طاهره صادقلو در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در خصوص تاب‌آوری کسب‌وکارهای گردشگری در شرایط بحران کرونا اظهار کرد: در دنیا با توسعه سریع گردشگری رو به رو هستیم که بسیاری از کشورها در فرآیند توسعه، صنعت گرشگری را به عنوان بخشی از خدماتی که مورد نیاز جامعه بوده شناخته و در آن فعالیت می‌کنند که این فعالیت‌ها در حال رشد هستند، اما در صنعت گردشگری نیز کسب و کارها در معرض آسیب و ریسک قرار دارند.
وی افزود: لذا گردشگری نیز فرایندی است که خواه یا ناخواه در معرض مخاطرات زیادی قرار می‌گیرد، تجربه و تاریخ نشان داده است که بحران‌ها تاثیرات زیادی بر روی نرخ و رشد گردشگری دارند که در شرایط فعلی بحران کرونا یکی از نمونه‌های عینی آن بوده و بسیاری از کشورها را درگیر کرده است، به طوری که در اخبار هم زیاد در مورد این مساله می‌شنویم که پیش‌بینی می‌شود حدود ۵۰ میلیون شغل در دنیا که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با فعالیت‌های گردشگری در ارتباط هستند ممکن است از بین بروند و این مقدار در ایران بیش از ۲ میلیون برآورد شده است.
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: اگر ما بر روی کسب و کارهایی که مرتبط با گردشگری هستند متمرکز شویم و تعریفی از تاب‌آوری داشته باشیم که بر روی سه موضوع متمرکز باشد، باید بگوییم اول اینکه که چه مقدار یک کسب و کار توانایی جذب پیامدهای مخاطره‌ای که برایش اتفاق می‌افتد را دارد؟ دوم اینکه چقدر توانایی بازگشت به حالت قبل را دارد؟ و سوم اینکه چه مقدار می‌تواند خودش را سازگار کند؟ اگر ما با این تعریف از تاب‌آوری پیش رویم، کسب و کارها را باید در سه گروه تقسیم‌بندی کنیم که تاب‌آوری در این سه گروه متفاوت و متمایز خواهد بود.
صادقلو خاطرنشان کرد: گروه اول کسب و کارهای نوپا یا به اصطلاح استارت‌آپ‌ها که مرحله آزمایشگاهی یک کسب و کار هستند. لذا در حال حاضر در سطح کشور و استان کسب و کارهایی که بیشتر در مرحله استارت‌آپ یا شروع هستند در واقع آزمایش می‌کنند که ببینند توانایی فعالیت در عرصه گردشگری و بازاریابی را دارند یا خیر، گروه دوم کسب و کارهایی هستند که در مرحله بذرپاشی قرار دارند و در این مرحله استارت‌آپ‌ها جلو رفته و کمی رشد پیدا کرده‌اند و کسب و کارهای گروه سوم نیز کسب و کارهای بالغ هستند که تجاری شده و به گونه‌ای برای خود برندی هم ایجاد کرده‌اند.
تغییر مکانیزم کسب وکارهای بالغ و تعدیل نیرو در شرایط بحران کرونا
وی بیان کرد: تاب آوری این سه گروه با یکدیگر متفاوت است، کسب و کارهای بالغ نسبت به کسب و کارهای نو ظهور تاب‌آوری، برگشت‌پذیری و انطباق بیشتری با بحران کرونا دارند و علت این است که کسب و کارهای نوپا هنوز در مرحله‌های ابتدایی و درگیر وام‌های کلانی هستند که برای شروع کار گرفته و به مرحله پس‌انداز و سودآوری و در واقع سرمایه‌گذاری نرسیده‌اند، در حالی که کسب و کارهای بالغ این مراحل را طی کرده‌اند و برندسازی کرده و وارد بازار شده‌اند و توانایی این را دارند که با شرایط ایجاد شده در بحران رو در رو شوند.
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: کسب و کارهای بالغ می‌توانند مکانیزم‌هایشان را تغییر دهند و تعدیل نیرو کنند، مانند هتلها که در شهرهایی که گردشگرپذیر هستند برای پذیرش افراد ناقل و یا بهبودیافتگان آماده می‌شوند که این به معنی تغییر مکانیزم است، و اینکه کسب و کار گردشگری فعالیت خود را دارد و فقط مقداری راهکارهای خود را تغییر داده است تا بتواند با شرایط رو به رو شود، حال اینکه این تغییر مکانیزم ممکن است برای این کسب و کار هزینه بیشتری داشته باشد اما همین که این مکانیزم ایجاد می‌شود به این معنی است که روند مشتری‌پذیری خود را خواهد داشت.
صادقلو ادامه داد: البته این پدیده در بلند مدت نتیجه خود را نشان می‌دهد و تاثیرگذاری کسب و کارها به عنوان اثرات بلندمدت اقتصادی یک بحران شناخته می‌شود؛ برخی تاثیرگذاری‌ها آنی هستند که در ابتدای امر خود را نشان می‌دهند و برخی اثرات بلندمدت دارند که باید منتظر گذر زمان بود تا در آینده برآورد شوند.
وی افزود: البته به این معنا نیست که موارد بحران بر روی کسب و کارهای بالغ تاثیر نمی‌گذارد ولی این اثر به گونه‌ای در کسب و کارهای بالغ خود را با توانایی‌های رفاه‌آوری بیشتر و در کسب و کارهای نوظهور با آسیب بیشتر خود را نشان می‌دهند، برای مثال بسیاری از اقامتگاه‌های بوم‌گردی در نواحی روستایی که به تازگی شکل گرفته‌اند و در مرحله نوظهور یا بذرپاشی قرار دارند، ممکن است در این فرایند بسیار آسیب دیده و تاب‌آوری کمی داشته باشند. همچنین از آنجا که بخشی از فعالان حوزه خدمات رفاهی گردشگری مشهد بالغ و دارای سابقه طولانی هستند، لذا بسیار راحت‌تر از بحران عبور می‌کنند و در آینده می‌توانند به راحتی خود را به شرایط قبلی بازگردانند.
کسب و کارهای کوچک و نوپای گردشگری تاب‌آوری کمتری در بحران دارند
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: شاید گردشگری در ایران در وضعیتی قرار نداشته باشد که به عنوان بخش اقتصادی بسیار مهم روی آن تمرکز داشته باشیم زیرا ایران کمتر از یک درصد از درآمدهای گردشگری دنیا را از گردشگری دارد، این درحالی است که کشورهایی هستند که این مقدار برای آنها بسیار بالاتر است، حال اگر در سطح ملی بخواهیم تحلیل کنیم استان خراسان رضوی به ویژه کلان شهر مشهد یکی از قطب‌های گردشگری ایران است. لذا خواه یا ناخواه در سطح استان کسب و کارهای کوچک تاب‌آوری کمتری دارند و بیشتر در معرض آسیب قرار دارند.
صادقلو تشریح کرد: در تاب‌آوری گردشگری ایران نسبت به بحران کرونا باید به دو منظر توجه کرد، اولین مورد این است که ایران چه جایگاهی در گردشگری داشته و آن را با گردشگری در منطقه و جهان مقایسه کنیم، دوم اینکه پارادایم مدیریت ریسک را به عنوان یکی از راهکارها و مقدمات رسیدن به تاب‌آوری شناسایی و معرفی کنیم.
گردشگری در ایران جایگاه تاب‌آوری از خود نشان نداده است
وی یادآور شد: ایران جایگاه خوبی به لحاظ ظرفیت گردشگری دارد و بسیاری از پتانسیل‌ها و جاذبه‌هایش بکر هستند و هنوز شناسایی نشده‌اند، اما اگر بخواهیم واقع‌بینانه با این موضوع رو به رو شویم، گردشگری در ایران جایگاه تاب‌آوری از خود نشان نداده است و تاثیر پذیری‌اش از عرصه‌های مختلف و تغییرات مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را تا به امروز مشاهده کرده‌ایم که گاه بسیار شدید نیز بوده است.
لزوم تغییر نگاه از مدیریت بحران منفعلانه به سمت مدیریت ریسک
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: مساله مهم دیگر این است که باید برای تاب‌آور کردن یک کسب و کار و فعالیت آن نگاه‌ها از مدیریت بحران منفعلانه به سمت مدیریت ریسک حرکت کند، قبل از شروع یک کسب و کار باید توجه کرد که این کسب و کار در آینده با چه مخاطرات و ریسک‌های احتمالی روبه رو خواهد شد، لذا باید احتمالات نیز در نظر گرفته شود و برای اینکه در بحران قرار نگیرند راهکاری داشته باشند؛ البته در بحران بسیاری از کشورهای منطقه و مناطق گردشگری ناچار به اتخاذ رویکردهای منفعلانه شدند و مدیریت بحران منفعلانه داشتند، باز هم با توجه به تاب‌آوری بالایی که داشتند تاثیرات کمتری نیز پذیرفتند.
صادقلو خاطرنشان کرد: صنعت گردشگری یک صنعت انتخابی است، به این معنی که من به عنوان گردشگر در صورتی که امکانات و شرایط مد نظر گردشگر در یک مقصد فراهم باشد گردشگری را انجام می‌دهم و اگر سفر گردشگر احتمالی از خطر را داشته باشد متوقف می‌شود و همین امر باعث شده است که نتوانیم تغییرات را پیش‌بینی کنیم.
وی ادامه داد: شرایط فعلی ما در ایران این را نشان داده است که ما از ابتدا در این صنعت تاب‌آوری نداشته‌ایم، در مدیریت مخاطرات پارادایم واکنشی منفعلانه را شاهد هستیم و هنوز نگاهمان به بررسی احتمالات قبل از توسعه این صنعت نیست و شاید بسیاری از خطرات را برآورد نکرده‌ایم.
بسیاری از صاحبان مشاغل گردشگری، آگاهی کاملی از مخاطرات تهدیدکننده کسب و کارشان ندارند
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص کاستی‌های مدیریت بحران در صنعت گردشگری ایران اظهار کرد: کاستی‌ها در مدیریت بحران از دو منظر مورد توجه هستند که منظر اصلی صاحبان کسب و کار هستند؛ صاحبان کسب و کار با چه نگاهی فعالیت را آغاز می‌کنند و با در نظر داشتن چه چیزهایی می‌توانند از ابتدا تاب‌آوری را ارتقاء دهند و در صورت قرار گرفتن در شرایط بحران واکنش درست نشان دهند؟ بسیاری از صاحبان کسب و کارها نگاه و آگاهی کاملی از مخاطراتی که ممکن است کسب و کارشان را تهدید کند ندارند و فعالیت‌شان را با این نگاه آغاز نمیکنند؛ چراکه مسائل مالی در ابتدا بسیار برای آنها اهمیت دارد و به عقیده من این امر از کاستی‌های اولیه به شمار می‌آید.
صادقلو افزود: اما متولیان، نهادهای تصمیم‌گیر و سیاست‌گذاران هستند که اول نقش مهمی در ایجاد آگاهی و آموزش‌هایی ایفا می‌کنند که به صاحبان کسب و کار می‌دهند و دوم در بعد حمایتی و زیرساختی که می‌خواهند برای کسب و کارهای کوچک انجام دهند. برای مثال ما چه مقدار سیاست‌های بیمه‌ای از صاحبان کسب و کار داریم و در شرایط بحران کرونا که تعداد زیادی کسب و کارها از رونق افتاده است چه مقدار بیمه این فعالیت‌ها را حمایت می‌کند، این مورد یکی از کاستی‌های مهم به شمار می‌آید که این نهادها و سازمان‌های متولی باید راهکارهایی برای آن بیاندیشند.
وی عنوان کرد: ما انتظار داریم که این نهادها در خصوص حوزه‌های اختیاری خود شفاف‌سازی‌هایی انجام دهند، عملکردی شفاف داشته باشند، یک نظارت قوی بر آنها داشته باشند، حمایت‌های برنامه‌ریزی شده مطلوبی داشته باشند، مسئولیت پذیر باشند، محدودیت‌ها را برطرف کنند و اعتبارات خوبی را در دوره‌هایی که کسب و کار با بحران رو به رو می‌شود در اختیارش قرار دهند؛ این موارد کاستی‌هایی است که متولیان باید در مورد آن فکر کنند و تصمیم گیرند و به برنامه‌ریزی برخی از ابعاد بپردازند.
چه اصولی اثرات نامطلوب بحران را می‌کاهد؟
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد مدعی شد: ما در فرایند مدیریتی در شرایط بحرانی چهار اصل مطلوب داریم که به کارگیری آنها به گونه‌ای از اثرات نامطلوب می‌کاهد، این چهار فرایند به ترتیب این گونه است که باید یک ساختار سازمانی مطلوبی را از ابتدا داشته باشیم و برای رویارویی با این واکنش در واقع مشخص می‌کنیم که اگر در این حیطه بحرانی ایجاد شد چه کسی به عنوان مدیر اصلی، مسئول است که بحران را با چه ابزاری مدیریت کند.
صادقلو ادامه داد: اصل مهم دوم در مدیریت ریسک، قانون‌گذاری است به این معنی در یک شرایط بحرانی قوانین، ماده‌ها و مصوبه‌های مهمی تدوین شود و در مورد آنها نظارت خوبی وجود داشته باشد تا بتوان شرایط را به سمت کاهش آسیب‌ها پیش برد و به رفع اثرات نامطلوب آن کمک کرد.
وی اضافه کرد: فاز بعدی برنامه‌ریزی است که در قالب طرح‌ها تعریف می‌شود و در آخرین مرحله یک سیستم حمایت اجتماعی مد نظر ماست. در شرایطی که با بحران کرونا رو به رو هستیم بسیاری از کسب و کارهای گردشگری به این چهار اصل نیاز دارند که بدانند چه سازمان و نهادی قرار است این بحران را مدیریت کند و چه نهادی برای واکنش مناسب نسبت به اثراتی که متوجه این کسب و کار است تلاش می‌کند.
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد یادآور شد: مورد بعدی این است که در شرایط حال حاضر چه قواعدی برای آسیب کمتر این کسب و کارها تنظیم می‌شود و در واقع چه کاری انجام می‌شود تا این کسب و کارها از بحران عبور کنند، البته این امر نیازمند برنامه‌ریزی فضایی خوبی است که باید سلسله مراتب خسارات در آن در نظر گرفته شود که در این بین همکاری سیستم‌های اجتماعی و گروه‌ها به طور غیر مستقیم در بحران و گذران آن نقش دارند.
صادقلو تشریح کرد: اگر در شرایط فعلی این چهار اصل تامین شود شاید به عبور موقتی از بحران کمک کند و کسب و کارهای گردشگری آسیب کمتری ببیند و اگر این شرایط ادامه پیدا کرد کسب و کارها قدرت مقابله بیشتری با بحران‌هایی مانند کرونا داشته باشند، البته ما می‌بینیم که این چهار اصل هر کدام به نوعی با شدت و ضعف در نقاط مختلف در حال انجام هستند به عنوان مثال اینکه مدیریت بحران کشور برای رویارویی با چنین بحرانی تصمیماتی اتخاذ می‌کند و یک ساختار سازمانی که نهادهای مختلف را درگیر می‌کند و سمت و وظایف مختلف را محول می‌کند، می‌سازد تا با این بحران رو به رو شوند.
آسیب‌پذیری بالا تاب‌آوری کم و تاب‌آوری بالا آسیب‌پذیری کمی ایجاد می‌کند
وی متذکر شد: اصول فوق یک سری فرصت‌ها را در اختیار صاحبان کسب و کار گردشگری می‌گذارد که افراد دارای کسب و کار با خیال راحت‌تری در یک دوره زمانی کسب و کار خود را متوقف کنند یا با برنامه‌ریزی‌های فضایی که انجام می‌گیرد از مردم خواسته شود که برای گروه‌های آسیب‌پذیر شرایط خاصی را رعایت کنند که در این شرایط نیز می‌بینیم که با شدت و ضعف در حال انجام است.
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد گفت: این موارد اما نیاز به تقویت دارد، ما برای اینکه این تاب‌آوری را زیاد کنیم باید گروه‌ها و مشاغلی که با گردشگری در ارتباط هستند را شناسایی کنیم و آسیب‌پذیری گروه‌ها را دسته‌بندی کنیم؛ چراکه این آسیب‌پذیری و تاب‌آوری دو سر یک طیف هستند، به این صورت که آسیب‌پذیری بالا تاب‌آوری کم و تاب‌آوری بالا آسیب‌پذیری کمی ایجاد می‌کند.
صادقلو ادامه داد: این موارد باید در مشاغل تفکیک شود و متناسب با این گروه‌بندی سیاست‌های مختلف اتخاذ شود برای مثال باید دید مشاغل ثانویه که به جای مشاغل گردشگری که به صورت موقت تعطیل شده‌اند چه خدماتی می‌توانند ارائه کنند که مرتبط با کارشان باشد و در اصل با مدیریت بحران مقداری شرایط را به حالت عادی‌تر بازگردانند و برای عبور از شرایط بحران راهکارهای بازیابی بهتری به کار گرفته شود.
منبع:ایسنا
به گزارش حوزه میراث و گردشگری گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، محمدرضا پوینده بهعنوان مدیرعامل و نایب رئیس جدید 
