روستای تاریخی ابیانه با پیشینه تاریخی کهن که به پیش از اسلام باز می‌گردد، دارای بافت تاریخی با ارزشی است  که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، افزون برآن تا کنون بیش از ۳۰ اثر تاریخی ملموس، ناملموس و طبیعی این روستای تاریخی به ثبت ملی رسیده که آخرین مورد آن، ثبت دانش و مهارت ساخت زیورآلات ابیانه است.

استفاده از زيورآلات سنتی همواره در میان بانوان روستای تاریخی ابیانه از جذابیت خاصی برخوردار بوده به نحوی‌که این آثار هنری اعم از شکل و مواد اولیه بر اساس شيوه زندگی و مفاهيم خرده فرهنگ‌های رایج در روستا، در ادوار مختلف تاریخی تولید می‌شده، با این وصف این زیور آلات جزء لاينفک پوشاک منحصربه‌فرد زنان این روستا به شمار می‌رود.

معمولاً برای دختران به‌ویژه نوعروسان این روستا، زیورآلات سنتی ابیانه از جمله النگو از جنس نقره  تولید می‌شود که با نقش‌های زینتی و مشبک تزیین شده است.

دستبند از دیگر زیورآلات روستای ابیانه است که با دانه‌های نقره‌ای، عقیق و کهربا تزیین می‌شود.

همچنین از دیگر زیورآلات رایج در این روستا می‌توان به منگلی اشاره کرد که حلقه‌ای است با دهانه باز برای مچ دست از جنس نقره با آرایشی ساده و به وزن ۳۲ مثقال یا ۱۶۰ گرم نقره خالص، استفاده از گردنبند نیز در این روستا معمول است به گونه‌ای که این گردنبندها از سکه‌های مختلف ضرب قدیم از جنس نقره تولید می‌شود. همچنین بازوبند نیز در ابیانه کاربرد دارد، این اثر زینتی همراه با قابی از جنس نقره است که کنده‌کاری شده و با بندهای ابریشمی بر بازو بسته می‌شود.

یکی از زیورآلات بانوان روستای ابیانه تنگه است که منحصرا برای عروس‌ها تولید شده و بر بالای پیشانی آنها هنگام مراسم عروسی بسته می‌شود و بر آن تکه‌های نقره و طلا دوخته می‌شود. از جمله شاخصه‌های جالب این اثر زینتی که به شکل مربع است، گل حلقه‌ای زیبایی است که در وسط تنگه دوخته شده و آن را در گویش محلی مردم ابیانه  تیته می‌نامند.

همچنین ساخت و استفاده از انگشتی نیز در میان بانوان و مردان ابیانه از گذشته‌های دور تاکنون مرسوم بوده است، هنرمندان هنرهای سنتی روستای ابیانه، انگشترهای مختلفی را تولید می‌کردند، که یکی از معروف‌ترین آنها به نام شستی خوانده شده و دارای یک نگین و ۶ حلقه است و برای انگشت شست طراحی می‌شود.

در حال حاضر استفاده از پوشاک سنتی مردان و زنان در ابیانه و استفاده از زیورآلات سنتی مربوط به این پوشاک، همچنان در میان مردم دوستدار فرهنگ این روستا معمول است، هنوز استفاده از انواع انگشترها و به‌ویژه النگوی تولید این روستا طرفداران زیادی دارد.

با توجه به شواهد موجود پیشینه تولید این زیورآلات در روستای ابیانه به بیش از۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد، به همین دلیل با حمایت اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نطنز، در حال حاضر دو هنرمند در این حرفه مشغول به کار هستند، تلاش برای آموزش و ترویج این هنر می‌تواند سبب ماندگاری و حفظ اصالت آن شود.

منبع:میراث آریا

شهرستان خوی به عنوان یکی از حوزه‌های باستان‌شناسی ایران و از مهم‌ترین کانون‌های حضور جوامع انسانی بوده است که فرآیند شکل‌گیری جوامع باستانی از ادوار پیش از تاریخی تا دوران تاریخی و اسلامی کاملاً مشهود و قابل کنکاش است.

یکی از محوطه‌های شاخص این شهرستان، دارالقرار شمس تبریزی است که در شمال‌غربی شهر خوی، در محلی میان محله ربط و محله امامزاده قرار دارد، در جبهه جنوبی محوطه بنایی یادبود موسوم به مناره شمس تبریزی قرار گرفته و نام محوطه برگرفته از نام عارفی است که اکثر مورخان دارالقرار آن را این محوطه می‌دانند.

مطالعات باستان‌شناختی انجام شده در دارالقرار شمس تبریزی، نشان می‌دهد که این محوطه از جمله شاخص‌ترین و مهم‌ترین محوطه‌های باستانی دوران اسلامی در شهرستان خوی است که در قرون میانی اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.

لایه‌ها و نهشته‌های باستان‌شناختی گواه بر این دارد که این محوطه طی قرون  ۵ تا ۱۱ هجری قمری (دوران سلجوقی، ایلخانی، تیموری و صفویه) مورد ساخت و ساز قرار گرفته است و حجم آثار و آوار برجای مانده (حدود ۶ متر) از دوره‌های یاد شده، دلیلی بر این مدعاست.

شمس تبریزی

شمس‌الدین محمد بن ملک داد تبریزی از اکابر مشایخ صوفی و عرفاست که در سال ۵۸۲ هجری قمری در تبریز به دنیا آمد، شمس شخصیتی است که درباره شخصیت او آرای گوناگون بسیار است چنانچه گاه او را حضرت مولانا، سلطان‌الاولیاء و الواصلین، تاج‌المجوبین، قطب‌العارفین، فخرالموحدین … شمس‌الحق و المله واسدین تبریزی، عظم‌الله جلال قدره نامیده‌اند.

زندگی شمس تبریزی با وجود شهرت تمام در عرفان اسلامی، هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، تنها مقطعی از زندگی شمس که بر ما معلوم است، زمان دیدار او با مولانا جلال‌الدین محمد بلخی مشهور به مولوی (۶۷۲- ۶۰۴ ه. ق) در بیست و ششم جمادی‌الثانی سال ۶۴۲ هجری قمری تا زمان غیبت دوم او در اواخر سال ۶۴۵ هجری قمری است.

صاحبان تذکره‌ها و مناقب‌نامه‌ها، شمس را عارفی جان آگاه و واقف اسرار، سیاح پرنده صاحب کرامت، استاد در انواع علوم نظیر ریاضیات، الهیات، نجوم، حکیمات، منطق، خلاف کیمیا و اهل فضل و علم و عبارت و تحریر معرفی می‌کنند.

مقبره شمس تبریزی

از کهن‌­ترین منابعی که از وجود مدفن شمس تبریزی در خوی یاد شده، مجمل فصیحی خوافی هروی (تالیف شده در ۸۴۵ ه.ق) است، خوافی می‌نویسد: «شیخ حسن خرقه از دست شیخ‌الکامل‌المکمل‌الواصل شیخ شمس‌الدین تبریزی که به خوی مدفون است و مولانای روم تخلص اشعار خود را به نام او کرده، گرفته و پوشید.»

از دیگر نشانه‌های حضور شمس تبریزی در خوی، متنی از نسخه خطی ثمرات الفئواد فی مبداء والعماد عالم و صوفی نامدار ساری عبداله افندی (متوفی ۱۰۷۱ ه.ق) است که با عناوین رئیس‌الکتاب و شارح مثنوی شناخته می‌شود.

در منشات السلاطین فریدون‌بیگ، در گزارش لشکر کشی سلیمان اول پادشاه عثمانی به ایران، آمده است که «در بازگشت سلطان سلیمان اول از تبریز به دیار روم، در سه روزی که در تابستان ۹۴۲ هجری قمری، در شهر خوی گذرانیده، روز پنج‌شنبه ۴ ربیع‌الاول، حضرت پادشاه با حضرت سر عسکر (ابراهیم پاشاه) سوار شدند و به زیارت مزار شریف حضرت شمس تبریزی مشرف گردیدند.»

مناره شمس تبریزی

مناره شمس تبریزی، بنایی یاد بود و استوانه‌ای شکل است که حدود ۱۴/۵ متر ارتفاع دارد و دکلی در وسط آن وجود دارد که ستون مدوری است که در مرکز مناره ساخته شده و پلکان‌های مارپيچی (۴۳ پله) به دور آن پيچيده و بالا رفته‌اند، پلکان‌های مناره‌ها عموماً از روی نقشه، برخلاف حرکت عقربه ساعت حول محور مرکزی یا دکل می‌پیچند.

در ورودی مناره شمس به صورت درگاه کوتاهی است که در پایین مناره و در قسمت شمال‌غربی آن تعبیه شده است، این قسمت کمی از دایره مناره بیرون آمده که از آنجا به وسیله پله‌ها امکان صعود بیشتر می‌شود، در قسمت فوقانی مناره نیز (در بالای قسمت نعلبکی شکل) نورگیری بزرگ رو به سمت جنوب تعبیه شده است، که علاوه بر نورگیری برای اذان نیز استفاده می‌شده است.

ساختمان مناره نیز از سه قسمت پایه، ساقه (بدنه) و کلاهک (تاج) تشکيل شده است، قسمت زیرین مناره از سنگ و قسمت بدنه و فوقانی (تاج) آن از آجر بنا شده است، دور تا دور قسمت ميانی مناره با جمجمه و شاخ قوچ در ۲۸ ردیف (در هر ردیف حدود ۴۰ کله با شاخ قوچ) تزیین شده است.

قوچ در فرهنگ ایرانی نماد باروری، نعمت، برکت و خورشید بوده، این حیوان نمادی از انگیزش خلاق و نماد روح در لحضة تکوین است.

 قوچ نماد جهانی نیروی مردانه و خدایان مذکر است که نیروهای باروری طبیعت را نمادین می‌کند و شاخ‌های پیچیده قوچ نماد تندر بود و هم با ایزدان خورشید و هم با ایزد بانوان ماه در ارتباط است.

منبع:میراث آریا