به گزارش روز سه شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، پرونده برنامه ملی برای پاسداری خوب از هنر سنتی خوشنویسی به عنوان یکی از عناصر ارزشمند و میراث فرهنگی ناملموسایران، به صورت پرونده‌ای ملی و مستقل سال گذشته (۱۳۹۹) تکمیل و برای ثبت به کمیته میراث ناملموس جهانی ارسال شده و قرار است در آذر ۱۴۰۰ در شانزدهمین اجلاس این کمیته در سریلانکا بررسی شود.
به طور کلی مستندسازی و تشکیل پرونده برای میراث ناملموس فرایند پیچیده و نیازمند مطالعه و تحقیق دقیق کارشناسان، متخصصان و پژوهشگران و ارائه مستندات قدیمی و معاصر برای تایید قدمت و اصالت و همچنین زنده و پویا بودن یک هنر یا مهارت هنری در دوران معاصر است؛ در حالی که رقبای ایران در ثبت جهانی خوشنویسی از سراسر جهان برای کسب این عنوان با ارائه مستندات همچنان در تلاش هستند و به نظر می‌رسد اجلاس سریلانکا رقابت پرچالشی برای جهانی‌شدن پاسداری از خوشنویسی به نام یک کشور باشد.
به جز آثار و میراث مکتوب، متون و کتاب‌های تاریخی، آثار برجسته اساتید، رویدادها، پاسداشت‌ها، نمایشگاه‌ها و مسابقات هنری در سطوح مختلف، آثار و نمادهای عمومی و شهری، برنامه‌های مستند تصویری از مدارک لازم برای حقانیت و تلاش ملت‌ها و دولت‌ها در حفاظت از میراث ناملموس خودشان است، اما با همه ظرفیت‌های منابع انسانی، اعم از اساتید، هنرمندان پیشکسوت و جوان که در حوزه هنر خوشنویسی وجود دارد وجود آثار برجسته در سطح چشم‌اندازهای عمومی کمرنگ و نامحسوس است.
خوشنویس جوان خادم فرهنگی آستان قدس رضوی
در همین چارچوب با مجتبی صادقی از اساتید ممتاز خوشنویسی کشور که سابقه کتیبه نویسی و دیواره نگاری در اماکن فرهنگی و مذهبی و آموزشی در محلات و مناطق مختلف تهران را دارد و ۱۲ نوع خط خوشنویسی را آموزش دیده و می‌شناسد به گفت‌وگو نشستیم. صادقی متولد ۱۳۵۷ فارغ‌التحصیل انجمن خوشنویسان و دارای مدرک ممتاز در زمینه خط نستعلیق و مدرک فوق ممتاز در خط ثلث و نسخ عربی است و ۲۵ سال سابقه آموزشی و اجرایی هنری در زمینه خوشنویسی و تذهیب دارد.
وی از کاتبان ممتاز و جوان قرآن کریم، عضو دارالکتابه جمهوری اسلامی ایران و بنیاد قرآن جمهوری اسلامی ایران بعنوان کاتب قرآن و جزو کاتبان برتر در رشته خط نسخ یاقوتی در ایران است و خطاطی و طراحی پوش‌های ضریح امام رضا (ع)، خوشنویسی و طراحی پارچه‌های مناسبتی آستان قدس رضوی و نصب بر روی ایوان طلا را از افتخارات زندگی خود می‌داند.
صادقی از شاگردان استاد مسعود فاضلی‌مقدم در طراحی و خوشنویسی کتیبه‌های ورودی صحن حرم امام موسی بن جعفر (ع) در کاظمین (سال ۹۵ و۹۶) است و یک سال قبل از آن به عنوان خادم افتخاری فرهنگی حرم امام رضا (ع) و پس از آن به عنوان کاتب ممتاز قرآن در اجلاس مشهد پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد.
او که دوره‌های ممتاز نستعلیق، شکسته نستعلیق، ثلث، نسخ را گذرانده و خطوط کوفی، کوفی قیروانی، محقق، ریحان، دیوانی، اجازه، توقیع و رقاع را هم آموزش دیده و تسلط دارد، و اکنون مدرس خط ثلث در انجمن خوشنویسان تهران است؛ وی به جز معلمی و دبیری رشته هنر خوشنویسی در مدارس و داوری مسابقات هنری در این رشته، از سال ۱۳۹۰ به طور منظم کارگاه‌های آموزشی در مجموعه‌های مختلف فرهنگی، مذهبی، آموزشی در مناطق مختلف تهران برگزار کرده که البته با شیوع کرونا دوره‌های آموزشی آنلاین این رشته را برای علاقه‌مندان در فضای مجازی برگزار می‌کند.
طراحی و زیباسازی محوطه مدارس و کلاس‌های درس دانش‌آموزان، طراحی دیواره نگاره‌ها در اماکن فرهنگی و مذهبی از علایق و تخصص‌های استاد صادقی است که نمونه‌های مختلف آن در شمار زیادی از مدارس در محله‌های مختلف پایتخت و ایستگاه‌های مختلف مترو تهران وجود دارد، اما از خلا و نبود دیوارنگاره‌های خوشنویسی در سطح شهر گله‌مند است.
دیواره‌نگاری خوشنویسی شهری مستندی برای ثبت جهانی یونسکو / ایران پیشتاز مهارت آموزی خوشنویسی در جهان
وی به روند ثبت مهارت خوشنویسی در کمیته میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۲۲ اشاره کرد و گفت: وقتی پرونده این آثار فرهنگی ناملموس تشکیل می‌شود، کارشناسان جهانی علاوه بر ارزیابی مستندات قدیمی، مستندات زنده‌بودن و پویایی هنر در دوران معاصر را هم ارزیابی می‌کنند، در این فرایند اگر آثار خوشنویسی در سطح گسترده بر مناظر شهری ما در جاهایی که در دید شهروندان است قرار داده شود، خود مستندی بر جریان زنده هنر در زیست شهری است.
خوشنویسی میراث ماندگار ایرانیان و هنری است که همه ایرانیان در هر جای جهان باید بشناسند، بیاموزند و تمرین کنند تا در میان نسل‌ها حفظ شود؛ خوشنویسی و زیبانویسی چنان اهمیت دارد که انجمن خوشنویسان در کشورهای دیگر هم شعبه راه‌اندازی کرده، ایران در حفظ و مهارت آموزی خوشنویسی در جهان پیشتاز است، فقط علت اینکه از این هنر زیبا چه فردی و چه عمومی استفاده نمی‌کنیم، جای ابهام و تامل است.
هنرمند خوشنویس افزود: این که برخی کشورها داشته‌های هنری و فرهنگی ایران را نه تنها صاحب می‌شوند، بلکه منکر خاستگاه ایرانی آن و تاثیر ایرانیان بر توسعه و غنای آن می‌شوند ناشی از نمایش ندادن عمومی هنر و قدرت فرهنگی ماست. خط ثلث در ترکیه رواج زیادی پیدا کرده است و برخی هم به اشتباه این خط را به آنها منسوب می‌کنند، زیرا در حال حاضر اساتید زیادی آنجا هستند و با همین رویکردِ مستندسازی، بیشتر رویدادهای خوشنویسی (نمایشگاه‌ها و مسابقات) در ترکیه برگزار می‌شود در صورتی که خط ثلث اصالتا ایرانی است.
صادقی اظهار داشت: گاهی برای خط نستعلیق هم برخی کشورها مدعی می‌شوند، بخشی از مساله ناشی از کم‌کاری مسئولان فرهنگی و بخشی هم مربوط به خود هنرمندان است که این مخاطرات را بیان نکردیم و ضرورت‌های اقدام ملی برای صیانت از خوشنویسی را مطالبه نکردیم. رویدادهایی مانند کنفرانس بین‌المللی خوشنویسی کشورهای مسیر جاده ابریشم با عنوان رقص قلم (بهمن ۱۳۹۹) در حفظ خوشنویسی و دستورالعمل‌های آموزشی آن در جهان در میان کشورهایی که ادعای غنابخشی به هنر خوشنویسی دارند، می‌تواند از حقانیت ایران صیانت کند.
ضرورت خلاقیت و نوآوری در حفظ و زنده‌نگه‌داشتن خوشنویسی
صادقی با بیان اینکه هنر خوشنویسی را باید در حوزه صنایع‌خلاق فرهنگی مورد بازبینی قرار داد، گفت: برخی اساتید نسبت به آثار خلاق به ویژه به آثار ترکیبی خوشنویسی انتقاد می‌کنند که «نباید چارچوب‌های سنتی خوشنویسی شکسته شود»؛ گاهی از نگرش و کارهای جدید شاگردان خود جلوگیری هم می‌کنند؛ اگر خط و خوشنویسی در همان قالب گذشته چند قرن خود حبس شود، در همان فضا خواهد ماند، دیده نمی‌شود و به مرور فراموش می‌شود.
هنرمند خوشنویس خلاقیت و نوآوری را در حفظ و زنده‌نگه‌داشتن هنر خوشنویسی ضروری دانست و افزود: وقتی مشتری سفارش کار خوشنویسی می‌دهد و حتی اگر آگاهی هم به هنرخوشنویسی ندارد به عنوان کارشناس و بر اساس موضوع و محیط طراحی اثر و اینکه از چه نوع خط و رنگی باید استفاده شود، به او مشاوره می‌دهم تا مضمون اثر پیام خود را بهتر و دقیق‌تر به مخاطب برساند، در حالی که برخی از اساتید تاکید می‌کنند باید چارچوب و ساختار سنتی در نگارش و طرح و رنگ حفظ شود، این نگرش خلاقیت را از خوشنویس خواهد گرفت.
استاد خوشنویس با بیان اینکه مشتریان و علاقه‌مندان آثار خوشنویسی به دنبال زیبایی و جذابیت محیطی هستند، گفت: در آثارم حتی آثار سفارشی در مرحله اول تلاش می‌کنم از فراموشی و مرگ خطوطی که بسیار جذاب هستند، اما کمتر دیده می‌شوند، جلوگیری کنم؛ در مرحله پس تلاش می‌کنم از خطوط ناشناخته‌تر بهره بگیرم تا طرح نهایی بدیع و جذاب شود و اثر در هر ابعادی که هست، چشم‌نواز باشد و در محیط، فضای جدیدی ایجاد کند و موجب آشنایی بیشتر مشتری یا مخاطب با هنر سنتی ایرانی شود.
دوره شعارنویسی کلیشه‌ای، گذشته است
صادقی گفت: دوره شعارنویسی با کلیشه‌های قدیمی در فضاها و دیوارهای شهری و اماکن عمومی، مدارس و مراکز فرهنگی گذشته است، چند سال پیش اتفاق خوبی افتاد و سبک‌های جدید به طراحی‌های شهری وارد شد، در بزرگراه امام علی (ع) تهران آثار هنری خوشنویسی زیبایی انجام شده که شهروندان را جذب می‌کند، اما مقطعی بود و تمام شد.
هنرمند خوشنویس تاکید کرد: از ظرفیت هنرمندان و آثار هنری آنها در شهرها می‌توان برای زیباسازی فضاهای شهری، ایجاد جاذبه هنری گردشگری استفاده کرد؛ نقاشی شهری، طراحی حجمی و تجسمی و آثار مدرن با همه رنگ و لعابی که برای شهرها انجام می‌شود، لازم است، به شهر کالبد و حرکت می‌دهد، اما می‌توان با یک اثر خوشنویسی که هنر فرهنگی و ایرانیان است، به شهر روح و اتمسفر داد، فرهنگ‌سازی عمومی کرد و پیام آموزشی و فرهنگی به مخاطب رساند، متاسفانه اکنون این آثار محدود و مقطعی است و باید تعداد آن به ویژه در شهرهای بزرگ که در مدرنیته و شلوغی محصور شده اند، بیشتر شود.
خلا جاذبه هنری میراثی خوشنویسی در کلان‌شهرها
صادقی با بیان اینکه کلان‌شهرهای ما از طرح‌های خوشنویسی به عنوان جاذبه میراثی و گردشگری هنری به ندرت برخوردار است، گفت: اثر خوشنویسی در ابعاد دیواره‌نگاری شهری برای یک شهروند خسته از کار و سرگردان در میان همه مظاهر مدرنیته شهری حس و حالی ایرانی و چهره اسلامی می‌دهد، فرهنگ ناب ایرانی را خاطره‌سازی می‌کند. حسی که شاید لحظاتی او را میخ‌کوب کرده و ناخودآگاه او را وادار کند با تلفن همراه خود عکسی سلفی به یادگار ثبت و در فضای مجازی با دوستان خود به اشتراک بگذارد.
وی بر ضرورت طراحی آثار خوشنویسی بر اساس شرایط محیط و نیاز فرهنگی جامعه تاکید کرد و گفت: دانش‌آموزان مدرسه‌ای که در آنجا دیواره‌نویسی کردم شاید به سختی می‌توانستند آن را بخوانند، اما با زیبایی رنگ و لعاب و روح و خطوط اثر ارتباط بصری و عاطفی خوبی دارند، چون خودم معلم هستم می‌دانم ذهن دانش‌آموز در محیط مدرسه چگونه با هنر آرام می‌شود، وقتی می‌بینم همیشه آن دیواره‌نگاری پشت زمینه عکس‌های دانش‌آموزان مدرسه است؛ وقتی محتوای ساده پیام را برای آنها می‌گفتم باور نمی‌کردند که یک جمله ساده چنین در بطن یک کار هنری نهفته شده است.
هنرمند خوشنویس گفت: هنرمند بر اساس جامعه‌شناسی و روان‌شناسی می‌تواند ذائقه مخاطب را تغییر دهد، در برخی طرح‌ها در اماکن عمومی که اثر هنری ناقص و نازیبایی بود و خلا فرهنگی و هنری در آن موج می‌زد، با رویکرد اصلاحی و مشورتی تلاش کردم مخاطب را با خوشنویسی آشنا کنم و گاهی حتی آشتی بدهم، معتقدم متولیان طراحی شهری، مسئولان زیباسازی شهرها یا حتی یک مرکز فرهنگی چه بسا یک مرکز تجاری و اقتصادی اگر روح و نشاط شهر و شهروند برایشان مهم است، باید با دید جامع به هنر بنگرند و فضای عمومی را در اختیار اساتید هنری بگذارند تا شهر و محیط‌های عمومی با آثار چشم‌نواز و تاثیرگذار تزیین شود.
منبع:ایرنا
