراهان شیعه‌مذهب خود به نام «قزلباش‌ها»، پس از مراجعت به اردبیل و پیوستن ارادتمندانی از خلخال، طارم، طالش، اردبیل، آناتولی و ماورای ارس به آنان، توانست ضمن شکست دادن سرکرده «آق قویونلوها» در تبریز، بر اریکه قدرت تکیه بزند و پس از ۹قرن، هویت ملی ایران را قوامی دوباره بخشد و درعرض ۱۰سال، تقریبا تمام سرزمین‌های ایران را به سرحد دوره ساسانیان برساند.

برهمین اساس ۴مردادماه، سالروز تاجگذاری شاه اسماعیل‌صفوی، به نام «روز اردبیل» نامگذاری شده‌است؛ این نامگذاری با استفاده از اسناد تاریخی موجود دراین زمینه و بعد از مکاتبه‌ها و رایزنی‌های فراوان با مرکز تقویم موسسه ژیوفیزیک دانشگاه تهران و از طریق محاسبه‌های انجام شده در اسنادی که به تقویم میلادی، شمسی و قمری نگاشته شده بودند، محقق شد؛ موضوعی که می‌تواند به‌عنوان مبدأ مهمی در تحولات توسعه‌ای برای استان اردبیل مطرح شود.

چرایی اهمیت صفویه در تاریخ ایران

اما در این میان با نگاهی به پیشینه این نامگذاری، درمی‌یابیم که شرق‌شناسان همواره در مطالعات خود پیرامون فلات ایران، توجه ویژه‌ای نسبت به واکاوی ویژگی‌های سلسله صفویه، به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ ایران از خود نشان داده‌اند. به‌همین دلیل صفویه‌شناسان بسیاری تاکنون دراین حوزه دست به پژوهش‌های بسیاری زده‌اند که یکی از آنان «آفاق قنبراوا»، استاد دانشگاه‌های باکو و صفویه‌شناس است.

او بر این اعتقاد است که کار شاه اسماعیل صفوی که توانست کشور تکه‌تکه شده ایران را یکپارچه کند و به مذهب تشیع رسمیت دهد، در نوع خود بی‌نظیر است. قنبراوا شاه اسماعیل را فردی با ویژگی‌های یک شاعر عرفانی معرفی می‌کند و معتقد است که رفتار و سلوک پایه‌گذار سلسله صفویه در اشعاری که در دیوان شعرش به یادگار گذاشته، نمایان است.

ضرورت معرفی اردبیل

گذشته از واکاوی تاریخی زمینه‌های ثبت سالروز استقرار سلسله صفویه به نام «روز اردبیل»، باید اشاره کرد که این موضوع چه جایگاهی در شناساندن هرچه بیشتر ظرفیت‌های اردبیل در سطح کشور و جهان دارد.

بهروز ندایی معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار اردبیل دراین باره می‌گوید: «موضوع استقرار مذهب تشیع که سرآغاز حکومت شیعی در کشور بوده است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به‌طوری‌که بزرگداشت این روز و معرفی هویت تاریخ اردبیل دراین روز، می‌تواند تاثیر به‌سزایی در شناساندن هرچه بهتر قابلیت‌ها و ظرفیت‌های اردبیل در کشور و حتی جهان داشته باشد.»

او افزود: «با استقرار سلسله صفویه، مذهب تشیع و حکومت شیعی در ایران مستقر شد. بنابراین بزرگداشت این روز تاریخی و تبیین هویت صفویه، در شناساندن جایگاه اردبیل در دنیا اهمیت محوری دارد و بیش‌ازپیش باید به تبیین زوایای مختلف آن پرداخت.»

ندایی اضافه می‌کند: «گرامیداشت این روز با یادآوری شکوه گذشته و در کنار امید برای ساختن آینده‌ای بهتر، می‌تواند میراثی ماندگار برای آیندگان باشد.»

نادر فلاحی مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل نیز در این باره اظهار کرد: «روز چهارم مردادماه سالروز استقرار سلسله صفویه یکی از مهمترین رویدادهای تاریخی کشور است که برخی مورخان تاریخ این خطه را به قبل و بعد از آن تقسیم می‌کنند؛ چهارم مرداد روزی است که شاه اسماعیل صفوی از نوادگان شیخ صفی‌الدین اردبیلی در چنین تاریخی توانست با اعلام رسمی حکومتی منسجم وحدت ملی و دینی را در کشور حاکم کرده و با برافراشتن پرچم شیعه، اتحاد سیاسی و مذهبی را در کشوری که با حکومت‌های ملوک الطوایفی پاره پاره شده بود، فراهم آورد.»

او ادامه داد: «خدمات شیخ صفی و فرزند وی شاه اسماعیل صفوی در حالی ایران را به انسجام رسانید که تا به امروز برکات آن ملموس بوده و به عینه قابل مشاهده است اما در طرح، اطلاع‌رسانی و تبیین آن ضعف‌های قابل توجهی مشاهده می‌شود که موجب شد موضوع ثبت این روز تاریخی در تقویم رسمی کشور طی سال‌های اخیر به مطالبه جدی اصحاب فرهنگ استان تبدیل شود.»

فلاحی افزود: «در راستای پاسخ به این مطالبه بزرگداشت سالانه هفته استان اردبیل از چهارم مرداد به مدت یک هفته، راه‌اندازی پژوهشکده صفویه‌شناسی، حمایت از رساله‌های مرتبط با صفویه، همایش علمی سالانه صفویه‌شناسی، مرمت، صیانت و معرفی مجموعه جهانی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و سایر اقدامات صورت گرفته از گذشته در راستای تبیین هویت تاریخی دوره صفوی انجام شده است.»

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل گفت: «مسئولان ثبت چهارم مرداد در تقویم رسمی کشور را نقطه عطف بزرگ و مهمی برای برنامه‌های خود توصیف کرده‌اند که در راستای معرفی هر چه بیشتر نقش صفویه و شیخ صفی‌الدین اردبیلی در تاریخ کشور اصحاب فرهنگ و دستگاه‌های فرهنگی رسالت عظیمی دارند.»

نگین گردشگری اردبیل

اردبیل به‌دلیل قدمت تاریخی‌اش، از معدود شهرهای کشور است که در کنار جاذبه‌های طبیعی کم‌نظیر مانند «شورابیل» (تنها دریاچه طبیعی داخل شهر کشور)، «بالیخلوچای» به‌عنوان رودخانه و شاهرگ حیاتی اردبیل که در داخل شهرجاری است و هوای مطبوعش، جاذبه‌های تاریخی فراوانی هم دارد که می‌توان گفت بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی با آن آوازه جهانی‌اش، نگین گردشگری تاریخی دراستان محسوب می‌شود.

این بقعه در مرکز شهر با بنای چشم‌نواز و سراهای پررمز و راز تاریخی‌اش، چشم گردشگران داخلی و خارجی را به خود خیره می‌کند. «چله‌خانه»، «جنت سرا»، «چینی‌خانه»، «خلوت‌خانه خانقاه»، «قندیل‌خانه»، «شهیدگاه» و «گنبد الله الله» هریک تاریخ و زیبایی ویژه‌ای دارند که از بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یک بنایی جهانی ساخته است.

ردپای نیاکان صفوی در اردبیل

اما جاذبه‌های تاریخی اردبیل تنها محدود به این بقعه چشم‌نواز نیست؛ بقعه «شیخ جبرائیل» در کلخوران (یکی از محله‌های حاشیه‌ای اردبیل)، مزار «شیخ امین‌الدین جبرائیل» پدر «شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی» و جد سلاطین صفوی است که از ویژگی‌های مهم تاریخی برخوردار است.

نادر فلاحی مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل درباره ویژگی‌های تاریخی این بقعه می‌گوید: «بنای بقعه مربوط به اوایل قرن دهم هجری‌قمری است که در قرون بعدی، تعمیر و مرمت شده است.»

او افزود: «در محوطه بقعه شیخ امین‌الدین جبرائیل، چند قبر مربوط به مشایخ و مفاخر روزگار صفوی ازجمله «سیدمحمد اعرابی» و «عوض‌الخواص» پسر «فیروزشاه زرین‌تاج» قرار دارد. این بنا در سال ۱۳۱۰ به شماره ۶۵ در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است. »
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیلادامه داد: «بقعه شیخ جبرائیل به‌دلیل معماری و تزئینات داخلی ارزشمندی که دارد بسیار مورد توجه است، چراکه سبک معماری دوره صفوی و پیش از آن را در همان نگاه اول جلوه‌گر می‌کند، اما کاشیکاری‌ها و مقرنس‌های گچی این بنای ارزشمند دچار تخریب شده بود که درحال‌حاضر مرمت‌هایی برای احیای این بقعه تاریخی در دست انجام است.»

جمعه‌مسجد

یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی مهم شهراردبیل، «جمعه مسجد» است که با برخورداری از نشانه‌هایی از معماری دوران سلجوقی، ایلخانی و صفوی، بسیار موردتوجه علاقه‌مندان به معماری و تاریخ کشورمان قرار دارد. این مسجد در محله «پیرشمس‌الدین» درمیان گورستانی قدیمی قرارگرفته و بقایای یک بنای بزرگ از دوره سلجوقی است که کارشناسان معتقدند ساختمان قبلی مسجد، مربوط به یک آتشکده بوده و قدمت کهن‌تری دارد.
خانه‌های تاریخی، بازار تاریخی اردبیل با سراهای تودرتو و پل‌های قدیمی که بر روی رودخانه «بالیخلوچای» در قلب اردبیل ساخته شده است، همه گویای تاریخ کهن این شهر است که نیازمند معرفی بهتر و بیشتر است تا بتوان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های گردشگری تاریخی، در مسیر توسعه روزافزون اردبیل گام‌های موثرتری برداشت.

منبع:میراث آریا