روزگاری خانه فکری به‌عنوان سکونتگاه و مرکز تجارت و بازرگانی شهرت داشته و به همین دلیل در هنگام ساخت بنا، دو بخش اندرونی و بیرونی برای اسکان خانواده فکری و پذیرایی از مهمانان و بازرگانان در نظر گرفته شده است.
وجود پنج بادگیر، دو زیرزمین، بیست و پنج اتاق و حیاط مرکزی از جلوه‌های زیبای معماری این بنای قدیمی است. مصالح به کار رفته در این ساختمان سنگ، ساروج و گچ است. سقف بنا از تیرهای چوبی از جنس چندل آفریقایی، حصیرهای بافته شده از برگ درخت خرما و حصیرهایی بافته شده از نی با پوشش کاه‌گل است. قرار گرفتن خانه فکری در ارتفاع پنج متری از سطح زمین و وجود راهروها و بادگیرها با معماری ویژه از دلایل تهویه و خنکی هوای داخل این عمارت است. خانه فکری با ۳۴۰۰ مترمربع مساحت و زیربنای ۱۲۰۰ مترمربعی، در سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۳۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
موقعیت خانه فکری
سازنده و معمار محلی خانه فکری ، استاد محی‌الدین استادی از اهالی کوی بلوکی است که هنوز هم فرزندانش در محله بلوکی در کنار مسجد افغان (از آثار میراث‌فرهنگی شهر بندرلنگه) زندگی می‌کنند. این عمارت با مساحتی بیش از چهار هزار مترمربع و ارتفاعی حداکثر پانزده متر متشکل از سه بخش بیرونی، اندرونی و خدماتی است.
معماری بنا
خانه فکری با پلان مستطیل شکل رو به دریا در راستای شمالی‌ـ‌جنوبی واقع شده است. بخش‌های مختلف شامل ورودی، حیاط یا میانسرای بیرونی، سه اتاق بزرگ در انتهای شمالی بخش بیرونی، صحن(حیاط) و اتاق‌هایی دور تا دور آن و یک مهمانخانه در گوشه شمال شرقی بنا در بخش اندرونی که نیمه شمالی عمارت را تشکیل می‌دهد.
بیرون از بنا به موازات ضلغ غربی بخش اندرونی، قسمت خدماتی بخش الحاقی است. بخش خدماتی از دو فضای منفک از هم یعنی آشپزخانه و اصطبل تشکیل شده است. مجموعه ورودی بنا به ابعاد چهار در پنج متر، در مرکز ضلع جنوبی، متشکل از آستانه و ورودی پله‌دار است که با پیمودن پنج پله از سطح پیاده‌رو وارد اتاقک مستطیلی شکل می‌شویم.
حیاط بیرونی
حیاط خانه در حدود دو متر بالاتر از آستانه ورودی قرار دارد. تنها دو راه دسترسی به آن دو رشته راه‌پله ده ردیفی است که در جناحین اتاقک ورودی قرار دارند. در قسمت ورودی نگهبان ورود و خروج، در بالای اتاقی مستطیل شکل هم‌تراز با حیاط کف در ضلع جنوبی حضور داشته است. حیاط بیرونی فضایی در راستای شرقیـغربی به ابعاد ۱۳,۵۰ در ۲۲ و دارای سه باغچه است که دو باغچه در دو طرف و یک باغچه به‌عنوان حدفاصل آنها قرار دارد.
تختگاه یا دیوان
راه ورودی به تختگاه یا دیوان از طریق باغچه‌ها به‌وسیله دو بازوی راه‌پله است که نسبت به کف حیاط موجود دو متر ارتفاع دارد. در تختگاه یا دیوان سه اتاق به موازات هم در راستای شرقیـغربی قرار دارد که یک اتاق مرکزی پنج در پنج و دو اتاق جانبی پنج در سه است. اتاق مرکزی، برعکس پس‌رفتگی دو متری اتاق‌های جانبی، به گونه‌ای در تناسب ابعاد فضایی این قسمت ایوانی ستون‌دار بر تختگاه و راهروهایی دلگشا چیده شده است. فاصله بین اتاق ۱۴۰ سانتی‌متر و عرض راهروهای دور تا دور اتاق‌ها ۱۸۰ سانتی‌متر در سراسر تختگاه اجرا شده است.
ایوان بیرونی
در بخش مقابل اتاق مرکزی در قسمت ایوان یک ردیف ستون ساقه‌مانند وجود دارد اما در سرتاسر قسمت‌های دیگر ایوان جرزهای چهارگوش قرار گرفته است. در بدنه اتاق‌ها درگاه‌های بسیاری اعمال شده که بیشتر کارکرد آن برای تهویه هوا ارجحیت داشته است.
بادگیر
خانه فکری دارای پنج بادگیر است که همگی با ارتفاع پنج متر در ابعاد دو در دو متر هستند. این بادگیرها در نمای خارجی در سطح پشت بام از دو بخش تشکیل شده‌اند. برای استحکام بخش بالای بادگیرها در هر ضلع سه تیرک چوبی به صورت افقی به کار رفته است تا باعث مقاومت دهانه‌های ورودی در هنگام وزش بادهای شدید باشند.
حیاط اندرونی
ابعاد حیاط ۱۷ در ۱۷ متر است که در بخش مرکزی آن حوضی بزرگ (مسنی) شامل دو مسنی با پلان مربع مستطیل به ابعاد ۱۰ در ۹ در راستای شمالی‌ـ‌جنوبی قرار دارد. در وسط حیاط دو ردیف ستون هشت‌تایی قرار دارد که در دو جانب این قسمت در حیاط حوضی بزرگ (مسنی) به‌صورت راهروی مسقف است.
اتاق‌هایی دور تا دور صحن اندرونی عمارت قرار دارد. تالار بزرگ با ابعاد ۶۰,۳ در ۶۰.۶ متر در راستای شمال و ایوان در دو طرف آن قرار دارد که در دو طرف آن دو بادگیر با پلان مستطیل شکل وجود دارد که از طریق آن باد در درگاه‌های متعدد تعبیه شده در بدنه دیوارهای شرقی و غربی ایوان و تالار اصلی در سرتاسر راسته شمال جریان دارد. به دلیل ارتفاع بالای بادگیرها و حفظ تناسب فضایی بخش‌های مختلف این بادگیرها در چهار گوشه داخلی هرکدام از راسته‌های شرقی، غربی، شمالی و جنوبی حیاط بنا شده‌اند و چشم اندازی دل‌انگیز در این عمارت پدید آورده‌اند.
راسته شرقی و راسته غربی
در راسته‌ها اتاق‌هایی با ابعاد کوچکتر وجود دارد که عرض داخلی آنها دو متر است. شش اتاقک ۱,۲۰ در ۲ و دو اتاقک ۱.۶۰ در ۲ و یک اتاق ۴ در ۲، در این راستا وجود دارد. در ضلع غربی صحن اندرونی اتاق‌هایی با ابعاد کم وجود دارد که یک دالان به عرض یک متر وجود دارد. دو راه‌پله در حد فاصل راسته شمالی عمارت در دو طرف هر دو راسته آن وجود دارد. در انتهای یکی از این اتاق‌ها در گوشه شمال‌شرقی بادگیری تعبیه شده که این بادگیر بیشتر یک بخش الحاقی به بنا است. بخش الحاقی هشت در دو، در راستای شرقیـغربی در این قسمت مشاهده می‌شود.
بخش خدماتی
پس از ایجاد بخش اصلی یک بخش خدماتی در غرب عمارت با دو حیاط بزرگ در محدوده‌ای به وسعت ۳۰ در ۱۷ بنا شده است. این قسمت از طریق درگاهی در ضلع غربی بخش اندرونی به صحن عمارت راه دارد.
تأسیسات معماری ساختمان
نمای در ورودی با سه قاب چهارگوش کادربندی درقاب مرکزی که سه قاب تو در تو با قوس جناغی به صورت طاق‌نما و نغول تزئین شده است. بدنه دیوارها با پشت‌بندهایی از سادگی و یکنواختی خارج شده که با قوس‌های تو رفته ناودیسی شکل متداخل کار شده است. سطح دیوارهای حیاط به شکل قوس وارونه یا لنگرهای به هم پیوسته کشتی نمایه‌سازی شده که به سبکی محلی اجرا شده که این نمایه‌سازی در دو طرف سردر عمارت به دلیل رو باز شدن و نمایش فضای داخلی حیاط بیرونی اجرا نشده است. با به‌وجود آمدن یک فضای زیبا در نمای ساختمان با بادگیرهای مرتفع در بام عمارت، منظره بسیار زیبایی با وجود باغ‌های مقابل آن از کنار ساحل نیلگون خلیج‌فارس، منظره بسیار باشکوهی به این عمارت بخشیده بود.
نمای خارجی
نمای خارجی ساختمان در بخش شمال ساده و پوشش ازاره بنا تا ارتفاع یک متری دارای ملات ساروج که در بدنه دیوارهای این قسمت فقط چهار پنجره با در و چارچوب قوسی شکل در بخش اتاق الحاقی وجود دارد که به وسیله یک هشت‌بند گوشه ضلع شمال‌شرقی ساختمان را کنترل می‌کند.
نمای خارجی ساختمان در بخش غربی که دو بخش الحاقی سرتاسر نمای خارجی بخش اندرونی عمارت را گرفته است. در این ضلع که دو درگاه به کوچه غربی باز می‌شود سرتاسر ازاره بنا به ارتفاع یک متر با ملات ساروج پوشش داده شده است. نمای بخش تختگاه سه پنجره با چارچوب قوسی‌دار و در دو جفت طاق‌نما وجود دارد که طاق‌نمای کاذب آن به صورت گچ‌بری بنا نمایش داده شده است.
نمای بخش تالارها و راهروهای تختگاه ساده و به‌وسیله درهای چوبی و خورشیدی‌های مشبک رنگین در هلال قوسی شکل بالای هر در است. در نمای بدنه دیوارهای راهروها در کنار اتاق بادگیر چهار طاقچه‌ی مستطیلی شکل وجود دارد که پشت این طاقچه‌ها به بیرون راه دارد و به نوعی کارکرد هواکش دارند. بالای آن با یک رف ساده تزئین شده است و سقف راهروها پوشش چندل و حصیر کاه‌گلی دارد.
نمای راسته شرقی و راسته غربی سرتاسر فاقد تزئین بوده که تورفتگی در‌ها در حدود سی سانتی‌متر عقب‌نشینی شده که برای محافظت از باران و آفتاب انجام شده است. در پشت بام در هر راسته یک اتاقک سرویس بهداشتی برای استفاده در تابستان بنا شده که نمای آن دو پنجره قوس‌دار رو به حیاط است.
منبع:میراث آریا
