نام و مکانش برای همدانی‌ها آشناست، اینجا آدم را به روزهای دور می‌برد روزهای کودکی. آن وقت‌ها که با بزرگترها به مکانی که شبیه امروز نبود می‌آمدیم. بنایش کوچک‌تر بود و قدیمی‌تر. صمیمیت بزرگترها هم چاشنی روزهای قشنگی بود که دسته‌جمعی ساعاتی را با هم در این فضای معنوی می‌گذراندیم. حالا سال‌هاست از آن روزها می‌گذرد و من چرخی در فضا می‌زنم. همه چیز تغییر کرده است. بنای جدید چندین سال است جای بنای قدیمی را گرفته و بزرگ‌تر بودنش هم همیشه به چشم می‌آید.
اینجا آستان مقدس امامزاده عبدالله(ع) در میدانی به همین نام در شهر همدان است. شرح امامزادگان آرمیده در این مکان، پیشینه بنای قدیمی و ویژگی‌های بنای فعلی مجالی دیگر می‌طلبد اما اینجا سخن از طبقه زیرین این آستان معنوی است. شاید بسیاری از مردم این کهن‌شهر ندانند که در طبقه زیرین امامزاده یکی از بزرگترین موزه‌های ایران قرار دارد. این موزه یکی از بی‌نظیرترین موزه‌های وقف کشور است و با نام موزه وقف همدان شناخته می‌شود.
این موزه وسیع حرفهای زیادی برای گفتن دارد و جاذبه‌های بسیاری برای دیدن اما تاکنون آن‌طور که باید شناسانده نشده است. علاقه شخصی به آثار تاریخی، موزه‌های مختلف و آشنایی با فرهنگ و هنر پیشینیان بهترین بهانه بود تا پای صحبت‌های مسئول جوان و خوش ذوق این موزه تخصصی بنشینم تا از فراز و نشیب مسیری که سال‌هاست در آن قدم می‌زند بشنوم.
خسرو محمدی که بانی موزه وقف همدان هم محسوب می‌شود، درباره راه‌اندازی این مکان فرهنگی به خبرنگار ایسنا می‌گوید: همدان یکی از شهرهایی است که مولفه اصلی ساختار شکل دهنده شهری فعلی و فرهنگ موجود در آن متاثر از وقف بوده و این موضوع در معماری شهری و فرهنگ عمومی جامعه کاملا مشهود است.
موزه وقف مکانی برای شناخت فرهنگ اجتماعی مردم همدان
وی ادامه می‌دهد: اگر کسی بخواهد این تأثیر را بررسی و نسبت به آن شناخت پیدا کند به دقت و ابزارهایی نیاز دارد که به واسطه آنها بتواند به این شناخت برسد، به عبارتی باید بگوییم مجموعه این ابزارها در موزه وقف بروز و ظهور پیدا کرده و به وسیله آثار موجود در موزه افراد به شناخت کافی در خصوص فرهنگ اجتماعی مردم همدان و واسطه‌گری وقف به فرهنگ بین انسان و اجتماع می‌رسند و اشیاء این نقش را بازی می‌کنند.
محمدی اضافه می‌کند: با این هدف که بتوانیم به تأثیر و تأثر وقف در فرهنگ اجتماعی همدان برسیم اقدام به جمع‌آوری، ساماندهی و سازماندهی اشیایی شد که در حال حاضر در موزه وقف موجود است و در واقع این آثار بخش کوچکی از کلیات این اشیا و آثار است. با این هدف و به منظور ایجاد مجموعه‌ای از آثار که بتواند به پرسش‌هایمان در مورد تأثیر وقف در فرهنگ اجتماعی مردم همدان پاسخ دهد اقدام به جمع‌آوری اشیا کردم و این اتفاق حدود ۱۰ سال پیش کلید خورد و تا به امروز نیز ادامه دارد.
مسئول موزه وقف همدان که باستان‌شناس خبره‌ای نیز هست، شرح می‌دهد: نمی‌دانیم چه حجم از آثار مرتبط با وقف در همدان وجود دارد و در کجاها هستند، طی سال‌های گذشته با پیگیری و فرهنگسازی، آثاری را به دست آورده و اهمیت آنها را برای مسئولان امر تبیین کرده و آنها را قانع می‌کردم در برخی موارد نیز بارها مأیوس می‌شدم چرا که هر چقدر تلاش می‌کردم مطلب در ذهن آنها تأثیر کافی را نمی‌گذاشت اما در نهایت در سال ۹۷ کوشش‌ها به نتیجه رسید و موفق شدم این نگاه را نهادینه کنم که به موزه وقف نیاز داریم.
نسخه‌های خطی بهاءالملک سرآغاز شکل‌گیری موزه وقف
وی با ابراز امیدواری از گسترش موزه، درباره فرایند شکل‌گیری آن اظهار می‌کند: شکل‌گیری موزه وقف با مجموعه نسخه‌های خطی بهاءالملک شروع شد که به زمان دانشجویی بنده و پیدا کردن موضوع پایان‌نامه دوره کارشناسی‌ام برمی‌گردد، در آن زمان وارد مجموعه موقوفه بهاءالملک در منطقه اعتمادیه شدم و هدفم معماری آن مجموعه بود و قصد داشتم روی معماری ساختمان آن کار کنم اما رفته رفته با کتابخانه شخصی بهاءالملک آشنا شدم و نسخه‌های خطی آنجا توجهم را جلب کرد.
محمدی ادامه می‌دهد: سال‌ها تلاش کردم تا به شناخت جامعی از موقوفه بهاءالملک، شخص بهاءالملک و آثار آن مجموعه برسم و با مطالعه نسخه‌های خطی، اهمیت آنها بیش از پیش برایم آشکار شد و در ابتدا مرمت آنها ضرورت و اولویت کار بود. سرانجام به این نتیجه رسیدم که مجموعه نیازمند نگهداری و نمایش دائمی است تا برای نسل‌های بعد به امانت گذاشته شود چرا که اگر آثار نگهداری نشوند در بهترین شرایط آسیب خواهند دید و در بدترین شرایط نابود خواهند شد.
وی می‌افزاید: بعد از آشنایی با مجموعه بهاءالملک و با ورودم به سازمان اوقاف و گرفتن مسئولیت‌های مختلف در این ارگان، اشیای بیشتری پیدا شد و با گرفتن مجوز موزه آنها را در یک جا جمع‌آوری کردیم و سرانجام گنجینه‌ای به دست آمد که به نام موزه وقف شناخته می‌شود.
بالا رفتن سطح سواد جامعه، دلیلی برای گسترش موزه‌های تخصصی‌تر
وی بیان می‌کند: برای توسعه فرهنگ اجتماعی و حفظ میراث نهفته گذشتگان نیاز به موزه‌های تخصصی بیشتری داریم چراکه بعد از گذر از مرحله شناخت کلیات، که به وسیله‌های موزه‌های عمومی انجام می‌شود به دلیل بالا رفتن سطح سواد، جامعه نیازمند موزه‌های تخصصی‌تر و خردتر است تا نیاز مردم را تأمین کند و مردم بدانند در هر مقطع چه تحولاتی رخ داده است.
مسئول موزه وقف همدان ادامه می‌دهد: یک بخش این موضوع مربوط به خط‌کشی‌های تاریخی است و بخش دیگر مربوط به مسائلی مانند تأثیر فرهنگ وقف بر مردم، تأثیر اقلیم در معماری، پوشش و خلق‌وخوی بر مردم شهر همدان و این‌ها اجزایی هستند که در آینده باید به آنها بپردازیم.
محمدی اضافه می‌کند: موزه وقف تلاش می‌کند تأثیر وقف را بر مردم همدان و تأثیر مردم همدان بر وقف را بررسی کند و این بده بستان فرهنگی و اقداماتی که مردم به صورت خودجوش انجام داده‌اند را طبقه‌بندی، مطالعه و مورد بررسی قرار دهد.
وی می‌افزاید: نتایج این تحقیقات منجر به شناخت ما از هویت شهری، مذهبی، دینی و درون مایه اندیشه‌های مردم و میزان اعتقاد و باورشان به مسائل مختلف شده و آنها را استخراج کرده و برای نسل بعد به امانت می‌گذارد و با این خرده داده‌ها و پیوند آنها با یکدیگر این امر محقق می‌شود، به علاوه انتشار آنها باید با ابزارهای مختلف در قالب کتاب، خبر و فیلم تولید و بازنشر شود.
منبع:ایسنا
