به عقب برمی‌گردم، بیرون پاویون ایران، همان‌جا که نخل‌ها ایستاده‌اند و رخ ایران را به کشورهای عربی شبیه کرده است. تعجب بازدیدکنندگانِ ایرانی پاویون را می‌بینم و سوالی که اغلب پرسیده می‌شود: “چرا نخل، مگر ما کشور عربی هستیم!؟ ” بر اساس شواهد باستان‌شناختی قدمت کاشت نخل در ایران، نزدیک به شش‌هزار سال است، گفته شده کاشت نخل در ایران از دوران باستان شروع شده و به پیش از سلسله هخامنشی مربوط می‌شود. تصویر برگ نخل روی سفال‌های یافته‌شده با قدمت پنج تا شش‌هزار سال نیز دیده شده است. با این وجود، هیچ توضیح و تفسیری در نزدیکی نخل‌ها و حتی در پاویون ایران دیده نمی‌شود و این برداشت را در ذهن اغلب مخاطبان به وجود می‌آورد که این فضاسازی احتمالا یا به طراحی خود اکسپو که در کشوری عربی برپا شده است ربط دارد و یا بر این ذهنیت بیرونی که ایران را اغلب با کشورهای عربی اشتباه می‌گیرد، تاکید میکند!
به گزارش ایسنا، درباره معماری پاویون ایران که نمای بیرونی آن از رشته‌هایی با مهره‌های چوبی شبیه تسبیح شکل گرفته و از ۹ اتاق به‌هم پیوسته تشکیل شده و قرار بوده “شهرزاد قصه‌گو”را روایت کند و در راستای شعار امسال اکسپو، «پیوند ذهن‌ها، خلق آینده» باشد، نقدهای بسیاری گفته و شنیده شده است، از اینکه پاویون ایران در انتقال شعار اکسپو و مفهوم آن الکن مانده و لکنت داشته نیز نظرات کارشناسی بسیاری داده شده است، حتی درباره اینکه پاویون ایران تمرکز پررنگ‌تری بر فروش سوغات، فرش، پسته و زعفران هم دارد نقدهای بسیاری شده است و مدیریت این مجموعه نیز در به‌هم پیوستن مفهوم و محتوای ۹ سالن و نقطه ضعف‌های برشمرده که با وجود صرف هزینه و بودجه، همچنان به چشم می‌آید، بارها زیر سوال برده شده است.
سوای همه آن نقدها که همچنان ادامه دارد و البته مسؤولان پاویون ایران نیز برخی از آنها را پذیرفته‌اند و حتی تغییر مدیر شرکت نمایشگاه‌ها را که مسؤولیت پاویون ایران در اکسپو ۲۰۲۰ دبی را به عهده دارد، در راستای اصلاح مدیریت و آن کاستی‌ها دانسته‌اند، نکته اصلی در شعاری است که پاویون ایران بر مبنای آن شکل گرفته، «ایران؛ تمدن کهن و استوار: تنوع اقوام و میزبان ملت‌ها» و این درحالی است که پاویون ایران به لحاظ محتوا در بیان و انتقال این شعار ناقص عمل کرده است.
در سالن گردشگری پاویون ایران که پس از بخش اطلاعات و خوش‌آمدگویی قرار دارد، انتظار می‌رود بیشترین تاکید و نمایش تمدن کهن و تنوع اقلیم را داشته باشد، اما در طراحی این سالن به نمایش تعدادی مولاژ (قالب) از دوره هخامنشی و البته یک یا دو شیء از دوره ساسانی بسنده شده است و خبری از تمدن کهن و استوار نیست. در گوشه‌ای دیگر از این سالن که دیوارهای آن به رنگ تیره است، صفحه هولوگرام نصب شده که رقص‌های آیینی اقوام ایرانی را نشان میدهد، اما در ماه چهارم برپایی اکسپو ۲۰۲۰ دبی، همزمان با بازدید جمعی از خبرنگاران از پاویون ایران، مشاهده شد که برخی از هولوگرام‌ها سوخته و یا ناقص عمل میکند و تصویر واضحی از اقوام ایرانی، پوشش و رقصی که انجام می‌دهند، به نمایش نمی‌گذارد. هرچند، مسؤول پاویون ایران گفت قرار است آن هولوگرام‌ها که مدت‌هاست سوخته، به مناسبت روز ملی ایران در اکسپو دبی (که ۱۸ بهمن‌ماه بود) تعویض شود.
البته، هر ۱۰ روز یا دو هفته یک بار گروه‌های موسیقی اقوام ایران با مدیریت بنیاد رودکی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در محل پاویون ایران در اکسپو دبی اجراهایی دارند که برخی هم با استقبال قابل توجهی روبه‌رو شدهاند، اما بودند نوازندگان محلی و البته شناخته‌شده‌ای که رضایت چندانی از اجرای موسیقی در محل پاویون ایران نداشتند و نسبت به خلوتی و اعلام عمومی نشدن ساعت اجراها معترض بودند. بیشتر این گروه‌ها درحالی به اجرای برنامه می‌پردازند که درباره آنها هیچ توضیح قبلی داده نشده است. حتی صفحه نمایشی که در سالن شماره ۸ (محل اجراها) قرار دارد بیشتر در قُرق تبلیغات شرکتها است و استفاده‌ای از آن در راستای معرفی درست این گروه‌ها و توضیح به زبان عربی و انگلیسی نمی‌شود. در پاویون بیشتر کشورها محل اجرای موسیقی و نمایش به گونه‌ای طراحی شده که به خیابان‌های اکسپو دید و راه دارد و توجه مخاطبان گذری را به سادگی جلب میکند.
در ماه‌های نخست برپایی اکسپو دو عروسک غول‌پیکر هم در پاویون ایران حضور داشتند که بنیاد رودکی گفته بود داستان‌هایی بومی را روایت میکنند، اما پس از انتقادهای زیادی که به این انتخاب، اجرا و ظاهر عروسک‌ها شد، آنها هم به خلوت پاویون فرستاده شدند.
از آذرماه پس از انتقادهای زیادی که متوجه لکنت پاویون ایران در بیان مفهوم و شعاری که اکسپو و خود این پاویون برگزیده، بود و همچنین گزارش‌هایی که از سرگردانی بازدیدکنندگان در پاویون ایران شد، راهنمایان گردشگری نیز به این پاویون پیوستند. این بخش از سوی معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مدیریت می‌شود که تقریبا هر ۱۵ روز یک بار تعدادی راهنما، بیشتر مسلط به زبان انگلیسی را اعزام میکند. گفته شده این راهنماها داوطلبی در پاویون ایران مشغول به راهنمایی بازدیدکنندگان هستند و مسؤولان پاویون نیز معتقدند حضور آنها به بازدیدها نظم داده است. بیشتر این راهنماها در سالن شماره یک یا بخش اطلاعات و خوش‌آمدگویی و یا سالن شماره دو یا بخش گردشگری مستقرند و توضیحات آنها نیز به ناچار برگرفته از آن‌چیزی است که در پاویون ایران به نمایش درآمده است، همان مولاژهای هخامنشی، هولوگرام‌های رقص که ناقص هستند و تصاویری از جاذبه‌های گردشگری ایران که در یک صفحه نمایش نیم‌دایره در سالن گردشگری نصب شده است. در نتیجه همچنان تصویر و توضیح کاملی از تمدن ایران کهن، ایران معاصر و حتی ایران آینده که تاکید اکسپو بوده است، ارائه نمی‌شود. گرچه، حضور راهنماها تا حدی توانسته نقص پاویون ایران در استفاده از تکنولوژی و ابزارهای نوینی را که در پاویون کشورهای دیگر به‌درستی بهره گرفته شده است پوشش دهد.
برخی از راهنمایان گردشگری که تجربه حضور در پاویون ایران را دارند نیز تاکید صرف روی تاریخ هخامنشی را محل نقد می‌دانند و این سوال را مطرح میکنند، چرا طراح این سالن با وجود پیوندها و ارتباط‌هایی که با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دارد، نظر باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی را جویا نشده و فقط روی یک دوره تاریخی ایران با وجود آنکه تمدنی هفت‌هزارساله دارد، تاکید شده و تفسیر ناقصی از تاریخ ایران ارائه شده است؟
با آنکه مسؤولان گردشگری نیز پاویون ایران را دیده‌اند و متوجه کمبودها و نقایص آن شدهاند و برای استقرار راهنماهای گردشگری رایزنی‌ها و مذاکرات متعدد داشته‌اند، اما تا کنون اصلاحی در بخش محتوایی سالن گردشگری صورت نگرفته و اضافه کردن راهنماها تنها تدبیر انجام‌شده بوده است.
ضمن اینکه پس از گذشت چهار ماه بخش‌هایی از پاویون ایران، نه تنها در سالن گردشگری که در دیگر سالن‌ها نیز مستهلک شدهاند. در سالن شماره دو که روی بخشی از سقف آن صفحه نمایشی نصب شده و قرار بود معماری و تزئینات سقف‌های ایرانی را نشان دهد، صفحه نمایش به قدری ضعیف شده که حتی با وجود تاریکی و خاموش بودن چراغ‌های این سالن، توجهی را جلب نمی‌کند و تصاویر آن نیز واضح نیست.
بیان ضعیف و ارائه نامفهوم در سالن‌های دیگر پاویون ایران نیز به وضوح دیده می‌شود، سالن‌هایی که مدت زمان ایستایی بازدیدکنندگان به چند ثانیه هم نمی‌رسد، از جمله سالن صنعت و معدن.
این درحالی است که در اکسپو ۲۰۲۰ دبی کشورهای نوظهور و نوپایی همچون امارات، عربستان و یا حتی کویت و البته کشورهایی با پیشینه قدیمی‌تر همچون مصر و یا توسعه‌یافته از جمله چین، کره جنوبی و آمریکا، چنان با ظرافت و دقت فراوان، تاریخ و گذشته خود را به آینده پیوند زده‌اند که مشاهده آن، این نقص پاویون ایران را پررنگ‌تر به چشم می‌آورد؛ با گذشته‌ای که به یک دوره تاریخی محدود شده و آینده‌ای که در بین ۹ اتاق تودرتو گم شده است و افتخارات معاصری که خبری از آنها نیست.
اگرچه، بسیاری از ایرادها و نقدهای واردشده به پاویون ایران را به طراح آن نسبت می‌دهند، اما نشید نبیان، یکی از طراحان پاویون ایران در گفت‌وگوهای متعددی که داشته این ایراد را ساختاری و مدیریتی دانسته و گفته که مشاور از طراحی داخلی، تولید محتوا و سناریو محتوایی کلی پروژه، کنار گذاشته شده بود و ایراد را بیشتر از آنکه کارفرمایی بداند، ساختاری و در نحوه تعریف چنین پروژه‌هایی و ارتباطات بین‌سازمانی متولی محتوا دانسته و گفته است: هر فرد دیگری هم کارفرما بود و قرار بود به کلیه نهادهای دولتی یک مملکت ۸۰ میلیونی جواب دهد و همه اینها را راضی نگه دارد، مدیریت محتوا باز هم از کنترل همه خارج بود.
در پاسخ به نقدهای بی‌شماری که به پاویون ایران شده است، مسؤولان این پاویون نیز بر این عقیده‌اند: “این نقدها بیشتر صدای بازدیدکنندگانِ ایرانی است و بازدیدکنندگان خارجی تاکنون هیچ نقدی نداشته‌اند و از جزئیات پاویون ایران و محتوایی که دریافت میکنند لذت هم می‌برند.” این واکنشِ آشنا در بیشتر گردشگران خارجی که به ایران سفر میکنند نیز مشاهده می‌شود، اغلب چون تصویری دور از ذهن را در ایران می‌یابند، انتظار زیادی هم ندارند و به کمبود امکانات و چالشهای سفر معمولا نقدی و اعتراضی ندارند؛ چرا که در ذهن بیشتر آنها ایران کشوری تحریم‌زده است که خیابان‌های آسفالت‌شده و تمیز، ساختمان‌های بلند، پل، سد و اتوبان ندارد و حتی روابط اجتماعی انسان‌ها با تصور و دانسته‌های آنها متفاوت است و همین شکاف اطلاعات و آگاهی بیشتر از آنکه بازدیدکنندگان و یا گردشگران را نسبت به کمبود امکانات در ایران شاکی و گله‌مند و منتقد کند، بیشتر متعجب و حتی شگفت‌زده میکند. از همین رو، انتظار می‌رفت برای نمایش تصویر واقعی و درست از ایرانی که مکرر از تمدن کهن و قدرت آن حرف زده می‌شود و گرفتار ایران‌هراسی است، در فرصت اکسپو ۲۰۲۰ دبی که بیش از ۱۹۰ کشور در آن حضور دارند، به‌درستی و باظرافت استفاده شود.
منبع:ایسنا
