پسران امام هفتم علیه‌السلام بنا به مشهور نوزده نفر است که حضرت احمد بن موسی (ع) و محمد بن موسی (ع) از یک مادر که ام احمد خوانده می‌شد متولد شدند.
آشکار شدن قبر احمد بن موسی (ع) در زمان اتابکان
بیشترین و معتبرترین منابع متقدم و متأخر که به شرح‌حال و زندگانی احمد بن موسی (ع) پرداخته‌اند، آشکار شدن مدفن احمد بن موسی (ع) را در عهد امیر مقرّب الدین مسعود بن بدر بین سال‌های (۶۵۸-۶۲۳) می‌دانند.
روز بزرگداشت حضرت شاه‌چراغ (ع)
در سال ۱۳۸۶ شورای فرهنگ عمومی استان فارس نام‌گذاری یک روز به نام بزرگداشت شاه‌چراغ مطرح شد و متولیان امر تصمیم گرفتند که روز تولد او را به‌عنوان مراسم بزرگداشت انتخاب کنند؛ لذا برای مشخص شدن روز دقیق تولد، مورخان و محققان تحقیقات خود را آغاز کردند اما پس از بررسی‌های به‌عمل‌آمده کارشناسان به این نتیجه رسیدند که روز تولد شاه‌چراغ ۱۶ ذی‌القعده است ولی قطعی نیست. ازاین‌رو تصمیم بر این شد که در دهه کرامت یعنی حدفاصل تولد حضرت معصومه (س) و حضرت امام رضا (ع) یک روز به‌عنوان روز بزرگداشت احمد بن موسی (ع) «شاه‌چراغ» تعیین شود. شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۸۸ روز ششم ذی‌قعده یعنی پنجمین روز از دهه کرامت را به نام روز بزرگداشت احمد بن موسی شاه‌چراغ برای ثبت در تقویم مناسبت‌های ملی اسلامی کشور تصویب کرد.
بنای حرم مطهر حضرت شاه‌چراغ (ع)
اولین بنای حرم مطهّر حضرت شاه‌چراغ (ع) را به زمان عضد الدوله دیلمی فرزند حسن ملقب به رکن‌الدوله از سلاطین آل‌بویه نسبت می‌دهند. (۳۳۸ تا ۳۱۷ ه. ق)
تعمیرات بنای قبلی و اضافه کردن ابنیه جدید در زمان اتابکان فارس (۶۲۳ تا ۶۵۹ ه. ق) به دستور امیر مقرب الدین مسعود بدر الدین وزیر اتابک ابوبکر سعد زنگی صورت گرفته است. بعداً در سال ۹۱۲ ه. ق توسط شاه اسماعیل صفوی تعمیراتی در بقعه مطهّر انجام می‌گیرد.
در سال ۱۱۴۱ ه. ق به دستور نادرشاه افشار تعمیرات بعدی صورت می‌گیرد. در مورد انگیزه این اقدام مطالب مختلفی بیان‌شده که یکی از آنها این است که نادرشاه پیش از اینکه شیراز را از سلطه افغان‌ها آزاد کند نذر می‌کند چنانچه بر افغان‌ها پیروز شد؛ تعمیرهایی در شاه‌چراغ انجام دهد. لذا بعد از پیروزی هزار و پانصد تومان پول رایج آن زمان برای تعمیر و مقدار ۷۲۰ مثقال طلای ناب برای ساختن قندیلی در بالای ضریح اهدا می‌کند.
اگرچه در زلزله‌های شیراز به‌خصوص در سال‌های ۹۹۷ و ۱۲۳۹ ه. ق بخش‌های عمده ساختمان حرم مطهّر ویران می‌شود لکن باهمت مسئولین حرم مطهّر و مردم در زمان حسینعلی میرزا حاکم فارس (۱۲۳۹ ه. ق) و فتحعلی شاه قاجار (۱۲۴۳ ه. ق) مرمت و بازسازی می‌شود. آینه‌کاری سقف و دیوارهای حرم نیز در سال ۱۳۰۵ ه. ق توسط استاد زین‌العابدین پایان‌یافته است.
علاقه و محبت دوستداران اهل‌بیت سبب شده است حرم مطهّر و روضه منوّره حضرت شاه‌چراغ (ع) در اعصار مختلف تعمیر، توسعه و تکمیل شود، پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی عملیات عمرانی وسیعی در چرمین شریفین احمدی و محمّدی ع آغاز شد که همچنان ادامه دارد. من‌جمله احداث و تکمیل سالن بزرگ بالای سرو آینه‌کاری سقف و دیوارهای قسمت قدیمی حرم. منبر بزرگی نیز در قسمت جنوبی این سالن نصب‌شده که از مرمر یکپارچه ساخته و به طرز زیبایی حجاری‌شده است.
صحن حرم مطهر
درگذشته هرکدام از حرمین مطهّر احمدی و محمّدی (ع) دارای صحن مستقلی بودند که از طریق بازار بین‌الحرمین به یکدیگر متصل می‌شدند.
در طرح توسعه و عمرانی آستان مقدّس حضرت شاه‌چراغ علیه‌السلام پس از خرید و تخریب اماکن بازار بین‌الحرمین صحن مطهّر وسعت یافته به‌طوری‌که هم‌اکنون حضور هر دو مرقد مطهّر در یک صحن بر عظمت و شکوه آن افزوده است.
صحن مرکزی مستطیلی است به مساحت چهارده هزار مترمربع که در اطراف آن ۱۶۲ غرفه در دوطبقه ساخته‌شده است. عملیات نماسازی رواق‌ها با آجر و کاشی به طرز زیبایی به دست استادکاران آستان مقدّس حضرت شاه‌چراغ (ع) به اتمام رسیده است.
نرده‌های چوبی آن به سبک سنتی از چوب ساج ساخته و نصب‌شده و کف صحن مطهّر با سنگ گندمک فارس فرش شده است.
حوض صحن
با الهام از طرح‌های هنر اسلامی عملیات ساخت حوض صحن مرکزی انجام و مورد بهره‌برداری قرارگرفته است و در ساختمان حوض از سنگ‌های بزرگ نی‌ریز استفاده‌شده که درکارگاه سنگ‌تراشی آستان مقدّس به طرز زیبایی حجاری و نصب‌شده است.
ایوان‌ها
ایوان قسمت شرق حرم واقع است. احداث صحن قدیمی قبل از ایوان بوده است و بنای اولین ایوان را به دوران علاءالدوله قاجار نسبت می‌دهند.
ابعاد ایوان مطهّر پس از توسعه به طول ۳۸.۳۰ متر و به عرض ۵.۵ متر است که دارای ده ستون به ارتفاع ۱۰.۵ متر که دهنه بین ستون‌ها ۳.۱۵ متر و دهنۀ وسط ۶.۳۵ متر طول دارد. دوازده حجره در دو طرف به‌صورت دوطبقه ساخته‌شده و یک دهنه بزرگ در وسط دارد که بدنه‌های آن با گچ‌بری تزئین شده است. در دو طرف درب طلایی حرم مطهّر دو راهرو وجود دارد که به حرم و ایوان منتهی می‌شوند.
سقف ایوان توسط هنرمندان کارگاه نجاری آستان مقدّس به طرز باشکوهی با کارگره تند، آلت و لغاظ از چوب ساج ساخته و اسماء باری‌تعالی و ائمّه اطهار با چوب نارنج و افرا بر آن تزئین شده است.
در اطراف چهار بر ستون‌های ایوان اسماء الله نوشته‌شده است و زیر آن مقرنس چهار ترک و پائین ستون‌ها هشت ترک است و جلوی سقف ایوان از چوب ساج به‌صورت شیر سر ساخته‌شده است. زیر پای ستون‌ها و نمای جلوی ایوان از سنگ مرمر یکپارچه با نقوش زیبا اسلیمی به دست سنگ تراشان هنرمند حرم مطهّر حجاری و نصب‌شده است.
سه رواق به سمت جنوبی ایوان اضافه‌شده تا علاوه بر ارائه خدمت بیشتر به زائرین، شمال و جنوب ایوان قرینه شود. کارهای کاشی‌کاری گره انجام‌شده در این قسمت در نوع خود کم‌نظیر است.
سقف و ستون‌های چوبی که در اثر فرسودگی و خوردن موریانه خطرناک و در شرف انهدام بود با به کار گرفتن ستون‌های آهنی به‌منظور استخوان‌بندی تعویض شد.
حجرات فوقانی بنای حرم و صحن حرم، ایوان مختصری در جلودارند که کاشی‌کاری رسمی‌های آن توجه هر هنردوستی را به خود جلب می‌کند.
گلدسته‌ها
آستان مبارک دو گلدسته در شمال و جنوب ایوان دارد که ساختمان آن بتن آرمه است و به‌منظور زیبایی بیشتر این بارگاه شریف و پخش صوت ملکوتی قرآن و اذان تا اقصی نقاط شهر و قرینه‌سازی دو طرف ایوان حرم مطهّر، ساختمان گلدسته جنوبی طراحی و اجرا شد. عملیات کاشی‌کاری این گلدسته با استفاده از رنگ‌های طبیعی به طرز زیبا توسط کارگاه معرق‌کاری آستان مقدّس انجام‌شده است.
اگرچه این گلدسته با گلدسته شمالی همانند است اما باکمی دقت نظر متوجه می‌شویم گلدسته شمالی به اسماء الله مزین شده درحالی‌که بر گلدسته جدید اسامی ائمّه اطهار و القاب ایشان باظرافت خاص نقش بسته است که این مهم توسط تولیت آستان مبارک طراحی‌شده است.
سر گلدسته حدوداً سه تن وزن دارد و اسکلت فلزی آن با چوب و مس روکش شده است. این گلدسته از هشت ترک تشکیل‌شده که در هر ترک آن اسماء الله با قلمکاری و میناکاری تزئین شده است و بالای ستون‌ها مقرنس و جان‌پناه اطراف گلدسته از نرده چوبی با طرح گره ۶ بند ساخته‌شده است.
ارتفاع گلدسته تا زیر اتاق مؤذن ۲۰.۴۰ متر، با اتاق مؤذه ۲۳.۲۰ متر قطر پائین ۲.۲ متر قطر بالا ۲.۳۵ متر ارتفاع سر گلدسته ۳.۶۵ متر است.
گنبد منور آستان مقدس حضرت شاه‌چراغ (ع)
اولین گنبد بقعه مطهّر حضرت شاه‌چراغ (ع) در سال ۶۲۳ ه. ق در زمان اتابکان فارس به دستور امیر مقرب الدین مسعود بن بدرالدین وزیر اتابک ساخته‌شده است.
در سال ۷۴۵ ه. ق در دوران آل مظفر، ملکه تاشی خاتون (مادر شاه ابواسحاق) گنبد را تعمیرات اساسی می‌کند. این گنبد هفتادودو ترک به عرض نود سانتیمتر بوده است.
در سال ۱۲۳۹ ه. ق زلزله شدیدی در شیراز به وقوع می‌پیوندد که باعث فروریختن بناهای بسیار ازجمله گنبد و حرم حضرت شاه‌چراغ (ع) می‌شود.
به دستور حسینعلی میرزا قاجار حاکم فارس، حرم را تعمیر و گنبدی جدید بنا می‌کنند که شکم گنبد دو متر و نیم جلوآمدگی داشته و بر ساقه‌اش سورۀ مبارکۀ «طه» مکتوب بوده است.
در سال ۱۲۴۶ ه. ق در زمان فتحعلی شاه قاجار، گنبد تعمیر می‌شود و بر ساقه داخلی آن سوره مبارکه «فتح» با آینه‌کاری نوشته می‌شود.
در سال ۱۲۶۹ ه. ق زلزله شدیدی در شیراز رخ می‌دهد و براثر آن گنبد شکاف برمی‌دارد که آن را تعمیر می‌کند.
در سال ۱۳۴۶ ه. ق براثر مرور زمان شکاف‌های جدید در گنبد ایجاد می‌شود که به پیشنهاد مهندسین، گنبد توسط میله‌های آهن مهار می‌شود و این شکسته‌بندی مؤثر واقع نمی‌شود و با بیشتر شدن شکاف‌ها خطر فروریختن گنبد، بالقوه زائرین را تهدید می‌کند.
در سال ۱۳۷۹ ه. ق گنبد قدیمی برچیده می‌شود و گنبدی با اسکلت فلزی از آهن تهیه و بر روی پایه‌های گنبد سابق کار گذاشته می‌شود که وزن آهن به‌کاررفته سی‌وشش تن است که یک‌دوم وزن گنبد سابق است.
گنبد حرم حضرت شاه‌چراغ (ع) که یکی از شکیل‌ترین و زیباترین گنبدهای موجود در دنیا است.
ضریح مطهر حضرت احمد بن موسی الکاظم شاه‌چراغ (ع)
ارسال ۱۲۴۳ ه. ق درزمان فتحعلی شاه قاجار ضریحی ساخته شد که طول آن ۳.۲۵ متر و عرض ۱.۷۵ متر بوده است و با نقره پوشیده شده و اطرافش اشعاری به زبان عربی و فارسی و سلام‌وصلوات بر ائمّه اطهار علیهم‌السلام منقوش بوده است.
بعداً ضریح دیگری ساخته می‌شود که توضیحات آن عیناً از کتاب هدیه احمدی نقل می‌شود: «مکان ضریح که مضجع امام‌زاده است مقدار ده سانتیمتر از سطح حرم بلندتر و با سنگ مرمر بسیار عالی مفروش گردیده است، طرفین ضریح از سمت دیوار ۱.۸۰ متر فاصله دارد صندوق داخل ضریح از چوب ساده تهیه و به‌وسیله پارچه سبزی روپوش شده است.
مساحت ضریح فعلی (۲.۲۳ مترمربع-۲.۲۳×۱ متر) است. اسکلت آن از چوب ساده و به شکل مکعب مستطیل که قسمتی از آن با نقره روپوش شده و شبکه‌های نقره در چهار طرف آن قرار دارد و قسمت‌های ناتمام در دست اقدام و تهیه است سابقاً قرآنی به خط کوفی که کتابتش را منسوب به حضرت علی (ع) می‌دانند و خوشبختانه رقم آن حضرت را نیز دارد روی مرقد حضرت امام‌زاده احمد بن موسی (ع) قرار داشته و حاج معتمدالدوله فرهاد میرزا به دوران حکومت خود مقرر می‌دارد به قطع آن قرآن، جعبه‌ای از خاتم ساخته و در آن محفظه نگاهداری شود و در سال‌های اخیر ازنظر حفاظت قرآن و جعبه خاتم هر دو را به موزه پارس منتقل و در قفسۀ شیشه‌ای از هر دو به نحو شایسته‌ای نگاهداری می‌شود.
یک چارپایه بلند لوستر، چهار شاخه‌ای در داخل ضریح گذاشته‌شده و بعضی شب‌ها آن را روشن می‌کنند آیینه‌کاری دیوارهای شمالی و جنوبی (طرفین) ضریح در زمان سلطنت محمدشاه قاجار به سال ۱۲۵۷ ه. ق صورت گرفته است.
ضریح مطهّر تماماً از نقره ساخته‌شده و بالای آن با برگ‌های طلایی تزیین‌شده است. طول ضریح مطهّر ۳.۵۸ متر، عرض ۲.۲۶ متر و ارتفاع آن ۲.۹۲ متر است و در داخل ضریح، روی مرقد مطهّر صندوقی بسیار زیبا از خاتم ساخته‌شده است. ستون‌های بدنه داخلی و سقف ضریح مطهّر با خاتم و چوب تزیین‌شده است. خاتم‌کاری داخل این ضریح مطهّر در سال ۱۳۸۲ ه. ش در عصر شکوهمند جمهوری اسلامی ایران در کارگاه آستان مقدس ساخته شد است.
منبع:میراث آریا
