موزه ملی عراق؛ راوی تاریخ هزاران ساله سرزمین رافدین
منطقه “علاوی” در مرکز شهر بغداد نگین بی همتایی را در دل خود جای داده که انسان را با خود به اعمال هزاران ساله تاریخ می برد و عظمت حیات بشری سرزمین رافدین را با آثاری شگفت انگیز به تصویر می کشد. این نگین بی همتا موزه ملی عراق، قدیمی ترین و بزرگترین موزه این کشور است.
موزه ملی عراق قدیمی ترین و بزرگترین موزه این کشور است که در سال ۱۹۲۳ میلادی تاسیس شده و گنجینه بی مانندی از آثار تاریخی، باستانی و تمدنی را در خود جای داده است.
در پی کاوش تیم های کاوشگر و یافته شدن آثار باستانی، نبود چنین موزه ای در اوایل دهه بیست قرن گذشته میلادی برای نگهداری میراث تمدنی و تاریخی عراق در مکانی امن احساس شد. “گرترود بل” باستان شناس زن انگلیسی آثار باستانی عراق را جمع آوری کرد و در بخش کوچکی از ساختمان سرای حکومتی (القشلة) قرار داد.
در سال ۱۹۲۶ میلادی به منظور تجمیع بسیاری از آثار باستانی و کمبود فضا، ساختمان دیگری در خیابان “مامون” افتتاح و همه آثار باستانی به آنجا منتقل و گرترود به عنوان اولین مدیر موزه منصوب شد اما در سال ۱۹۶۶ میلادی بار دیگر به خاطر کمبود فضا، دولت عراق تصمیم گرفت تا موزه ای با ویژگی ها و استانداردهای جهانی در مکانی مناسب بسازد و اینگونه بود که ساختمان جدیدی در منطقه علاوی با طراحی “ورنر مارگ” معمار آلمانی زیر نظر مهندسان عراقی و توسط شرکتی لبنانی ساخته شد و به این مناسبت، نام موزه از موزه آثار باستانی بغداد به موزه ملی عراق تغییر یافت.
برای آنها که ذهن جستجوگری دارند، موزه ملی عراق می تواند بخشی از معمای پیچیده چگونگی زیست انسانی را – از نخستین روزهای ماقبل تاریخ تا دوره اسلامی و روبرو شدن با چالش های هزاران ساله – حل کند.
تصور اینکه پشت دیوارهای این موزه گسترده ای از تاریخ بشری تجلی یافته شور و شوق دیدن آثار کهن اجداد بشری و زندگی پیشینیان را بیش از پیش افزایش می دهد و پرسش های زیادی در تلاقی اندیشه و احساس مطرح می کند و تپش های قلب را برای دیدن نادیده ها و دانستن ناشناخته ها بیشتر می کند.
با برداشتن اولین گامها در دل این گنجینه تاریخی حسی چندگانه به سراغ انسان می آید؛ حس عظمتی بی کران درآمیخته با شُکوه، زیبایی، جبروت، ترس و امید به آینده.
قدمت آثار تاریخی و باستانی این موزه گسترده ای تا ۱۰۰ هزار سال قبل از میلاد را در بر می گیرد. این موزه حدود ۲۰۰ هزار اثر باستانی را همچون نگینی در بر گرفته است. بخشی از این آثار باستانی در سالن های موزه به نمایش گذاشته شده و بخش دیگری در انبارها نگهداری می شود.
وجود ۱۴ سالن اصلی در دو طبقه ی موزه خود حکایتگر عمق تاریخ تمدنی سرزمین رافدین است. هریک از سالن های اصلی حاوی چندین ویترین برای نمایش آثار باستانی است که مجموع آنها در ۱۴ سالن، بالغ بر ۴۵۱ ویترین می شود.
جالب اینکه سالن های موزه براساس زمانبندی تاریخی و تمدن هایی که یکی از پس دیگری در بین النهرین شکل گرفته اند، تقسیم بندی شده است؛ به نحوی که از عصر حجر و ماقبل تاریخ شروع و در ادامه به ترتیب به تمدنهای سومری، بابلی، آشوری، کلدانی، ساسانی و اسلامی با همه مراحل آن می رسد.
از جنبه زمانبندی، طبقه اول موزه حاوی قدیمی ترین آثار باستانی و تمدنی است و با آمدن به طبقه همکف می توان دوره های متأخر و تمدنهای پیاپی ظهور یافته در این سرزمین را دید؛ به گونه ای که با ورود از یک سالن به سالن دیگر در طبقه اول اندک اندک به دوره های نزدیکتر تمدنی می رسیم تا اینکه آثار تمدن اسلامی نمایانگر می شود.
طبقه اول موزه دارای پنج سالن است؛ به نحوی که سالن اول و دوم متعلق به آثار باستانی ماقبل تاریخ، سالن سوم و چهارم متعلق به همه مراحل دوره سومری و سالن پنجم حاوی اشیاء باستانی متعلق به دوره اکدی و بابلی است.
طبقه همکف موزه نیز حاوی ۹ سالن است. در اولین سالن مجسمه های دوره جدید آشوری قرار دارد. دومین سالن متعلق به مجسمه های دوره کاسیان (کاسی ها) است و در سومین سالن برخی آثار دوره های جدید کاسیان و آشوری ها به نمایش درآمده است.
چهارمین سالن به نمایش آثار باستانی ساخته شدن از عاج دوره نمرود اختصاص یافته است.
پنجمین سال نیز آثار باستانی دوره کلدانی را در خود جای داده و ششمین سالن حاوی آثار دوره اشکانیان بویژه در شهر “هترا” است.
هفتمین سالن متعلق به آثار دوره ساسانی است و هشتمین و نهمین سالن آثار دوره اسلامی را در خود جای داده است.
در سالن های متعلق به دوره ماقبل تاریخ از جمله استخوان ها و اسکلت انسان های متعلق به دوران اولیه دیده می شود که تقریبا سالم مانده است.
در این سالن ها همچنین مجسمه هایی با سرهای انسان و بدن های حیوانی، ابزارهای شکار از جنس سنگ و تقویم سنگی دیده می شود. تبرزین هایی از جنس چوب با تیغه های تیز سنگی از دیگر آثار باستانی این دوره است.
در بخش دیگری از سالن نیز ظروف گلی اولیه ای وجود دارد که گفته می شود انسان ها در آن قرار داده می شده و دفن می شده اند.
انواع ظروف گلی در شکل های مختلف برای استفاده در زندگی روزمره یا آیین های خاص، مجسمه های مختلف در شکل ها و اندازه های متفاوت از گل و سنگ و فلز از جمله خدایان سومری، مجسمه های دفع ارواح شرور، شیرهای سنگی و تخت های پادشاهی و ستون های سنگی با نقش های تقدیم هدایا به پادشاهان و ابزار آلات موسیقی و سنگ نوشته ها و ستون نوشته هایی به خط میخی و که هر بار ، منجنیق، تابوت های اولیه از فلز، ظروف و دستبندها و گردنبندها از جنس های فلز و سنگ و عاج، چاقوها و تبرهای فلزی اولیه، مُهرهای اولیه، ظروف مسی با نقش و نگار و نوشتار، سکه های متعلق به دوران های مختلف از دیگر آثار جای گرفته در سالن های مختلف موزه ملی عراق است.
صندوقچه چوبی قبر امام موسی کاظم (علیه السلام)، ظروف مسی، چراغ و منبر چوبی با خط و نقوش اسلامی، محراب های سنگی، سکه، زره و کلاهخود و شمشیر از جمله آثار دوره اسلامی است که در این موزه به نمایش درآمده است.این گنجینه عظیم تمدن بشری بعد از سالیان سال آرمیدن، از دل خاک بیرون آورده شد تا روایتگر گوشه ای از حیات عظیم انسانی بوده و از هرگونه گزندی در امان باشد؛ اما در گذر زمان دستخوش حادثه شد. موزه ملی عراق در سال ۱۹۹۰ میلادی بعد از بمباران برخی از ساختمان های مقابل آن بسته شد و در سال ۲۰۰۰ میلادی بازگشایی و سپس پیش از جنگ آمریکا علیه عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی بسته شد.
درپی حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی، موزه ملی عراق هدف سرقت قرار گرفت و شماری از آثار و مجسمه های آن به سرقت رفت.
عراق تاکنون شماری از آثار باستانی به سرقت رفته خود را بازپس گرفته و درصدد بازگرداندن شمار دیگری از آنها از خارج از کشور است.موزه ملی عراق بعد از گذشت چندین سال بسته بودن بازگشایی شد تا بار دیگر تاکید کند که سرزمین رافدین با وجود همه رنج ها و ناملایماتی که در طول تاریخ دیده است؛ هر بار در سایه قدمت باستانی و تاریخ ریشه دارِ تمدن بشری خود توانسته است همچون ققنوس از دل خاکستر خود سر بیرون بیاورد.هرچند شیوع ویروس کرونا باعث شده تا مسئولان عراقی برای حفظ سلامت شهروندان و گردشگران موزه ملی را به طور موقت ببندند اما امید می رود که با کنترل و آغاز روند واکسیناسیون در آینده درهای این نگین بی همتای بغداد به روی همگان بار دیگر باز شود.