بندر لافت در دماغه شمالی جزیره قشم در نزدیک‌ترین فاصله با سرزمین اصلی ایران قرار دارد و از همین رو از زمان‌های بسیار دور به‌عنوان کانون زیستی با اهمیت برای حاکمان منطقه مطرح بوده است. اولین ارتباطات و رفت‌و‌آمدها به جزیره قشم احتمالا از همین نقطه انجام می شده و یکی از دلایل ایجاد و تکوین بندر لافت نیز احتمالا همین مزیت جغرافیایی بوده است.

جزیره قشم در جنوب منطقه هلال سبز یا همان هلال حاصل خیزی واقع شده که از آن به عنوان مهد تمدن بشری یاد می‌شود. مجاورت این جزیره با تمدن‌ها و فرهنگ‌های جهان باستان از یک سو و بهره‌مندی آن از توان طبیعی (دسترسی آسان به دریا و اقیانوس) از سوی دیگر سبب شد که این منطقه محل تلاقی فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف با حجم بالای انتقال تجربیات بشری در عرصه‌های مختلف به ویژه ظواهر تمدنی باشد.

شواهد تاریخی نشان می‌دهد اولین گروه‌های انسانی و اولین تمدن‌های تاریخی همچون فینیقی‌ها، بابلی‌ها، سومری‌ها و ایلامی‌ها و پس از آن آریایی‌ها، یونانی‌ها و عرب‌ها در آب‌های خلیج فارس کشتیرانی کرده‌اند.

بقایای گورهای باستانی در ایلام و بحرین و نیز کاوش‌های باستان شناختی در مناطق اطراف بندر بوشهر نشان می‌دهد که در این نواحی هزار سال پیش از میلاد تاسیساست بندری وجود داشته است. (والادار، ۱۰۶:۱۳۵۶).

آثار کشف شده در شهرهای موهنجودارو و هاراپا در دره سند نیز حاکی از ارتباط تجاری میان تمدن های شبه قاره هند و تمدن‌های بین النهرین در دوران پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی است. (گلوپ وبینی، ۲۵:۱۳۴۰).

اسناد تاریخی به ویژه کتاب عهد عتیق از وجود نیروی دریایی تمدن بابل در ۷۰۰ پیش از میلاد خبر می‌دهند. کشتی‌های بابلی از چوب درخت تیک که تنها در سواحل هندوستان می‌رویند ساخته شده بود. (همان:۴۶)

تمام این شواهد حاکی از عبور و مرور ناوگان‌های دریایی در هزاره اول پیش از میلاد در طول خلیج فارس است. این ناوگان‌ها، به دلیل عدم آشنایی با علوم پیشرفته دریانوردی در مسیریابی، لازم بود با فاصله کمی از ساحل حرکت کنند تا راه خود را گم نکنند. بدیهی است که مسیر آنها از سواحل شمالی خلیج فارس می‌گذشت و در این مسیر جزیره قشم به عنوان بزرگترین جزیره خلیج فارس توقفگاه مناسبی برای این ناوگان‌ها بوده است.

اگر بپذیریم که بخشی از این سفرهای دریایی از تنگه خوران در حد فاصل دماغه لافت در شمال جزیره قشم و خاک اصلی ایران صورت می‌گرفته، می‌توانیم تصور کنیم که این کشتی‌ها برای توقف در کنار دماغه شمالی جزیره قشم جایی که امروز آن را دماغه لافت می‌نامند و لافت کهنه (مقر اولیه بندر لافت) در آنجا قرار دارد، لنگر می‌انداخته‌اند تا آب و آذوقه تهیه کرده و کالا مبادله کنند. محل لافت کهنه در دماغه لافت در گذشته و پیش از اسلام یکی از توقفگاه‌های کشتی‌های بازرگانی بوده است. با توجه به بررسی‌های میدانی به عمل آمده و نیز آثار و شواهد موجود در جزیره، احتمالا اولین ساکنان آریایی تبار جزیره قشم در دوران ماد پا به آنجا گذاشته‌اند.

آثار آریایی‌های کهن ایرانی همچون نیایشگاه‌های میترا در خربس و نیایشگاه‌های آناهیتا (پاخصر، برکه بی بی و احتمالا مقبره شیخ اندرابی در بندرلافت) نشان از حضور فرهنگ‌های ایرانی قبل از اسلام در دماغه لافت است. (همان: ۴۷۷-۴۷۸)

منابع مکتوب تاریخی به ویژه آثار نوشتاری یونانیان باستان مملو از مطالبی درباره دریانوردی ایرانیان در دوران هخامنشیان و رویارویی آنان با یونان و روم و سایر ملل است. از سوی دیگر با کشفیاتی که طی دهه‌های اخیر در عرصه باستان شناسی دریایی ایران، یونان، ترکیه و … کشورهای حاشیه دریای عمان، خلیج فارس، سرخ و مدیترانه حاصل شده است، آثار باستانی فراوانی از حضور فرهنگ ایرانی در دوران هخامنشیان و بعدها اشکانیان در این مناطق مورد شناسایی قرار گرفته است. تسلط هخامنشیان بر دریا و بهره‌گیری از این امکان برای کشورگشایی، با تکیه بر پیشینه قدیمی دریانوردی و تجربیاتی است که طی هزاره‌های قبل از آن در مناطق جنوبی توسط ایرانیان حاصل شده است.

در زمان هخامنشیان و با اوج گیری قدرت این سلسله، در زمان داریوش، دریانوردان ایرانی دست به اکتشاف دریایی زدند و حوزه قلمرو دریایی خود را به دریای سرخ کشاندند(ویلسن، ۴۹:۱۳۴۸) چنین اکتشافات دریایی نیازمند پیشرفت در علوم دریایی بود و دریانوردان باید برای دستیابی در پهنه دریا و شناخت بادهای مساعد مهارت به دست می آوردند. تقویم نوروز دریایی که هنوز هم بین مردم لافت و دیگر دریانوردان ساحلی خلیج فارس رایج است، به احتمال زیاد، دستاورد دانش دریانوردان همان دوران است. این تقویم به نحو بسیار چشمگیری با تغییرات اقلیمی و بادهای مساعد دریایی انطباق دارد.

در گزارشی که نثارخوس دریاسالار معروف اسکندر به هنگام مسافرت دریایی از مصب رودخانه سند تا مصب اروند نگاشته است، قشم در سال ۳۲۶ پیش از میلاد جزیره‌ای آباد بوده و او برای ادامه سفر یک دریانورد ماهر را به عنوان راهنما از این جزیره با خود برده است. (کبابی، ۳۲۵:۱۳۶۳). این امر بیانگر این است که بومیان این جزیره دریانوردان ماهری بوده‌اند.

اوج شکوفایی جزیره قشم در پیش از اسلام مربوط به دوره ساسانی است. یک دریانورد هندی به نام کاسماس در سال ۵۳۵ میلادی در کتاب خود اشاره می‌کند که کشتی‌های ایرانی مرتب از هرمز به بنادر هندوستان و سریلانکا در رفت و آمد بوده‌اند. (سیری ویرا، ۱۸۱:۱۳۷۲). آثار کشف شده (ظروف سفالی با نقش و نگار ایرانی) در بنادر تانزانیا و در نزدیکی شهر کلیوا نشان می‌دهد که در قرن ۶ میلادی یعنی در دوره ساسانی بین بنادر ایران و شرق آفریقا ارتباط برقرار بوده است (فهیمی، بیتا: ۲۷۹). در این دوره دریانوردان ایرانی کالاهای بازرگانی چین و شبه قاره هند را که عموما شامل ادویه بود به خلیج فارس می‌آوردند و در بنادر ایران به دست بازرگانان می‌رساندند تا آنها از راه معروف به جاده ادویه و با کاروان‌های خود به شهرهای پالمیرا و شام ببرند (ویلیامسون، ۷۱:۱۳۵۱). این راه دریایی همان راهی است که به جاده ابریشم دریایی یا راه ادویه معروف است.

با ورود اسلام به ایران، جزیره قشم نیز در سال ۱۴ هجری قمری به دست مسلمانان فتح شد و مردم جزیره به دین اسلام گرویدند. در گزارش‌هایی که از جغرافی‌دانان و سیاحان دوره اسلامی به جای مانده است، برای اولین بار نام لافت مشاهده می‌شود.

استخری در مسالک و ممالک در نقشه‌ای که از خلیج فارس ترسیم کرده است جزیره قشم را به نام لافت نامیده است. نام لافت به عنوان معرف جزیره قشم مکرر در کتب و سفرنامه‌های اسلامی نقل شده است.

نکته جالب توجه آن است که نام لافت به جز یک مورد که به صورت یافت ذکر شده توسط غالب مورخان معتبر به همین شکل امروزی یعنی لافت آورده شده و شاید تنها نام برای جزیره قشم در متون تاریخی باشد که در آن نمی‌توان شک کرد. اشاره متون تاریخی به جزیره قشم با عنوان لافت، خود گویای اهمیت بندرلافت در حیات اقتصادی و اجتماعی جزیره قشم در گذشته‌های تاریخی است.

مقر اولیه بندر لافت در گذشته در منتهی الیه دماغه لافت در محلی که امروزه به لافت کهنه مشهور است، قرار داشته است. مقر قدیمی بندرلافت از دو ویژگی جغرافیایی برخوردار بوده، شرایط بندری و فاصله کم با خاک اصلی ایران و راه‌های بازرگانی زمینی که به سمت مرکز و شمال شرق کشور می رفته‌اند.

قرن پانزدهم میلادی در تاریخ منطقه جنوب ایران به ویژه ساحل نشینان خلیج فارس بسیار حائز اهمیت است زیرا همزمان با قدرت گرفتن ترکان عثمانی و تسلط آنان بر بخش‌هایی از اروپا از طریق دریا، امکان بهره‌مندی اروپاییان از مناطق شرقی دریای مدیترانه از بین رفت و در نتیجه تجار اروپایی در صدد یافتن راهی برای دستیابی به دنیای شرق برآمدند.

با تدوام این شرایط و آشنایی بیشتر دریانوردان اروپایی با دریاهای جنوب، زمینه حضور آنها در خلیج فارس بیش از پیش شده و در اوایل قرن ۱۶ میلادی با ورود پرتغالی‌ها به خلیج فارس، جزایر هرمز و قشم مورد تصرف قرار گرفتند.

قرن ۱۷ میلادی، خلیج فارس محل تردد دریانوردانی از انگلیس، هلند و فرانسه بود و در این میان پرتغالی‌ها بیش از سایر کشورها (۱۱۷ سال) بر جزایر ایرانی حکمرانی کردند. گفته می‌شود قلعه تاریخی بندرلافت معروف به قلعه نادری را که از نظر معماری و مصالح به قلعه پرتغالی‌های قشم و هرمز شبیه است از آثار استعمارگران پرتغالی است.

در سال ۱۶۲۲ میلادی پس از ۱۱۷ سال جزیره قشم به دست شاه عباس از دست پرتغالی ها آزاد شد. با ضعف صفویان، ابتدا هلندی‌ها و سپس در چند نوبت قبایل عرب بنی معین و جواسم بر قشم و احتمالا لافت چیره شدند و به دلیل اهمیت این جزیره برای دریانوردان بارها این منطقه از سوی اعراب، ایرانیان و اروپاییان دست به دست شد.

لافت، به دو دلیل مهم در طول تاریخ از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است، موقعیت جغرافیایی بسیار مهمی که از لحاظ کشتیرانی داشت و بهره‌مندی از آب شیرین که به صورت طبیعی در جزیره برای بومیان و کشتی‌های در حال تردد در خلیج فارس فراهم بود.

بررسی‌های مقدماتی نشان می‌دهد که احتمالا یک حادثه سهمناک لافت کهنه را با خاک یکسان کرده است. این حادثه می‌تواند زلزله یا یک جنگ تمام عیار بوده باشد. این حادثه لافت کهنه را با همه قدمتش به تلی از خاک تبدیل کرده و اکنون جز یک گورستان و چند دیوار چیزی از آن برجای نمانده است.

سدیدالسلطنه کبابی اولین مورخی است که گزارشی از خویش در مورد بندر لافت به جای گذاشته است. او حدود صد سال پیش از بندر لافت دیدن کرده و آن را بندری آباد دیده است. او در وصف لافت می‌نویسد: «بندر لافت قریه بزرگی در جزیره قشم است و در دامنه تپه‌ای قرار گرفته… سکنه آنجا حدود ۲۵۰ خانوار و از اعراب و ایرانی تشکیل یافته‌اند و از کشتی‌سازی و صید ماهی و هیمه‌فروشی امرار معاش می‌کنند.»

از گذشته دور اغلب سکنه لافت دریانورد بوده‌اند و به سفرهای دور و دراز دریایی می‌رفته‌اند. رواج مراسم فرهنگی با ریشه عربی‌آفریقایی نشان از ارتباط گسترده ساکنان قدیمی لافت با جهان شناخته شده روزگار خود دارد.

بندر لافت نو احتمالا در اثر کوچ مردم از لافت کهنه شکل گرفته است. این کوچ نیز احتمالا همزمان یا پس از احداث قلعه لافت (نادری) اتفاق افتاده است. قدیمی‌رین گمان تاریخی که برای ساخت قلعه لافت زده شده آن را مربوط به دوره صفوی و حضور پرتغالی‌ها در سال‌های ۱۰۰۰ هجری قمری دانسته است.

بنابراین هسته اولیه بندر لافت احتمالا بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال پیش در کنار قلعه شکل گرفته است. ساکنان محلی نیز مکان اولیه بندر لافت را اطراف مسجد ابوبکر یا مسجد جامع در کنار قلعه لافت می‌دانند. قلعه لافت دارای حصاری بوده که آن را در مقابل تهاجم زمینی و دریایی مصون نگه می‌داشته است.

منبع:میراث آریا

پوشاک به‌عنوان نماینده یک فرهنگ است که با آن می‌توان به ابعاد گوناگون فرهنگی یک جامعه پی برد. پوشاک به جز حجاب و محافظت از بدن می‌تواند دارای معانی و دلالت‌های فرهنگی و اجتماعی فراوانی باشد، که هر کدام در جایگاه خود معنی و مفهوم پیدا می‌کند. به عنوان نماد فرهنگی و اجتماعی مناطق مختلف می‌توان از منظرهای متعددی به پوشاک نگاه کرد. همچون تغییراتی که طی سالیان مختلف به وجود آمده است. پوشاک در ارزش‌ها و باورهای یک منطقه جایگاه ویژه‌ای دارد. می‌توان پوشاک را از منظر زیبایی شناختی آن و از لحاظ طرح و رنگ نقش مورد بررسی قرار داد.

آن چیزی که پژوهشگران و محققان مورد توجه قرار می‌دهند پیام‌ها و راز و مرزهای موجود در انواع پوشاک در ملل گوناگون است، این پیام‌ها برخاسته از آداب و سنن و خاستگاه قومی هر ملت است و نشانی از فرهنگ اجتماعی ملت هاست.

پوشاک هرمزگان دارای رازآلودگی‌ها و ویژگی‌های فرهنگی منحصر به فرد و نماینده فرهنگ هرمزگان بوده و هست. برای شناخت بهتر و پی بردن به ابعاد گوناگون فرهنگی اجتماعی پوشاک هرمزگان باید در مرحله اول خود هرمزگان و ویژگی‌های فرهنگی منطقه را شناخت.

هرمزگان به دلیل قرار گرفتن در چهارراه فرهنگی همیشه مورد داد و ستد فرهنگی بین فرهنگ بومی خود با سایر فرهنگ‌های مختلف بوده است و بسیاری از نشانه‌ها و دلالت‌های به وجود آمده نتیجه تعاملات بین‌فرهنگی بین فرهنگ هرمزگان با فرهنگ‌های دیگر است. بسیاری از عوامل طبیعی و اجتماعی منطقه به خصوص دریا، گرما و قرارگیری در منطقه مرزی بر پوشاک سنتی هرمزگان  تاثیر به سزایی گذاشته است. همان طور که در تمام جنبه‌های فرهنگی اجتماعی دارای کارکردهای متفاوتی هستند بسیاری از آیین‌ها، مناسبت‌ها و پدیده‌های فرهنگی هم دارای کارکرد هستند. پوشاک سنتی بارزترین آن است، که در عین کارکردهای آشکاری که از خود نشان می‌دهد همیشه کارکردهای پنهانی داشته است.

پوشاک و فرهنگ

هر چیزی که کل بدن یا بخشی از آن را بپوشاند و یا زینت کند پوشاک نام دارد. «انسان در آغاز آفرینش نیازی به پوشش تن و سر نداشته است زیرا بدنش پوشیده از مو بوده ولی در نتیجه تکامل و کم شدن موهای روی پوست بدن که به لحاظ تاثیر اوضاع طبیعی رخ داده بود احساس نیاز به پوشاندن تن و سر برای دفاع از خود در مقابل گرما و سرما و سایر عوامل طبیعی در او قوت گرفت» (غیبی،۱۷:۱۳۸۷).

پوشاک هر ملتی بخش از فرهنگ و تمدن آن ملت محسوب می‌شود و علل گوناگونی مانند موقعیت جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی، دین و مذهب، وضعیت اقتصادی، سیاسی و … ماهیت پوشاک هر قومی را مشخص می‌کنند. کشور کهنسال ما از آغاز در کشمکش با کشورهای جهان بوده است. از این رو بسیاری از مظاهر فرهنگی و تمدنی ایران و سایر کشورهای جهان در تعامل بوده‌اند و پوشاک به عنوان یکی از مظاهر فرهنگ و تمدن تغییرات بسیاری به خود دیده است. در اکثر قریب به اتفاق ملل و آیین‌های جهان، حجاب در بین زمان معمول بوده است، هر چند این پدیده در طول تاریخ، فراز و نشیب‌های زیادی طی کرده است و گاهی تشدید یا تخفیف یافته، ولی هیچگاه به طور کامل از بین نرفته است. مورخان به ندرت از اقوام بدوی که زنانشان دارای پوشش مناسب نبوده یاد می‌کنند. دانشمندان، تاریخ حجاب و پوشش زن را به دوران ماقبل تاریخ و عصر حجر نسبت می‌دهند و بررسی آثار و نقوش به دست آمده از دوران باستان نشان می‌دهد که پیدایش حجاب به دوران پیش از مذاهب مربوط می‌شود.

فرهنگ تاریخی ایران نیز از دو جهت در این زمینه برجسته است. از یک سو عمق تاریخی این فرهنگ از پویایی و غنای قابل توجه آن خبر می‌دهد و از سوی دیگر درهم آمیختگی آن با مذهب (چه در دوران باستان با مذهب زرتشت و چه پس از ورود اسلام در پیوند با فرهنگ اسلامی) زمینه‌های معنوی پرورش هنجارهای اجتماعی متنوع را به نمایش می‌گذارد. ویل دورانت درباره پوشش زنان ایران باستان و اینکه حجاب بسیار سختی در بین آنان رایج بوده است، می‌گوید: «زنان طبقات بالای اجتماع جرات آن را نداشتند که جز در تخت روان روپوش دار از خانه بیرون بیایند. هرگز به آنان اجازه داده نمی‌شد که آشکارا با مردان اختلاط کنند و زنان شوهردار حق نداشتند هیچ مردی را ببینند.»

موقعیت‌مداری پوشش سنتی

لباس بومی بندری، لباسی است که در حال حاضر موقعیت‌مدار شده است یعنی به عنوان یک پوشش عمومی دیگر چندان پذیرفته نیست بلکه بیشتر در مراسم‌ها و مکان‌های خاصی مثل عروسی و جشن‌ها استفاده می‌شود. در دهه‌های گذشته پوشش سنتی یک مدل تعریف شده و مشخص بوده است و در همه مکان‌ها از همان مدل‌ها استفاده می‌شده است، طرح و رنگ غالب  لباس‌ها یکی بوده فقط در مکان‌های شادی و عزاداری رنگ آنها تغییر پیدا می‌کرد ولی در حال حاضر آن معنای عمومیت یافته گذشته را ندارد و پوشش سنتی بندرعباس مختص به زمان و مکان خاص شده است.

دلایل متعددی برای این امر وجود دارد، بیشتر افراد استفاده از لباس سنتی را به دور از عرف جامعه می‌دانند. تغییر در بافت فرهنگی بندرعباس طی سالیان اخیر و ساخت چند فرهنگی هرمزگان، وجود فرهنگ‌های متعدد که از سالیان دور به اینجا آمده‌اند و قرارگیری در محل تردد اقوام مختلف باعث شده تا فرهنگ بومی مانند سالیان قبل غالب نباشد و سعی می‌شود در مکان‌های عمومی که افراد مختلف با فرهنگ‌های متعدد در آنجا تردد دارند کمتر از لباس‌های بومی استفاده شود. الگوی پوشش امری اجتماعی است و افراد به میانگین جامعه توجه می‌کنند و سعی بر رعایت آن دارند. بسیاری از مصاحبه شوندگان در یک نظرسنجی بر این مهم تاکید داشتند که در زمینه پوشش خود به میانگین جامعه توجه می‌کنند و در خیلی از مکان‌ها چون عرف جامعه لباس سنتی را نمی‌پسندد آنها هم استفاده نمی‌کنند. زنان و به خصوص دختران جوان سعی می‌کنند آن مدل لباسی که از طرف جامعه القاء شده است را برای مکان‌های عمومی انتخاب کنند و لباس سنتی خود را فقط در مکان‌هایی که از لباس سنتی استفاده می‌شود بپوشند و فرهنگ و سنت خود را فقط در این مکان‌ها نمایان سازند.

عرفی شدن پوشش

عرفی شدن پوشش به این معناست که لباس سنتی با یک وضعیت عرفی شده مواجه است. در حقیقت این فرهنگ عرفی و عام پوشش است که بر لباس بندری سایه انداخته و اهمیت آن را در فضای عمومی کمتر کرده است. به عبارت دیگر لباس سنتی به فضای خصوصی محدود و محصور شده است و این یعنی به حاشیه رفتن این لباس. می‌توان گفت با روند مدرنیزاسیون و توسعه شهر بندرعباس، یک نوع سبک زندگی شهری طبقه متوسط رایج شده که عمده الگوهای خود را از فرهنگ غالب شهری و عموما کلان شهری دریافت می‌کند. بدین ترتیب هر چه این فرهنگ شهری  مدرن گسترش یافته، به همان تناسب لباس بندری نیز کارکردهای مصرفی خود را در فضای عمومی  از دست داده است. معنای دیگری که در دل این مفهوم می‌توان گفت، فرهنگ سنتی و  لباس به عنوان بخشی حیاتی از این فرهنگ، تا حدی آن تقدس و اعتبار و جایگاه خود در عرصه عمومی را از دست داده و به لباس خاص بدل گشته است و لذا تنها در موقعیت‌های زمانی و مکان ویژه، کارکردهای خود را باز می‌یابد.

بازگشت به هویت سنتی و بومی

مهمترین عملکرد فرهنگ چه در ساحت فردی و چه در ساحت اجتماعی آن، هویت سازی است. هویت و چیستی آن با فرهنگ و بنیادها ارتباط عمیقی دارد، هنگامی که از هویت خویش سخن می‌گوییم به ساز و کار فرهنگ، باورها، نمادها، آداب و رسوم، سنن، ارزش‌ها و آرمان‌های موجود در آن، شدت و ضعف استحکام آن، چگونگی دوام و قوام و پویندگی و بالندگی آن توجه داریم (صفایی، ۲۳۵:۱۳۸۰).

هویت، رابطه نزدیک و تنگاتنگ با مقوله فرهنگ دارد. چه این که فرهنگ مجموعه‌ای است از ارزش‌ها، سنت‌ها، آداب و رسوم، میراث و تاریخ مشترک که در طول زمان از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود (معظم پور، ۳۴:۱۳۸۰). فرهنگ برای یک فرد و یا یک جامعه با حدود مشخص ایجاد هویت می‌کند. هویت‌های جمعی فرهنگی در هر جامعه‌ای از منابع مختلف تغذیه می‌شوند و نوع این منابع هویت بخش یا هویت ساز بنابر شرایط تاریخی، محیط جغرافیایی، فرآیندهای جامعه پذیری، گفتمان‌های قدرت، روابط اجتماعی، رسانه‌ها، سیاست فرهنگی و … تعیین و مشخص می‌شود (حاجیانی، ۱۵۱:۱۳۸۷). در واقع هویت یعنی بازنشانی مرز میان خودی از بیگانه.

وجود تنوع در ذات فرهنگ و از سوی دیگر تنوع درون حوزه‌ای یعنی تنوع اقوام و خرده فرهنگ‌ها سبب انعکاس‌های مختلف می‌شود. هرمزگان سرزمینی است که اقلیم‌های مختلف جغرافیایی و اقلیم گوناگون را در خود جای داده است. اما آنچه بیش از وجود تنوع درون مجموعه مهم است پیوند و تداوم این مجموعه متکثر است. همه این خرده فرهنگ‌ها یا حوزه‌های کوچکتر فرهنگی که در دل حوزه اصلی یعنی فرهنگ ایرانی قرار گرفته‌اند با هم در ارتباط بوده و در عین داشتن شاخص‌ها و ویژگی‌های خاص خود به دلیل تعامل بسیار بر هم تاثیر می‌گذارند. داد و ستد فرهنگی درون مجموعه‌ای سبب چرخش پدیده‌ها و انتقال روایت‌ها می‌شود. شباهت‌های متعدد در روایت‌ها و تصاویر شکل گرفته از پدیده‌های فرهنگی گوناگون مبین همین چرخش، حرکت یا داد و ستد فرهنگی است و می‌توان عناصر مختلفی را مشاهده کرد که در بررسی پدیده‌های مختلف در تمام نقاط هرمزگان قابل مشاهده است و حتی گاه این پرسش را پیش می‌آورد که مبدا آن کجا بوده و چگونه این عنصر به این منطقه آمده و یا رفته و نوعی نگاه بومی و قومی یک منطقه به ساخت جنبه‌ای از موضوع کمک کرده است.

این گونه است که با هر حرکت یا تعامل بخشی از روایت یا تصویر ساخته شده به حوزه دیگر انتقال می‌یابد. نکته مهم دیگر آن است که این مجموعه به یک برهه پیوند خورده به هم در تداوم زمانی به سر برده است یعنی تنوع و پیوند آن مربوط به یک برهه زمانی نیست بلکه پیوند آن به امری ثابت و شاخص تبدیل شده است و همین حضور و یکپارچگی در سیر زمانی شرایط و فرصت جنبه‌سازی مختلف را در فرهنگ مردمی آن ایجاد کرده است چرا که چنین ساختاری نیازمند فرصت زمانی کافی است تا فرآیند بتواند به کار خود بپردازد و محصول‌های فرهنگی خود را ایجاد کند.

فرهنگ بومی هرمزگان نیز یک ساختار نیست که ثابت و بی‌حرکت باشد بلکه فرهنگ بومی ساخت‌مندی است که مدام به بازسازی ساختار خود اقدام می‌کند. هرمزگانی بودن با هویت بومی هرمزگان محصول و محدود به یک نقطه زمانی نیست، از همین رو باید نشانه‌ها و قواعد نشانگانی هویت آن را در موقعیت همزمانی و با روایت در زمان بازشناخت. نکته مهمتر اینجاست که یک حوزه مطالعاتی و یا یک زیر مجموعه فرهنگ بومی هرمزگان به تنهایی گویای هویت بومی نیستند بلکه باید آنها را در کنار هم دید. البته باید این موضوع را در نظر داشت که هر زیر مجموعه به روایت و نمودی از هویت می‌پردازد و از همین رو وجوهی از هویت به گونه‌ای متناسب آن ژانر، بیانی است که در قالب‌هایی همچون غذا، پوشاک، معیشت، آیین و … تجلی می‌یابد. اینکه چه قواعد و نظام مشترکی در میان فرآیندهای تولید زیر مجموعه‌های فرهنگ وجود دارد می‌تواند ما را به شاخص‌های بومی برساند.

طی سالیان اخیر بازگشت دوباره به پوشش سنتی به وجود آمده است که یکی از دلایل آن حفظ سنت بومی منطقه است. پوشش آشکارترین نماد فرهنگی هر جامعه است و افراد برای نشان دادن اصالت خود سعی می‌کنند دوباره از پوشش سنتی استفاده کنند. همچنین زنان که خالق این آثار یا همان تولید کنندگان لباس سنتی هستند سعی کرده‌اند تا با به روز کردن لباس‌ها به جذابیت آنها بیفزایند تا زنان راحت‌تر از آنها استفاده کنند و در حین استفاده از لباس سنتی همراه با جامعه پیش روند. همان گونه که تنوع پوشاک مناطق گوناگون به منزله علامت و نشانه خاص برای معرفی اقوام مختلف است، جنس، رنگ و شکل لباس و زیورآلات و ضمایم آنها هم به پوشنده لباس، منزلت اجتماعی ویژه‌ای می‌بخشد. لباس سنتی هرمزگان دارای تزئیناتی بسیار چشمگیر است که در گذشته به جز جنبه‌های تزئینی و زیبایی، دلایل اقتصادی و مالی برای پس انداز خانواده نیز داشته است؛ مانند طلاهایی که از برقع‌ها و لچک‌ها آویزان می‌کردند در عین زیبایی و جلوه دادن پس اندازی بود برای خانواده‌ها تا در زمان نیاز از آنها استفاده کنند.

طی سالیان اخیر تغییراتی در پوشاک به وجود آمده است. پوشاک اصیل و سنتی زنان هرمزگان متاثر از دیگر فرهنگ‌های همجوار و حتی فرهنگ‌های دورتری که از این خطه عبور کرده‌اند، است. اگر خوب و با دقت به پوشاک سنتی هرمزگان توجه داشته باشیم و آن را با پوشاک هند، اعراب و بلوچ‌ها مقایسه کنیم می‌بینیم که تاثیرات متقابلی از همدیگر گرفته‌اند. دقیق نمی‌شود گفت که خاستگاه اولیه این نقش، رنگ، ابزارها و حتی مدل پوشش متعلق به کدام فرهنگ بوده است. ولی قطع به یقین در رفت و آمدها و داد و ستدهایی که طی سالیان دور و نزدیک با هم داشته‌اند تاثیرات زیادی بر هم نهاده‌اند تا جایی که در وجود فرهنگ نهادینه شده و ما می‌گوییم این نوع رنگ و یا این طرح و نقش بومی و سنتی همین منطقه است.

تفسیر پوشاک سنتی از زبان زنان بومی بندرعباس

زنان شهر بندرعباس تفسیر زیبا و با معنایی از  لباس سنتی خود دارند. تصویری بدیع که تا به امروز زیبا و ماندگار باقی مانده است. فرهنگ بومی هرمزگان نیز یک ساختار نیست که ثابت و بی‌حرکت باشد بلکه فرهنگ بومی ساخت‌مندی است که مدام به بازسازی ساختار خود اقدام می‌کند. زنان هرمزگانی با هویت بومی ـ سنتی خود تنوع محصولات را هم تنها در یک نقطه محدود نکرده‌اند و تنوع این نقش و نگار و زیبایی سالهاست که در بازه زمانی فرهنگ از جنوب به شمال و شرق و غرب گسترش داده‌اند. از همین رو باید نشانه‌ها و قواعد نشانگانی هویت آن را در موقعیت هم زمانی و با روایت در زمانی بازشناخت. هرمزگانی بودن یا هویت بومی هرمزگان محصول و محدود یک نقطه زمانی نیست بلکه نتیجه حضور در زمانی با یک فرهنگ است، نکته حائز اهمیت اینجاست که یک حوزه مطالعاتی و یا یک زیر مجموعه فرهنگ بومی بندرعباس به تنهایی گویای هویت بومی نیستند بلکه باید آنها را در کنار هم دید و البته این موضوع را در نظر داشت که هر زیر مجموعه به روایتی و نمودی از هویت می‌پردازد و از همین رو وجوهی از هویت به گونه‌ای متناسب آن ژانر بیانی است در قالب‌هایی همچون غذا، پوشاک، معیشت، آیین و … تجلی می‌یابد. اینکه چه قواعد و نظام مشترکی در میان فرآیندهای تولیدی زیرمجموعه‌های فرهنگ وجود دارد می‌تواند ما را به شاخص‌های بومی برساند.

با پیشرفت جوامع در سال‌های اخیر اقوام مختلف در حال خارج شدن از حالت سنتی هستند و افراد تمایل زیادی به مدرنیته دارند، در زمینه پوشاک سنتی بندرعباس هم به همین نحو است و دیگر مانند سالها و یا دهه‌های قبل لباس غالب زنان بندرعباس دیگر لباس سنتی نیست و در مکان‌های عمومی و مرکز شهر، دیگر پوشش سنتی بسیار کمرنگ شده است. البته نه اینکه کامل از بین رفته باشد، بلکه ساختار کلی خود را حفظ کرده است ولی از جایگاه اصلی خود به عنوان نمادی از شناخت زنان جنوب فاصله گرفته و عرف جامعه بندری به سمت یک دست شدن با سایر مناطق کشور پیش می‌رود. زنان بندری در عین به روز شدن و عرفی بودن پوشش خود، پوشش سنتی را به طور کامل کنار نگذاشته‌اند. لباس سنتی بندرعباس سعی کرده است تا در عین سنتی بودن به روز و موقعیت‌مدار شود به طوری که در مکان‌های سنتی و مجالس مختلف از آن استفاه می‌کنند ولی در مکان‌های عمومی جامعه با عرف هم سو می‌شوند.

از آنجایی که الگوی پوشش امری اجتماعی است و افراد به میانگین جامعه در زمینه پوشش خود توجه می‌کنند در زمینه پوشش سنتی هم سعی می‌کنند از میانگین جامعه الگو بگیرند. یکی از دلایل عدم پوشش لباس سنتی را می‌توان همین امر بیان کرد. تغییر در بافت فرهنگی بندرعباس طی سالیان اخیر و ساخت چندفرهنگی هرمزگان، وجود فرهنگ‌های متعدد است که از سالیان دور به واسطه روابط اقتصادی به اینجا آمده‌اند، همچنین بندرعباس مکان تردد اقوام مختلف بوده و باعث شده فرهنگ بومی مانند سالیان قبل غالب نباشد و سعی می‌شود در مکان‌های عمومی که افراد مختلف با فرهنگ‌های متعدد آنجا تردد دارند کمتر از لباس بومی استفاده کنند و میل به استفاده از پوشش سنتی در مجامع عمومی روز به روز کمتر شود.

دلایل استفاده کمتر از لباس سنتی زنان بندرعباس

دلایل متعددی برای عدم پوشش لباس سنتی زنان بندرعباس وجود دارد. اگر این دلایل را به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم‌بندی کنیم موقعیت‌مداری پوشش یا همان عرفی شدن پوشش سنتی از دلایل بیرونی و اجتماعی به حساب می‌آید. یکی دیگر از دلایل عدم پوشش لباس سنتی بندرعباس به خصوص در مکان‌های عمومی دلایل درونی و یا همان مربوط به خود لباس است، لباس بندری با رنگ‌های شاد و رنگارنگ و طرح‌های متنوع و چشم نواز، یا بهتر بگوییم رنگ‌های تند و فرم لباس‌ها و شلوارها به نحوی است که کاملا هم سایز بدن است و برای پوشیدن در مدت زمان طولانی مناسب نیست و بعضی از افراد با آن احساس راحتی نمی‌کنند. چشم هر بیننده و رهگذری را به خود جلب می‌کند. همچنین لباس بندری از نظر قیمتی گران است به خصوص شلوارها که برای آماده سازی آن مراحل متعددی سپری می‌شود و همه این مراحل که به دست زنان به صورت دستی بافته و دوخته می‌شود هزینه زیادی را در بر دارد و باعث می‌شود که در مکان‌های خاص از آن استفاده شود.

اشاعه گرایی پوشاک سنتی بندرعباس

همان طور که در تاریخچه پوشاک طی سالیان اخیر جست و جو می‌کنیم این تغییر در پوشاک اصیل و سنتی زنان هرمزگان نیز دیده می‌شود که چگونه خود را با فرهنگ‌های همجوار و حتی فرهنگ‌های دورتر که از این خطه عبور کرده‌اند همراه می‌سازد. نظریه اشاعه گرایی و مکتب اشاعه، سیر مراحل تمدن و فرهنگ را بر روی یک خط و در هر جامعه، مستقل و موازی با جوامع دیگر نمی‌داند؛ بلکه معقتد است که فرهنگ‌های جوامع از یک یا چند مرکز اشاعه گرفته شده‌اند و شباهت میان فرهنگ‌ها به دلیل رفت و آمدها، دادوستدها، مهاجرت‌ها، لشکرکشی‌ها و در نتیجه اقتباس تقلید یا اخذ یکی از دیگری است.

اگر خوب و با دقت به پوشاک سنتی هرمزگان نیز توجه داشته باشیم و آن را با پوشاک هند، عرب ها و بلوچ‌ها مقایسه کنیم، می‌بینیم که تاثیرات متقابلی از همدیگر گرفته‌ اند، دقیق نمی‌شود گفت که خاستگاه اولیه این نقش‌ها، رنگ‌ها، ابزارها و حتی مدل پوشش متعلق به کدام فرهنگ بوده است. هر دو فرهنگ روی هم تاثیر گذاشته‌اند و طی سال‌ها در فرهنگ‌ها نهفته شده و جزیی از فرهنگ شده‌اند و فرهنگ غالبی به عنوان فرهنگ بندری به وجود آورده‌اند.

منبع:میراث آریا

موزه مکانی خاص است که در آن مجموعه‌ای از آثار و اشیای تاریخی، طبیعی و نایاب به نمایش در می‌آید و در واقع موسسه‌ای دائمی و بدون هدف مادی است که صرفا در خدمت جامعه و پیشرفت آن است.

هدف اصلی از تاسیس موزه‌ها حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار به منظور بررسی و به نمایش گذاشتن آنها، گردآوری و پژوهش در آثار و شواهد به جای مانده از انسان و محیط زیست او است.

موزه‌ها بر حسب نوع آثاری که در آنها نگهداری می‌شود به انواع گوناگونی از جمله باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، قوم‌شناسی، ادوات نظامی، ادوات کشاورزی، تاریخ و علوم طبیعی، صنعتی و … تقسیم شده‌اند.

ایجاد موزه‌های خصوصی فرصتی مضاعف برای معرفی میراث‌فرهنگی

در کنار تاسیس موزه‌های دولتی، تعدادی موزه‌های خصوصی نیز دایر شده‌ اند که اغلب از سوی مجموعه‌داران به صورت شخصی اداره می‌‌شود و آثار تاریخی، هنری و‌ فرهنگی ارزشمندی را با ویژگی‌های شاخص و بارزی در خود جای داده است و بازدیدکنندگان خاص خودشان را دارند،  از جمله آنها می‌توان به موزه تمبر یکتا در شهر کرج واقع در استان البرز اشاره کرد که در آن مجموعه‌ای نفیس و گران‌بها از تمبرهای ادوار مختلف نگهداری می‌شود.

تاسیس اولین موزه در ایران به ناصرالدین شاه قاجار نسبت داده شده که اقدام به جمع آوری و نگهداری اشیای گران‌بها و نفیس قدیمی در کاخ‌های پادشاهی می‌کرده است و بازدیدکنندگان محدودی جز سران، بزرگان سیاسی و حکومتی نداشته و مجموعه‌ای خصوصی به شمار می‌رفته است.

در این میان می‌توان به موزه ایران باستان، موزه ملی  ایران، موزه آبگینه، فرش، زمان، پول اشاره کرد که هر یک آثار ارزشمندی از دور‌ه‌ها و زمینه‌های مختلف را در خود جای داده است.

انتقال اصالت به آیندگان در موزه‌ها

بیش از ۱۰۰ سال از تاسیس اولین موزه ایران به نام موزه ملی ایران می‌گذرد. موزه ملی ایران جزء زیرمجموعه موزه‌های باستا‌ن‌شناسی است که موزه مادر محسوب می‌شود و از مهم‌ترین موزه‌های کشور در حوزه نگهداری، نمایش و پژوهش مجموعه‌های باستان شناختی ایران است. گستردگی و تنوع مجموعه اشیای موجود در موزه به وسعت جغرافیایی کشور در ادوار پیش از تاریخی، تاریخی و اسلامی است که انسان در این سرزمین زیسته و آثار متعددی از خود به جای گذاشته است. نمایش آثاری که بیانگر غنای فرهنگی، تمدن، هنر، رشد اقتصادی و دستاوردهای فناوری ایرانیان است.

از دیگر اهداف ایجاد موزه، نگهداری و پژوهش در آثار گذشتگان و نیاکان، معرفی، نمایش و انتقال اصالت به آیندگان، ایجاد و تقویت تفاهم میان اقوام و ملل گوناگون، شناخت و‌ نمایش میزان سهم آنها در فرهنگ و تمدن جهانی، کمک و تلاش برای بهبود و افزایش میزان دانش عمومی به ویژه دانش آموزان، دانشجویان و‌ پژوهشگرانی است که علاقه‌مند به شناخت و حفظ تاریخ و فرهنگ کهن سرزمین خویش هستند.

موزه زبان بصری انتقال مفاهیم و فرهنگ‌های گوناگون است

موزه در مسیری تاریخی جایگزین نهادهایی مانند نیایشگاه و کاخ شد چرا که تا آن زمان این اماکن محل نگهداری اشیای قیمتی و‌ مقدس بودند که امکان بازدید از آن برای طبقه‌ای خاص وجود داشته است. موزه‌ها اماکنی هستند که وظیفه نگهداری کامل از این آثار را بر عهده دارند تا این مجموعه‌های مهم برای نسل‌های آینده به عنوان سندی معتبر و بنیادین باقی بمانند. در واقع می‌توان موزه را زبان بصری انتقال مفاهیم و فرهنگ‌های گوناگون ادوار مختلف تاریخی دانست تا بدین وسیله با کم کردن فاصله‌ها رو به آینده قدم  برداشت و برای حفظ فرهنگ و آداب کهن و اشاعه آن در میان افراد جامعه برای شناخت هر چه بیشتر و بهتر تلاش کرد.

هر موزه خاطرات چند نسل را که بخش مهمی از جامعه محسوب می‌شوند را در خود نگهداری می‌کند. هر شی و اثری که به نمایش گذاشته می‌شود زبان حالی دارد و با بیننده‌اش ارتباط برقرار می‌کند که با تعمق و تفکر می‌توان زبان حال این آثار را دریافت و از دیدگاه‌های مختلف آن را بررسی کرد. یکی از مهم‌ترین وظایف موزه‌ها برقراری ارتباط فرهنگی بازدید کننده با شی به نمایش در آمده است. باید تلاش کرد تا همان ارتباط و‌ حس را که بین خالق یک اثر و خود اثر وجود داشته است به نوعی دیگر به بازدیدکنندگان منتقل کرد. زبان بیان مطالب موزه، زبان اشیای واقعی خاص و منحصر به فردی است بنابراین قدرت نفوذ گسترده‌ای در جوامع و نسل‌های بشری دارد به گونه‌ای که حتی بازدیدکننده محروم از سواد نیز با آن ارتباط برقرار می‌کند.

نقش آموزش عمومی موزه‌ها در جوامع بشری

موزه یک واحد تحقیقاتی فرهنگی، هنری و آموزشی است که میراث‌فرهنگی هر کشور در آن به شیوه علمی و فنی نگهداری و مطالعه می‌شوند. هر موزه علاوه بر نقش آموزشی مرکز اطلاع رسانی علمی نیز هست. موزه‌ها نقش آموزش عمومی در جوامع بشری را ایفا می‌کنند چرا که انسان همواره مایل است آموخته‌هایش را در جایی تجربه کند، جان ببخشد و به کمال برساند. در این میان موزه چنین فضایی را فراهم آورده است. از راه‌های آشناسازی اقشار مختلف جامعه با موزه و استقبال از بازدید آن رایگان بودن بازدیدها در مناسبت‌ها و تعطیلات، راه‌اندازی موزه‌های گوناگون و در نهایت آشنایی با تاریخ، فرهنگ، هنر، پوشش و ادوار تاریخی است. می‌توان با تهیه و پخش فیلم‌های آموزشی، تاریخی و مذهبی به مدارس و دانشگاه‌ها وارد شد و بازدیدکنندگان کنجکاو و علاقه‌مند را به بازدید دعوت کرد و همچنین بروشور، ‌امکانات رفاهی و تسهیلات در اختیار گردشگران قرار داد. در مجموع خاطره یک بازدید به یاد ماندنی از موزه را فراهم کرد.

خانه موزه، خانه افراد مشهور سیاسی، علمی، هنری و … است که در البرز هم تعدادی از آنها از قبیل خانه موزه شاملو در فردیس، خانه محمد صادق فاتح یزدی در کرج که در حال حاضر با تغییر کاربری به عنوان خانه هنرمندان محل برگزاری نمایشگاه آثار هنری است، وجود دارد. همچنین ساختمان‌های قدیمی و متروکه کارخانه روغن نباتی، ساختمان شیلات، کارخانه ذوب آهن زمینه را برای تاسیس موزه صنعتی در استان فراهم کرده است. همچنین استان البرز با وجود مهاجر پذیری و سکونت اقوام مختلف، ظرفیت و زمینه احداث موزه اقوام را نیز دارد.

 ارزش‌های میراث‌فرهنگی، تاریخی و داده‌‌های باستان‌شناسی باید به درستی تبیین شده و به مردم شناسایی و معرفی شود که این امر نیازمند فرهنگ سازی و آگاه سازی اقشار مختلف جامعه است و به واسطه فعالیت‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی گسترده امکانپذیر است. چرا که مردم به ویژه  نسل جوان به شدت علاقه‌مند است از تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم و دیار کهن بیشتر بداند. این ظرفیت در استان البرز وجود دارد و فقط باید از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل شود. در صورت ایجاد موزه، سیل مشتاقان و بازدید کنندگان از این حرکت فرهنگی، استقبال گسترده‌ای خواهند کرد و لازمه اجرایی شدن آن، تعامل و همکاری نهادهای ذیربط و مسئولان است.

لزوم معرفی موزه‌ها در دوره شیوع کرونا

در حال حاضر با توجه به شیوع کرونا و گسترش تکنولوژِی می‌توان با امکان ایجاد بازدید مجازی از آثار و ابنیه تاریخی البرز، زمینه را برای آشنایی و برقراری ارتباط با این بخش مغفول مانده فراهم کرد. در قدم اول لازم است به معرفی موزه‌های موجود در استان از قبیل موزه جانور شناسی استاد جلال افشار واقع در پردیس دانشکده کشاورزی، موزه واکسن سازی رازی، موزه تاریخ حیات طبیعی و تنوع زیستی، کاخ مروارید و کاخ موزه سلیمانیه پرداخته شود.

منبع:میراث آریا