نقش میراث ناملموس محرم در توسعه گردشگری مذهبی
اگر بپذیریم امروزه بیش از ۵۰ گونه سفر و گردشگری در جهان شناخته شده است، گردشگری مذهبی یکی از کهن‌ترین گونه‌های سفر در این فهرست به شمار می‌رود. با نگاهی گذرا حداقل به تاریخ کهن سرزمین خود درمی‌یابیم که مقوله سفر بیش از ۵ هزار سال در این سرزمین قدمت دارد، لذا تاریخ گواهی می‌دهد که معابدی همچون زیگورات سیلک (کاشان)، زیگورات چغازنبیل (خوزستان) و معبد آناهیتا (دشت کنگاور) از حدود هفت هزار سال قبل پذیرای معتقدینی بودند که به زیارت این معابد می‌شتافتند. شاید یکی از قدیمی‌ترین سفرهای مذهبی شناخته شده در ایران باستان، سفر معنوی شاهنشاهان ساسانی بود که با پیوند یافتن دین و سیاست (در دوران سلطنت خاندان ساسانی)، هرگاه به سلطنت می‌رسیدند به‌منظور تطهیر مقام معنوی و سیاسی خود به‌صورت پیاده از تیسفون (تختگاه شاهنشاهان ساسانی) به زیارت آتشکده آذرگشنسب در آذربایجان شتافته و در این سفر معنوی اهورمزد و آتش جاودان را تقدیس می‌کردند.
سفرهای مذهبی با ورود اسلام به ایران ادامه یافت به گونه‌ای که ایرانیان مسلمان با تمسک جستن به حداقل ۱۴ آیه در قرآن کریم که مسلمانان را به سفر و تدبر در جهان خلقت دعوت می‌کند، سفر را ادامه داده و در این بین جدای از سفر معنوی حج که قدمتی به بلندای اسلام دارد با پذیرش آیین شیعه نزدیک به هزار و دویست سال است که مقابر آسمانی بزرگان شیعه همچون مرقد آسمانی امام رضا (ع) را زیارت می‌کنند و این درحالی است که پس از پذیرش آیین شیعه و امنیت نسبی این سرزمین، بسیاری از اعضای خاندان پیامبر اکرم (ص) در طول سده‌های اولیه دوران اسلامی به دامان ایرانیان پناه آوردند که هم اینک مقابر آن‌ها در مناطق مختلف کشور مقصد گردشگران متعدد مذهبی است.
گردشگری علمی مذهبی
با در نظر گرفتن تاریخچه سفر به‌ویژه سفر مذهبی، واژه گردشگری برای اولین بار به‌صورت رسمی در سال ۱۹۳۷ میلادی در جامعه ملل متحد (سلف پیشین سازمان ملل متحد) به کار برده شد، لکن همان‌گونه که در قبل ذکر شد، مقوله سفر در نزد جهانیان به‌ویژه ایرانیان قدمتی به بلندای تاریخ دارد. با این وصف امروزه و بر اساس ساختاری که متخصصین علم گردشگری برای گونه گردشگری مذهبی تعریف کرده‌اند، علاقه‌مندان به سفرهای مذهبی را می‌توان در دو گروه شامل کسانی که بر اساس اعتقادات و باورهای خود سفر می‌کنند و یا گروه‌های که به‌قصد کنجکاوی و آشنایی و کشف حقیقت عقاید سایر ادیان سفر می‌کنند دسته‌بندی کرد.
امروزه با توسعه صنعت گردشگری، گردشگری مذهبی نیز به‌صورت علمی توسعه کمی و کیفی یافته به گونه‌ای که در این زمینه ما با گونه‌های متعددی از گردشگری مذهبی همچون: گردشگری زیارتی، گردشگری شناخت معماری و یا روحیات مذهبی اقوام و ملل مختلف، گردشگری حلال و همچنین گردشگری طب اسلامی مواجه هستیم که خود نشان از توسعه کمی و کیفی صنعت گردشگری در جهان دارد.
نقش آیین‌های محرم در توسعه گردشگری مذهبی
شناخت روحیات فرهنگی مردم ایران که از یک‌سو تاریخی به بلندای حیات مردم جهان دارند و از سوی دیگر در ایام حیات اجتماعی طولانی خود به‌صورت همیشگی در حال برخورد با مخاطرات گوناگونی بودند که حیات آن‌ها را همواره تهدید می‌کرد کاری است بس سخت و دشوار به‌ویژه اینکه نخبگان این ملت بزرگ نه‌تنها در برابر این تهدیدات همیشگی، حیات این ملت بزرگ را (برخلاف بسیاری از تمدن‌های بزرگ فراموش شده) تضمین کردند بلکه آن‌ها هم اینک دارای فرهنگ و تمدنی پایدار و حتی جهانی هستند.
رمز ادامه حیات، پایداری و حتی جهانی شدن فرهنگ و تمدن ایرانیان در حالی که بسیاری از فرهنگ‌ها و تمدن‌های هم‌عرض آن‌ها را امروز فقط می‌توان در موزه‌ها مشاهده کرد، بدون شک در رفتارهای فرهنگی نخبگان این سرزمین در مواجهه با انواع مخاطرات می‌توان یافت، به گونه‌ای که تنوع قومی، تنوع فرهنگی و به‌ویژه وجود خرده‌فرهنگ‌های گوناگون در جای‌جای ایران در کنار اتحاد اقوام خود راهبردی مناسب در برخورد با بیگانگان بوده است.
با ورود اسلام به ایران و گسترش تدریجی آیین شیعه در ایران، این مردم که همواره تشنه دست‌یابی به عدالت بودند را بر آن داشت تا در گوشه و کنار این سرزمین متناسب با خرده‌فرهنگ‌های خود سوگواری‌های متنوعی را برای امام سوم شیعیان که خود عدالت‌خواه و شهید راه خداپرستی، راستی و عدالت بود برگزینند، لذا شاید کمتر ملتی را در جهان سراغ داشت که برای سوگواری شهادت پیشوای خود از آیین‌های مختلف با تکیه بر خرده‌فرهنگ‌های متنوع بهره می‌گیرند.
با توجه به آمارهای موجود در حال حاضر در استان اصفهان بیش از ۱۴۰ فقره آیین‌ها و سنت‌های متنوع مربوط به خرده‌فرهنگ‌های اقوام مختلف استان پهناور اصفهان در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسیده که از این تعداد نزدیک به هفتاد فقره مربوط به آیین‌های ماه محرم و صفر اقوام مختلف استان است.
اقوام مختلف استان اصفهان هم‌زمان با آغاز ماه محرم تا ایام اربعین شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفای ایشان و همچنین ایام ماه صفر و رحلت پیامبر اکرم (ص) آیین‌های مختلفی را متناسب با فرهنگ‌های بومی خود برپا می‌کنند که از یک‌سو نشان از اعتقادات راسخ آنان به خاندان پاک پیامبر اکرم (ص) دارد و از سوی دیگر برگزاری این آیین‌ها و رسومات نشان از غنای فرهنگی مردم مناطق مختلف دارد که در طول تاریخ حیات خود آن‌ها را به‌تدریج پدید آورده و نشانی از تداوم حیات فرهنگی و تمدنی آن‌ها است.
حال با توجه به اینکه گردشگری فرهنگی از دهه دوم سده بیست و یکم برخلاف انتظار بسیاری از کارشناسان به‌ویژه در کشورهای صنعتی توسعه یافت. گردشگری مذهبی نیز در جهان امروز که سده انفجار فناوری‌های مختلف علمی خوانده می‌شود همچنان از جایگاه بالایی برخوردار است.
با توجه به همه‌گیری بیماری کرونا و افول قابل توجه صنعت گردشگری در جهان، بسیاری از کشورهای پیشرفته در حوزه گردشگری درحال حاضر در جبران آسیب‌های ناشی از شیوع این ویروس در حال برنامه‌ریزی هستند که در این میان می‌توان به توسعه گردشگری داخلی اشاره کرد.
اگر بپذیریم که گردشگری و کلاً مقوله سفر بر چند اصل از جمله تنوع و اوقات فراغت استوار است. آیین‌های محرم ایرانیان و به‌ویژه مردم استان اصفهان از یک‌سو از تنوع فرهنگی برخوردار است که می‌تواند ذهن انسان تنوع‌طلب را به‌ویژه در سده و بیست و یکم سیراب سازد و از سوی دیگر گروه‌های علاقه‌مند به گردشگری مذهبی می‌توانند ایمان و اعتقادات خود را در این راستا تقویت کنند. اگرچه از گذشته‌های دور بسیاری از مردم با سفر به این مناطق (در ایام محرم) به تماشای این آیین‌ها می‌نشستند و یا بسیاری از مهاجران در ایام محرم به موطن خود مراجعه می‌کنند، لکن مراد ما در این نوشتار تلاش در راستای گسترش زیرساخت‌های گردشگری در مناطقی است که این آیین‌ها برگزار می‌شود تا با برگزاری تورهای حرفه‌ای گردشگری در وهله اول ویژه گردشگران داخلی و سپس برای گردشگران خارجی علاقه‌مند به گونه گردشگری فرهنگی از یک سو به توسعه اقتصادی مردم پاک‌نهاد این مقاصد گردشگری به‌صورت پایدار کمک کرد و از سوی دیگر با توسعه گردشگری مذهبی ویژه آیین‌های محرم به تداوم حیات این آیین‌ها و حتی خرده‌فرهنگ‌ها که ریشه در اعتقادات نیاکان خداجویمان دارد (و بسیاری از آن‌ها در ایام یکه‌تازی تفکر جهانی شدن به‌تدریج از میان می‌روند) حتی برای نسل‌های بعد امیدوار بود.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.