جاده ولایت و کلان‌شهر مذهبی مشهد
هجرت تاریخی امام رضا (ع) از مدینه به مرو و شکل گیری تمدن شیعی پس از ورود امام به ایران و ایجاد تحولات عظیم سیاسی، تبلیغی و فرهنگی و ناگفته‌های زیادی از جمله مسیرهجرت یا راه ولایت هنوز نیاز به تحقیق و پژوهش زیادی دارد. مامون عباسی بعد از به‌دست گرفتن حاکمیت از امام دعوت به عمل آورد که به خراسان بیاید. امام ابتدای امر تصمیم بر نیامدن داشت و حتی در برخی منابع آمده که گویا از شهادت خودش از این سفر آگاه بود و حتی در جمع خویشاوندان خود فرمودند: «بر من گریه کنید زیرا دیگر به مدینه باز نخواهم گشت.»
امام از مدینه به سوی بصره (عراق کنونی) از مسیر قادسیه مسیر هجرت را شروع کرد و از مرز شلمچه در استان خوزستان وارد خاک ایران شد. شلمچه را مدخلگاه ورود امام به ایران می‌نامند. تا قبل از تحقیقات میدانی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی ابهامات زیادی در مسیر جغرافیایی هجرت حضرت در ایران و این‌که از چه استان‌هایی «جغرافیای فعلی ایران» گذر کرده‌اند، وجود داشت ولی برگزاری ده دوره همایش علمی و پژوهشی جاده ولایت توسط این اداره کل بهانه‌ای شد که تیم متخصص و کارشناسی اعم از باستان شناس، مردم شناس، جغرافی‌دان، زمین‌شناس و مورخ این مسیر را از مرز شلمچه استان خوزستان آغاز و تا مرز ایران و ترکمنستان در شهر سرخس پیمایش کنند و به‌صورت علمی مسیر واقعی راه ولایت را روشن کنند.
امام پس از استان خوزستان وارد استان کهگیلویه و بویراحمد شد و سپس ازاستان‌های فارس، یزد، خراسان جنوبی گذر و در نهایت به خراسان رضوی رسیدند.
از این استان سفر به مرو در ترکمنستان ادامه داشت و سپس به مشهد یا همان ولایت توس قدیم که محدوده شهرستان مشهد کنونی و بخش‌هایی از خراسان ر ضوی فعلی را در برمی گرفت، بازگشتند.
از هر منظر که به این هجرت یا رویداد بزرگ تاریخی بنگریم بیشتر از پیامدها، اتفاقات تاریخی، سیاسی و برکات این سفر آگاه می‌شویم.
به طور یقین می‌توان گفت بعد از ورود امام به ایران تمدن شیعی شکل گرفت که در ده دوره برگزاری همایش علمی و پژوهشی جاده ولایت یکی از فراخوان‌های همایش همین نقش تمدن ساز امام در ایران و شکل گیری تمدن شیعی بوده است، دیگر محورهای همایش ابتدا جغرافیای تاریخی راه ولایت آثار و بناهای تاریخی و مذهبی به ویژه قدمگاه‌های مسیر بوده است.
با نگاهی کلی به این همایش‌ها به خوبی می‌توان دریافت که این اداره کل قصد ساماندهی مسیر راه ولایت را دارد، تدوین طرح‌های کاربردی مسیر حرکت امام هشتم از نیشابور به مشهدمقدس با هدف خدمت‌رسانی به زائران پیاده حرم، بررسی و تدوین طرح‌های مرمتی وبازپیرایی و احیاء سازه‌های معماری واقع در مسیر حرکت کاروان امام رضا (ع) از نیشابور به مشهد با تاکید برکاروان‌سراهایی هم‌چون علاقبند، شریف آباد و… تدوین انواع طرح‌های قابل اجرای تاسیسات رفاهی زائران پیاده در راه‌های منتهی به مشهد، طراحی سازه‌های نمادین ونشانه‌های مذهبی به منظور نصب در تپه سلام‌های ورودی مشهد، تدوین طرح‌های عمرانی در حوزه گردشگری که موجب ماندگاری بیشتر زائران خواهند شد و بررسی و تدوین علایم و نشانه‌های مناسب برای راهنمایی مسافران و زائران به سمت جاذبه‌های تاریخی، آئینی، طبیعی و موزه‌ها، جزو محورهای این همایش‌ها بودند.
با این مقدمه سوالات زیادی را می‌توان مطرح کرد که نقش امام وهم‌اکنون وجود حرم مطهرامام رضا (ع) چه جایگاهی را برای ایران و قرار گرفتن مشهد به عنوان قطب گردشگری مذهبی به‌دست آورده و چقدر پراهمیت است.
حضور میلیونی زائران و گردشگران که همه‌ساله به آن افزوده می‌شود، آخرین آمار قبل از کرونا حدود ۳۰ میلیون در سال گزارش شده است، استفاده ازاین فرصت برای توسعه گردشگری مذهبی وایجاد ماندگاری بیشتر، اشتغال‌زایی، پرداختن به زیرساخت‌های گردشگری، وجود بیش از ۵۰ درصد واحدهای اقامتی ایران در مشهد جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، وجود فرهنگ غنی میزبانی و مهمان نوازی ایرانیان و پایبند بودن به مسائل اخلاقی و اسلامی، برنامه ریزی تولید و فروش محصولات صنایع‌دستی، سوغات و دیگر هدایا، به وجود آوردن فضای گفتگوی سایر ادیان درمشهد، همان طوری که امام در مرو به این موضوع پرداختند، برنامه ریزی، افکارسنجی و نیازسنجی گردشگران میلیونی، داشتن برنامه جامع گردشگری مذهبی و رسیدن به آرمان شهررضوی، تاثیر حضور امام در ایران و حضور امام‌زادگان، فعالیت‌های دینی و مذهبی هیئت‌ها، در مناسبت‌های مذهبی، برنامه‌ریزی اوقات فراغت برای جوانان و نوجوانان و وجود ده‌ها اثر، بنای تاریخی و مذهبی شامل کاروانسرا، قدمگاه و… مرمت، بازسازی، احیاء و کاربری هر یک از این آثار و ایجاد منزل‌گاه و اسکان موقت زائران پیاده و گردشگران مذهبی و خیلی موارد از این دست که بیشتر آن‌ها از پیامدهای مثبت و در حقیقت از برکات این هجرت تاریخی امام است که به خوبی گویای نقش هجرت تاریخی امام به ایران را بر ما معلوم می‌سازد.
شاید نتوان در یک مقوله به همه موارد ذکر شده پرداخت و پژوهشگران زیادی به طور جداگانه قلم فرسایی کرده‌اند. ولی با مدیریت و برنامه‌ریزی می‌توان با آسیب‌شناسی درست نقاط ضعف را شناسایی و برای رفع آن اقدام کرد.
شکل گیری معاونت زیارت دراستانداری خراسان رضوی، مدیریت زائران و گردشگران در شهرداری مشهد، تشکیلات عظیم آستان‌قدس‌رضوی نقطه امیدی را در ساختار اداری عالی استان شکل داده که با ایجاد وحدت رویه دستگاه‌های متولی امر گردشگری بتوانند آینده بهتری را برای کلان شهرمذهبی ایران رقم بزنند.
به همین منظور راه‌هایی که می‌توانند در رسیدن به آرمان‌شهررضوی کمک کنند به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:
۱- ایجاد مدیریت واحد گردشگری مذهبی و یا زائران به طور خاص در مشهد و جلوگیری از موازی‌کاری دستگاه‌های مختلف و به هدر رفتن سرمایه ملی.
۲- ایجاد زیر ساخت‌های گردشگری با توجه به حضور میلیونی زائران به ویژه در مناسبت‌های مذهبی شامل اعیاد، شهادت و استفاده از یک فرصت گردشگری.
۳- ایجاد مدیریت جذب سرمایه‌گذاران داخلی، خارجی و بهره‌برداری بهینه از آن و تعریف بسته‌های سرمایه‌گذاری.
۴- طراحی صنایع‌دستی ویژه رضوی و تولید انبوه آن و عرضه به زائران و هم‌چنین به عنوان صادرات صنایع‌دستی و غیرنفتی کشور است.
۵- طراحی و تولید بسته‌های فرهنگی و تبلیغی با توجه به نوع سفرهای زمینی، هوایی و ریلی که تمامی آن‌ها با یک هدف ولی با ابزار مختلف می‌توانند ارائه شوند.
۶- تحقیق و پژوهش در رفتار و منش رضوی، ایجاد گفتمان، گویش و بیان رضوی در ادبیات شفاهی شعر، سروده‌ها و سروده‌ها و در نهایت به وجود آمدن فرهنگ رضوی در تمامی شئون زندگی.
۷- ایجاد پایگاه‌های ویژه اطلاع‌رسانی و راهنمایی زائران در ورودی‌های استان و مشهد با تاکید بر شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی که علاوه بر راهنمایی، آموزش آداب زیارت و سفر را تشریح کنند.
۸- ایجاد پایگاه‌های امنیتی نیروی نظامی و انتظامی و پلیس به منظور رفاه حال و ایجاد آرامش و امنیت زائران در مسیر جاده ولایت اگر از مسیر اصلی استان‌هایی که ذکر شده بگذریم بخش زیادی از ایران هم‌اکنون مسیر جاده ولایت است.
۹- طراحی و ایجاد راه ویژه زائران پیاده در مسیرهای منتهی به مشهد و جداسازی آن از مسیر حمل و نقل جاده‌ای، هم‌اکنون به طور مشترک از تمامی مسیرها استفاده می‌شود که مشکلاتی در رفت و آمد وعدم امنیت را برای زائران پیاده به وجود آورده است.
۱۰- تعریف، طراحی و تولید انبوه سوغات و هدایای متبرک رضوی.
۱۱- ایجاد ارتباط همه جانبه بین حرم مطهر امام رضا (ع) به عنوان مرکز ثقل زیارت با سایر حرم‌های مطهر به ویژه حرم شاه چراغ در شیراز، حرم حضرت معصومه در قم و سایر امام‌زادگان در ایران.
۱۲- برنامه‌ریزی شهری، نمادها، نشانه‌ها و المان‌های رضوی توسط شهرداری و اداره کل راه وشهرسازی به‌ویژه در چشم‌انداز و نماهای ساختمانی، خیابان‌ها و میادین، این طرح در اولویت دوم می‌تواند در سطح استان و مسیرهای اصلی ورودی به شهرمشهد هم اجرا شود.
۱۳- برنامه ریزی ایجاد موزه تخصصی جاده ولایت (راه ولایت) این موزه خواهد توانست، به‌خوبی و با توجه به تحقیقات موجود تبدیل به یکی از غنی‌ترین موزه‌های دنیا باشد، به‌خصوص این‌که جاده ولایت ابعاد بین المللی هم دارد.
به امید روزی به شهرنمونه مذهبی با معیارهای ذکر شده وآرمان شهر رضوی تبدیل شود.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.